Του Γεωργίου Αθ. Τσούτσου
Στην ανακοίνωση της Διαρκούς Ιεράς Συνόδου για το μάθημα των Θρησκευτικών της 13/1/2016 επισημαίνεται, μεταξύ άλλων, ότι «… είναι δυνατόν να υπάρξουν προσθήκες οι οποίες διευρύνουν το θρησκειολογικό, ιδεολογικό και πολιτιστικό πεδίο της ύλης με σκοπό την επαύξηση της μορφωτικής αξίας και συμβολής του στην εκπαίδευση των νέων». Οι προσθήκες αυτές, όπως επισημαίνεται, θα βοηθήσουν και μη Ορθόδοξους φοιτητές να αποκτήσουν σφαιρικές γνώσεις για τη θρησκευτική και πολιτιστική παράδοση του τόπου μας». Αλλά και από κοινωνιολογική σκοπιά η Ορθόδοξη παράδοση έχει συμβάλει αποφασιστικά στη διαμόρφωση του Νέου Ελληνισμού.
Η επίδραση της Ορθόδοξης παράδοσης δεν εξαντλείται μόνο στα ήθη και έθιμα του λαού μας, αλλά επεκτείνεται και σε γενικότερες κοινωνικές αντιλήψεις και συμπεριφορές των Νεοελλήνων, οι οποίες έλκουν την καταγωγή τους από το παρελθόν, ακόμα και από τη βυζαντινή περίοδο.
Πράγματι, υπό την επίδραση της Ορθόδοξης παράδοσης, καλλιεργήθηκε η έννοια της αντίστασης στην αυθαιρεσία της εξουσίας καθώς και η έλλειψη ηθικής και συνειδησιακής νομιμοποίησης των ταξικών διαφορών. Πράγματι, ενώ στον δυτικό Μεσαίωνα η ταξική διάρθρωση της κοινωνίας ήταν υπεράνω αμφισβήτησης, λόγω της θρησκευτικής της θεμελίωσης, στο Βυζάντιο ο αυτοκράτορας αλλά και το βυζαντινό ιερατείο υπόκειντο σε κριτική επί τη βάσει των ίδιων ηθικών κανόνων οι οποίοι ίσχυαν τόσο για τους χωρικούς όσο και τους ανώτερους στην κοινωνική κλίμακα.
Αντίθετα, στη Δύση μόνο ο Πάπας μπορούσε να αποφανθεί περί του δικαίου και της ηθικής επί εκάστου ζητήματος. Για τον λόγο αυτό, η αμφισβήτηση της παπικής αυθεντίας επέφερε και διασάλευση της κοινωνικής τάξεως και του φεουδαρχισμού, ο οποίος είχε και θρησκευτική θεμελίωση.
Επίσης, στην περίοδο της Οθωμανοκρατίας η Εκκλησία, ήδη από τον 15ο αιώνα, δεν απουσιάζει από κανένα κίνημα αντίστασης, ενώ ταυτόχρονα αποτελεί μέρος του διοικητικού μηχανισμού της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.
Η Ορθόδοξη Εκκλησία, ως επί το πλείστον, δεν ευνόησε τις κοινωνικές και οικονομικές ανισότητες και καλλιέργησε την προσφορά προς το κοινωνικό σύνολο, όπως δείχνει και το πλήθος των εθνικών ευεργετών οι οποίοι σέβονταν, τιμούσαν, αλλά και εμπνέονταν από αυτήν.
Στην περίοδο της Οθωμανοκρατίας η Εκκλησία, ήδη από τον 15ο αιώνα, δεν απουσιάζει από κανένα κίνημα αντίστασης, ενώ ταυτόχρονα αποτελεί μέρος του διοικητικού μηχανισμού της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας
Η κοινωνική ευαισθησία που χαρακτήρισε τον κοινοβιακό μοναχισμό, ο οποίος άνθησε στην έρημο της Αιγύπτου από τον 4ο αιώνα, επηρέασε διαχρονικά τον μοναχισμό μέχρι τις ημέρες μας. Είναι αξιοσημείωτο ότι ο μοναχισμός, βασισμένος στην προσευχή, στη λόγω και έργω φιλανθρωπία και στην ακτημοσύνη, εξακολουθεί να διδάσκει και να επηρεάζει τις ανθρώπινες κοινωνίες στις οποίες σήμερα προβάλλονται παράλληλα ιδεολογικά και πολιτικά ρεύματα βασισμένα στον ατομισμό και εν πολλοίς στο δίκαιο του ισχυροτέρου. Στις κοινωνίες του ανταγωνισμού -συχνά αθέμιτου-η Ορθόδοξη παράδοση προτάσσει τον σεβασμό του ανθρώπινου προσώπου, την ιερότητα της ζωής και τη νοηματοδότηση του βίου με υψηλά νοήματα σε κλίμα αισιοδοξίας και ελπίδας, με οδηγό το παράδειγμα του Χριστού.
Η πολιτιστική και κοινωνική επιρροή της Ορθόδοξης παράδοσης είναι ανεκτίμητη και ανυπολόγιστη, διότι επεκτείνεται πέραν των πιστών, στο σύνολο της κοινωνίας, και ιστορικά έχει αλλοιώσει -επί τα βελτίω- αλλόδοξους και αλλόθρησκους πληθυσμούς οι οποίοι συμβίωσαν επί αιώνες με τους Ορθοδόξους. Η παράδοση αυτή είναι ανεξάρτητη από τις κατά καιρούς επεμβάσεις της Πολιτείας στην Εκκλησία ή το δυσμενές καθεστώς λειτουργίας του Οικουμενικού Πατριαρχείου, το οποίο παραμένει ακόμα και σήμερα σε κάποιον βαθμό «Εκκλησία εν Αιχμαλωσία», σύμφωνα με τη γνωστή διατύπωση του Στίβεν Ράνσιμαν.
