Του Σεργκέι Τσάπνιν*
Γατί θυμήθηκα χθες για τον όρκο που δίνει ο κάθε επίσκοπος στη Ρωσική Ορθόδοξη Εκκλησία; Υπάρχει μια ενδιαφέρουσα προτελευταία παράγραφος (δείτε την εικόνα), η οποία σχετίζεται άμεσα με τα γεγονότα στη Λευκορωσία και την Ουκρανία που συζητήθηκαν τις τελευταίες ημέρες.
Η υπόσχεση της πίστης του επισκόπου στις αρχές ενός συγκεκριμένου κράτους οδηγεί σε πολύ σοβαρές πολιτικές συνέπειες.
Αποδεικνύεται ότι «όλοι χωρίς εξαίρεση» οι Ορθόδοξοι επίσκοποι που ορίστηκαν από τη Ρωσική Ορθόδοξη Εκκλησία έχουν δεσμευτεί με έναν πολύ σοβαρό όρκο προς το κράτος. Δεν πρόκειται για υπόσχεση τήρησης νόμων ή συνεργασίας, αλλά «υπόσχεση πίστης» με την ευρύτερη έννοια της λέξης. Με ένα τέτοιο όρκο, ο επίσκοπος γίνεται όργανο στα χέρια του κράτους.
Εάν ένας επίσκοπος χειροτονείται στη Μόσχα, τότε ορκίζεται πίστη προς το ρωσικό κράτος, ταυτίζεται άμεσα με τις αρχές και την πολιτική της Ρωσίας. Και αποδεικνύεται ότι δεν μπορεί να κάνει τίποτα ανεξάρτητα από τις πολιτικές αρχές. Δεν μπορεί να επικρίνει την κοινωνική πολιτική του κράτους, μπορεί μόνο να συναινεί και να συγκατανεύει.
Αυτός ο όρκος εμποδίζει κάθε πιθανότητα σοβαρής αλληλεπίδρασης των επισκόπων με την κοινωνία των πολιτών, με τους ανθρώπους. Η ιεραρχία συνδέεται άρρηκτα με την κρατική ισχύ.
Αλλά είναι άλλο πράγμα όταν ένας επίσκοπος παραμένει στη Ρωσία, και ένα άλλο πράγμα όταν, διατηρώντας τον όρκο πίστης στη Ρωσική Ομοσπονδία, πηγαίνει σε άλλη χώρα και γίνεται επικεφαλής μιας μητροπολιτικής περιφέρειας, μιας εξαρχίας ή ακόμη και μιας αυτόνομης Εκκλησίας εκεί. Αποδεικνύεται (έστω και θεωρητικά) ότι δεν μπορεί παρά να εκτελεί εντολές -συμπεριλαμβανομένων των πλέον ευαίσθητων- των ρωσικών αρχών: όχι μόνο των διπλωματών, αλλά και των… μυστικών υπηρεσιών.
Ποια είναι η στάση των αρχών του Καζακστάν στο γεγονός ότι ο Μητροπολίτης Αλέξανδρος (Μογκίλεφ) ορκίστηκε πίστη στις αρχές της Ρωσικής Ομοσπονδίας;
Πώς νιώθει ο δικτάτορας Λουκασένκο για το γεγονός ότι ο Μητροπολίτης Βενιαμίν (Τούπεκο) ορκίστηκε πίστη στις αρχές της Ρωσικής Ομοσπονδίας;
Ποια είναι η στάση των ουκρανικών αρχών στο γεγονός ότι ο Μητροπολίτης Ονούφριος (Μπερεζόφσκι) ορκίστηκε πίστη στις αρχές της Ρωσικής Ομοσπονδίας (ως διαδόχου της ΕΣΣΔ);
Από όσο γνωρίζω, δεν υπάρχει τέτοια πρακτική να αλλάζεις τον όρκο όταν μετακινείσαι από τη μια χώρα στην άλλη. Ο όρκος είναι όρκος.
Αυτή η λεπτομέρεια εισάγει μάλλον απροσδόκητες αποχρώσεις στις (περίπου) πολιτικές δηλώσεις και αντιδράσεις των επισκόπων της Ρωσικής Ορθόδοξης Εκκλησίας. Συμπεριλαμβανομένων των τελευταίων δηλώσεων του Μητροπολίτη Αντώνιου (Πακάνιτς).
Αλλά αυτό δεν είναι το πιο τρομακτικό. Το πιο τρομακτικό είναι ότι όλες οι διαβεβαιώσεις του Πατριάρχη Κυρίλλου και των υπολοίπων επισκόπων ότι δεν υπακούουν στο κράτος είναι ψέμα. Και αυτό είναι ένα συνειδητό ψέμα, αφού ο καθένας από αυτούς θυμάται καλά τον όρκο που έχει δώσει.
Εάν (και όταν) η Ρωσική Ορθόδοξη Εκκλησία γίνει ελεύθερη, αυτές οι γραμμές θα διαγραφούν από τον όρκο του επισκόπου. Αλλά ελπίζω ότι θα είναι διαφορετικά – δεν απαιτείται καθόλου όρκος από τον επίσκοπο ή τον ιερέα, εάν υπάρχει σαφής και αποτελεσματική τήρηση του Κανονικού Δικαίου.
*Ο Σεργκέι Τσάπνιν είναι πρώην Διευθυντής Σύνταξης της «Εφημερίδας του Πατριαρχείου Μόσχας», επίσημης έκδοσης της Ρωσικής Ορθόδοξης Εκκλησίας, και υπηρέτησε ως γραμματέας της Επιτροπής του Πατριαρχείου Μόσχας για την Εκκλησία, το Κράτος και την Κοινωνία.
