Του Μ.Γ. Βαρβούνη, καθηγητή Λαογραφίας στο Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης, στο τμήμα Ιστορίας και Εθνολογίας
Παρά το γεγονός ότι στα αρχαία μαρτυρολόγια και στα πρώιμα έργα της Χριστιανικής Τέχνης δεν υπάρχουν αναφορές στη Μεγαλομάρτυρα Αικατερίνη (ή Αικατερίνα), ήδη κατά τους πρώτους χριστιανικούς χρόνους φαίνεται ότι η φήμη της ήταν μεγάλη και διαδομένη. Στον πατριαρχικό ναό του Αγίου Σάββα, στην Ιερά Μονή Αγίου Σάββα της Αλεξάνδρειας, σώζεται μεγάλη μαρμάρινη στήλη, επί της οποίας, κατά την παράδοση, αποκεφαλίστηκε η Αγία. Παραδόξως και θαυματουργικώς, τα λείψανά της βρέθηκαν τον 8ο αιώνα στο όρος Χωρήβ από Χριστιανούς της Αιγύπτου και μεταφέρθηκαν στην Ιερά Μονή Σινά.
Η Αγία Αικατερίνη τιμάται ιδιαίτερα τόσο στην Ανατολή όσο και στη Δύση. Ιδιαίτερα, μάλιστα, στη Δυτική Ευρώπη η τιμή της αγίας διαδόθηκε από τους Σταυροφόρους και θεωρείται, ιδιαιτέρως στη Γαλλία και στη Γερμανία, προστάτιδα των φοιτητών και των σπουδαστών, και μάλιστα όσων σπουδάζουν φιλοσοφία. Η Ορθόδοξη Εκκλησία τιμά τη μνήμη της στις 25 Νοεμβρίου, ενώ στο Συναξάριο της Εκκλησίας της Κωνσταντινουπόλεως η μνήμη της τοποθετείται την 24η Νοεμβρίου, οπότε και την εορτάζουν τόσο οι Ρώσοι όσο και οι υπόλοιπες σλαβικές Εκκλησίες.
Ιδιαίτερη είναι η τιμή της Αγίας Αικατερίνης στον ελληνικό λαό, ιδίως από τις νέες γυναίκες. Οι συναξαριακές διηγήσεις για το δαχτυλίδι που της έστειλε ο Χριστός, με θαυματουργικό τρόπο, συντέλεσαν ώστε οι προσκυνητές της Ιεράς Μονής Σινά να λαμβάνουν ως ευλογία ένα ασημένιο δαχτυλίδι, το οποίο από τον λαό θεωρείται ιδιαίτερης θρησκευτικής και φυλακτικής αξίας, για αυτό και είναι περιζήτητο. Επίσης, διαδομένες στις λαϊκές αγιολογικές παραδόσεις είναι οι αγιολογικής προελεύσεως διηγήσεις για το περιστέρι που της πήγαινε τροφή στη φυλακή και για το ότι από το κομμένο κεφάλι της έτρεξε γάλα αντί για αίμα. Στην ευρωπαϊκή λαογραφία είναι γνωστό το έθιμο της συγκεντρώσεως, κατά την ημέρα της εορτής της, στις 25 Νοεμβρίου, των ανύπαντρων κοριτσιών, που θέτουν τον μελλοντικό και προσδοκώμενο γάμο τους στη συμβολική προστασία της, χορεύοντας με ένα ειδικό για την περίσταση εορταστικό κάλυμμα στα κεφάλια τους.
Ανάλογο είναι ένα παλαιότερο ελληνικό έθιμο, μαρτυρημένο από τη Μήλο, σύμφωνα με το οποίο το ξημέρωμα της εορτής της Αγίας τα ανύπαντρα κορίτσια έπαιρναν τρεις χούφτες αλεύρι και τρεις αλάτι από τρεις γειτόνισσές τους που είχαν παντρευτεί μόνο μία φορά και ζούσε ο σύζυγός τους. Με αυτά τα υλικά ζύμωναν μια «αλμυροκουλούρα», ένα κομμάτι της οποίας έτρωγαν πριν κοιμηθούν, επικαλούμενες την αγία με μια σχετική επωδή. Πίστευαν ότι, καθώς στον ύπνο τους διψούσαν, μελλοντικός άντρας τους θα ήταν εκείνος τον οποίο θα έβλεπαν να τους προσφέρει νερό για να ξεδιψάσουν.
Σε ορισμένες περιοχές, μάλιστα, οι εικόνες της αγίας, κατά την εορτή της, στολίζονται από τις κοπέλες με άσπρα λουλούδια και νυφικά πέπλα, σε μια σαφή σύνδεσή της με τον επικείμενο γάμο τους. Στην Κεφαλονιά, πάλι, την αγία επικαλούνται κατά την ώρα του ψυχορραγήματος, ως αγία ψυχοπομπό. Γενικώς, στις λαϊκές αγροτικές κοινωνίες πιστεύεται ότι η αγία καταπαύει την ανομβρία και συντελεί στην έλευση της βροχής, που είναι απαραίτητη, κυρίως κοντά στη γιορτή της – και μάλιστα αν έχει προηγηθεί ξηρασία και καλοκαιρία, για το όργωμα και τη σπορά.
Οι αντιλήψεις και οι πρακτικές αυτές ενισχύονται βεβαίως και από το γεγονός ότι πολλές Ελληνίδες φέρουν το όνομά της, ώστε κατά την εορτή της να είναι πολλές οι ονομαστικές εορτές και πολλά τα οικογενειακά γλέντια, ενόψει και των επερχομένων εορτών του Δωδεκαημέρου.
