Tης Δήμητρας Παλαιολόγου
«Ο Παΐσιος στη συνείδησή μας είναι ήδη άγιος», έλεγαν πιστοί λίγο πριν το Οικουμενικό Πατριαρχείο κινήσει τις διαδικασίες για την ένταξή του στο αγιολόγιο της Ορθόδοξης Εκκλησίας. Η ανακήρυξή του σε άγιο έγινε είκοσι ένα χρόνια μετά την κοίμησή του (1994) και ήταν ένας από τους λόγους ώστε να ανοίξει κύκλος συζητήσεων για το τι ακριβώς προβλέπεται για την αγιοκατάταξη ενός προσώπου.
Αναγνώριση της αγιότητας ενός προσώπου σημαίνει η «ιδιαίτερη εν Χριστώ αποδοχή και τιμή, που αυθόρμητα αποδίδει το πλήρωμα μιας τοπικής εκκλησίας σε ορισμένα αποθανόντα μέλη της, τα οποία ξεχώρισαν για την αφοσίωσή τους στον Θεό».
Τα βασικά κριτήρια για την αγιοκατάταξη είναι τα εξής:
α) να έχει περάσει ένα μεγάλο χρονικό διάστημα από τη ζωή και τον θάνατό του,
β) να υπάρχουν αποδείξεις για τα θαύματα που έχει κάνει κατά τη διάρκεια της ζωής του,
γ) το λείψανό του να παραμένει άφθαρτο ή να ευωδιάζει και δ) να υπάρχουν μαρτυρίες για την αγιότητά του.
Στην ουσία, οι άγιοι υποδεικνύονται από τον ίδιο τον θρησκευόμενο λαό. Άλλωστε, έως τον 15ο αιώνα το μόνο κριτήριο για την ένταξή τους στα δίπτυχα της Εκκλησίας ήταν η αναγνώρισή τους από τους πιστούς, χωρίς να υπάρχει συγκεκριμένη εκκλησιαστική διαδικασία. Άλλωστε, υπήρξαν φορές που επέβαλλαν την άποψη τους, όπως στην αγιοποίηση του Ιωάννη του Χρυσόστομου. Σε κάποιες, όμως, περιπτώσεις συνέβαινε το αντίθετο, με χαρακτηριστικό παράδειγμα όσα έγιναν στην Αλεξάνδρεια, όπου οι πιστοί ακύρωσαν την αγιοκατάταξη του Αμμωνίου.
Παράλληλα, ο τοπικός μητροπολίτης συγκεντρώνει στοιχεία σχετικά με τον βίο του προσώπου και, έπειτα, με έκθεσή του προς το Οικουμενικό Πατριαρχείο, εισηγείται την αγιοκατάταξη ενός προσώπου.
Μετά την αναγνώρισή του, ο άγιος μνημονεύεται στη Θεία Λειτουργία, καθορίζεται η ημερομηνία εορτασμού της μνήμης του, ενώ εκτίθενται για προσκύνημα οι εικόνες ή τα λείψανά του. Αξίζει να σημειωθεί ότι για την Εκκλησία δεν αποτελεί κριτήριο ο πατριωτισμός ή οι ηρωικές πράξεις. Για αυτό και το 2003 είχε απορριφθεί πρόταση να αγιοκαταταχθεί ο Αθανάσιος Διάκος.
Άγιοι στις συνειδήσεις…
Μια από τις περιπτώσεις αγιοκατάταξης όπου στην ουσία οι Κανονισμοί δεν εφαρμόστηκαν «κατά γράμμα» είναι και αυτή του Εφραίμ. Αν και δεν είχε συμπληρωθεί ένα μεγάλο χρονικό διάστημα από τη κοίμησή του (1994), παρά μόνον είκοσι ένα χρόνια, το Φανάρι προχώρησε στην αναγνώρισή του, το 2011.
Το Οικουμενικό Πατριαρχείο δέχονταν δεκάδες αιτήματα πιστών και κληρικών οι οποίοι ζητούσαν να συμπεριληφθεί στα δίπτυχα της Ορθόδοξης Εκκλησίας. Χαρακτηριστική είναι η και επιστολή που είχε αποστείλει η Ιερά Σύνοδος στο Φανάρι, με την οποία έκρινε αναγκαία την αγιοκατάταξή του. «Η τιμή προς τον Όσιον Εφραίμ τον Νέον είναι σαφώς διαδεδομένη ανά την Ελλάδα και το εξωτερικόν…», αναφερόταν, μεταξύ άλλων. Ήταν η πρώτη φορά επί αρχιεπισκοπίας Ιερώνυμου που η Ιερά Σύνοδος ζητούσε την ένταξη ενός νέου προσώπου στο αγιολόγιο της Ορθόδοξης Εκκλησίας.
Αλλά και ο Παΐσιος υπήρξε στις συνειδήσεις των πιστών άγιος, και μάλιστα πολύ πριν από την αναγνώρισή του, τον περασμένο Ιανουάριο. Όπως και ο Πορφύριος, ο οποίος ανακηρύχθηκε άγιος είκοσι δύο χρόνια μετά την κοίμησή του, το 2013, και η μνήμη του τιμάται από την Εκκλησία στις 2 Δεκεμβρίου.
Την ίδια χρονιά έγινε άγιος και ο Όσιος Μελέτιος ο Ρόδιος, που έζησε επί Τουρκοκρατίας. Το 2009 αποφασίστηκαν οι αγιοκατατάξεις των μελών της οικογένειας του Αγίου Γρηγορίου Παλαμά, από τους σημαντικότερους θεολόγους της Ορθοδοξίας, ο οποίος πέθανε το 1359 και ανακηρύχθηκε άγιος το 1386. Ύστερα από αίτημα του Μητροπολίτη Βέροιας Παντελεήμονα να αγιοκαταταχθούν οι γονείς και τα τέσσερα αδέλφια του, η Ιερά Σύνοδος υπέβαλε σχετικό φάκελο στο Οικουμενικό Πατριαρχείο, το οποίο τον ενέκρινε και ξεκίνησε τις διαδικασίες. Η τελετή έγινε στη Βέροια με μεγάλες τιμές, κατά τη διάρκεια θεολογικού συνεδρίου στις 19 και 20 Δεκεμβρίου 2009, ενώ καθορίστηκε ο εορτασμός της μνήμης των μελών της οικογένειας του Γρηγορίου Παλαμά στις 18 Δεκεμβρίου.
Από την άλλη, υπήρχαν και αγιοκατατάξεις που προκάλεσαν αντιδράσεις, όπως αυτή του μοναχού Γεωργίου Καρσλίδη, από τον Πόντο, το 2008. Ο μοναχός είχε υποστεί διώξεις κατά την Οκτωβριανή Επανάσταση στη Γεωργία, ίδρυσε το μοναστήρι της Αναλήψεως και πέθανε το 1959, ωστόσο, σύμφωνα με τις αρνητικές εισηγήσεις που υπήρξαν, δεν πληρούσε τα κριτήρια ώστε να ενταχθεί στο αγιολόγιο. Η μνήμη του εορτάζεται στις 4 Νοεμβρίου, μαζί με την αδελφή του, η οποία είχε προηγηθεί στην αγιοκατάταξη, αφού είχε πεθάνει σε ηλικία 14 ετών, το 1910.
