Του Ηλία Λιάμη, καθηγητή Μουσικολογίας
Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η ενορία αποτελούσε και αποτελεί το κύτταρο της εκκλησιαστικής ζωής. Αυτό δεν είναι ένα απλό σχήμα λόγου, αφού έχει συνέπειες. Η υγεία της ενορίας, η ομαλή μετάλλαξή της, η ποιότητά της και, γενικά, όλα τα χαρακτηριστικά της έχουν άμεση επίπτωση στο συνολικό σώμα της Εκκλησίας. Επιπρόσθετα, η Εκκλησία σφραγίζεται στον νου και, κυρίως, στην καρδιά του συνόλου της κοινωνίας από την καλή, την κακή ή την αδιάφορη εικόνα που απέκτησαν για αυτή οι άνθρωποι στην ενοριακή ζωή τους. Μπορεί τα ΜΜΕ να αρέσκονται σε εντυπωσιασμούς μέσω των δηλώσεων επισκόπων ή έκτακτων γεγονότων, κυρίως αρνητικών, σχετικών με τα ανώτατα κλιμάκια της εκκλησιαστικής διοίκησης, την τελική ετυμηγορία όμως στην ανθρώπινη ψυχή καλούνται να δώσουν η ζεστασιά που βιώθηκε σε ένα κατηχητικό, η χαρά σε μια χριστιανική κατασκήνωση, η παρουσία ενός απλού ιερωμένου, που πάντα ήξερε να γιατρεύει πληγές και να στηρίζει, και η αισιοδοξία στον ναό της γειτονιάς.
Η ενορία για αιώνες έχει συγκριμένα χαρακτηριστικά, με πρώτο την προσωπική σχέση των ανθρώπων που ζουν κοντά, γνωρίζονται και συγκροτούν ένα συμπαγές κοινωνικό σώμα. Μπορεί πολλές ενορίες να δημιουργούν εξαιρετικά πολιτιστικά, πνευματικά και επιμορφωτικά γεγονότα, όλα όμως στηρίζονται στην εγγύτητα των ανθρώπινων προσώπων, που μετατρέπουν τη συνύπαρξή τους σε εικόνα μιας άλλης κοινωνίας, με άλλης ποιότητας ανθρώπινες σχέσεις, μιας επερχόμενης Βασιλείας.
Κατά τις τελευταίες δεκαετίες, η λειτουργία της ενορίας κλήθηκε να αφομοιώσει νέα κοινωνικά δεδομένα. Η ευκολία της μετακίνησης, η φυγή των οικογενειών από την πόλη κατά το Σαββατοκύριακο (ημέρες που κατ’ εξοχήν η ενορία έβρισκε τους ρυθμούς της), ακόμη και η αναζήτηση ενός πνευματικού πέρα από τα όρια της γειτονιάς συνετέλεσαν ώστε οι ενοριακοί δεσμοί σε άλλες ενορίες να ατονήσουν και σε άλλες να αυξηθούν υπέρμετρα.
Ζητούμενο του σημειώματος αυτού δεν είναι να αναζητήσει τόσο τις θεολογικές, λατρευτικές και εκκλησιολογικές συνέπειες αυτής της εξέλιξης, όσο να ανταποκριθεί, στα περιορισμένα αυτά όρια, στο ερώτημα για την ανάγκη μετάλλαξης και προσαρμογής της ενοριακής ζωής στα σύγχρονα δεδομένα. Ιδιαίτερα, μάλιστα, εάν η προσοχή επικεντρωθεί στις εξελίξεις της ψηφιακής τεχνολογίας, το ερώτημα, πέρα από ενδιαφέρον, γίνεται και επιτακτικό. Και αυτό διότι οι ψηφιακές εξελίξεις έχουν άμεσες, αμεσότατες συνέπειες στην κοινωνική συμπεριφορά κυρίως των νέων ανθρώπων και σε ψυχολογικές και πνευματικές αντιδράσεις, που συνδέονται με την καθημερινότητα.
Κάποια από τα ερωτήματα είναι τα εξής: Χρειάζεται πλέον η ενορία; Τι προσφέρει και τι διαθέτει που δεν μπορεί η τεχνολογία να προσφέρει; Η απάντηση ίσως μοιάζει αυτονόητη για τους περισσότερους μιας κάποιας ηλικίας. Για τους νεότερους, όμως, η κοινωνικοποίηση ως πρώτη φάση της εκκλησιαστικοποίησης προσφέρεται με δελεαστικό τρόπο από τα μέσα της τεχνολογίας. Βεβαίως, και είναι γεγονός πως βρισκόμαστε στην εποχή των διαδικτυακών φίλων και της απέραντης μοναξιάς. Βεβαίως και «ανθρώπινη σχέση» νοείται πλέον μια μακρόθεν επικοινωνία, χωρίς επαφή, χωρίς ρίσκο, συχνά χωρίς και το αληθινό όνομα. Το θέμα είναι, όμως, πώς πείθει κανείς τον νέο άνθρωπο να αναζητήσει τρόπους αληθινής επικοινωνίας και σχέσης, που θα ικανοποιεί αληθινά τις υπαρξιακές ανάγκες του;
Για τους νεότερους η κοινωνικοποίηση ως πρώτη φάση της εκκλησιαστικοποίησης προσφέρεται με δελεαστικό τρόπο από τα μέσα της τεχνολογίας
Η απάντηση στο ερώτημα αυτό ίσως και να κρύβεται στην ανακάλυψη εκ νέου και την αναζωπύρωση όλων εκείνων των χαρακτηριστικών μιας παραδοσιακής ενορίας: Την ανυπόκριτη και πηγαία ανθρώπινη διαθεσιμότητα, κυρίως μέσω των ποιμένων, το αληθινό ενδιαφέρον, που θα οδηγήσει στην ανακάλυψη νέων τρόπων ενοριακής δράσης, συγχρόνως όμως στη στερεή θεολογική και πνευματική θωράκιση, η οποία θα οδηγήσει στη διάκριση της χρήσης των νέων μέσων.
Μια τέτοια στάση θα αποτελέσει τον κρίσιμο παράγοντα ανταπόκρισης σε ένα δεύτερο ερώτημα: Θα βρεθεί η ενορία σε θέση να εκμεταλλευτεί δημιουργικά τα μέσα που προσφέρει η τεχνολογία; Η απάντηση έχει να κάνει με τον διαχρονικό κίνδυνο της μετατροπής του εργαλείου, του μέσου, σε αυτοσκοπό. Κάθε μέσο αποτελεί πάντα εργαλείο ευκολίας. Απαλλάσσει τον άνθρωπο από τον κόπο και τον φέρνει σε θέση να επιτυγχάνει περισσότερο έργο σε λιγότερο χρόνο. Δυστυχώς, ο άνθρωπος ρέπει προς την ευκολία, γεγονός που συναντά ευθέως τη διδασκαλία των Πατέρων μας περί ραθυμίας. Τίποτε, όμως, στη ζωή αυτή και, κυρίως, στην πνευματική ζωή δεν επιτυγχάνεται χωρίς κόπο. Και σημαντικότατος τομέας της πνευματικής ζωής είναι οι ανθρώπινες σχέσεις, οι οποίες απαιτούν χρόνο, κόπο, επιμονή και εμπειρία, σε συνδυασμό με γνώση. Ο άνθρωπος εκείνος που θα επενδύσει στη βελτίωση των ανθρώπινων σχέσεων είναι βέβαιο πως θα αμειφθεί, όχι όμως αυτόματα, όχι βιαστικά, όχι ανέξοδα. Κατ’ επέκταση, μια ενορία που δεν θα χάσει τον πνευματικό της προσανατολισμό και θα βρει τρόπο να ενεργοποιεί διαρκώς το πνευματικό οπλοστάσιο της πνευματικής μας παράδοσης, προσφέροντας βαθιές εμπειρίες διαπροσωπικών σχέσεων και γνήσιας δημιουργικότητας, θα αποφύγει κινδύνους απολυτοποίησης των ψηφιακών μέσων και θα αποτελέσει αληθινή όαση, σε εποχές πλήρους αποπροσανατολισμού.
Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, μια ενορία μπορεί να ανοίγεται στο Διαδίκτυο, αλλά και να αποτελεί μέρος μιας ευρύτερης διαδικτυακής εκκλησιαστικής κοινότητας, με ξεκάθαρο στόχο και όραμα. Τέτοιο παράδειγμα αποτελεί και η ιστοσελίδα catichisis.gr, η οποία αποτελεί τον επίσημο ιστότοπο κατήχησης της Επιτροπής Νεότητος της Ιεράς Συνόδου. Μέσω μιας εντατικής διαδικτυακής εργασίας, που περιλαμβάνει συλλογή υλικού, αξιολόγηση και επικοινωνία με τις ενορίες. Κυρίως όμως μέσα από συναντήσεις με τους υπευθύνους πλήθους κατηχητικών και ενοριακών δραστηριοτήτων, επέτυχε να αποτελέσει διαδικτυακό χώρο συνάντησης και ανταλλαγής υλικού και εμπειριών, καθώς και αφορμή γνωριμίας και συνάντησης προσώπων και ομάδων.
Οι καιροί μας είναι όντως δύσκολοι για πολλούς λόγους, μεταξύ των οποίων είναι και η αδυναμία αφομοίωσης των ραγδαίων εξελίξεων. Χρειάζεται νηφαλιότητα και διατήρηση του κριτηρίου αξιολόγησης πραγμάτων και καταστάσεων. Όπως πάντα, οι ανθρώπινες σχέσεις θα παίξουν καθοριστικό ρόλο. Η ενορία αποτελεί θεσμό, ο οποίος μπορεί να συνδυάσει την παράδοση με τις νέες εξελίξεις, γεγονός που κάνει την παρουσία της πολύτιμη για κάθε τοπική Εκκλησία και την ανάγκη στελέχωσής της με κληρικούς και λαϊκούς με δεξιότητες, μεράκι και πίστη, επιτακτική.
