Του Δημητρίου Λυκούδη, θεολόγου, φιλολόγου, υπ. διδάκτορα του Πανεπιστημίου Αθηνών
Η απουσία οποιασδήποτε μορφής ελπίδας και μάλιστα σε έντονο βαθμό χαρακτηρίζεται ως κατάσταση απελπισίας ή απόγνωσης [1]. Ο «φόβος για την αποτυχία» προηγείται της «ελπίδας για επιτυχία» ως προς την επίτευξη των κινήτρων και ο άνθρωπος αδρανεί, απομονώνεται, δυσανασχετεί, απιστεί, απογοητεύεται, αυτο-παύεται, φυτοζωεί. Η προσπάθεια, πάλι, της κοσμικής ελπίδας, της ελπίδας που εδραιώνεται σε παραπήγματα της παρούσης πραγματικότητος, δεν έχει ισχύ και διάρκεια, γιατί αφ’ εαυτής αυτή η ελπίδα δεν δύναται να προσδώσει στον άνθρωπο παρά εφήμερη χαρά και ανακούφιση, πολλές δε φορές δεν είναι χαρά, αλλά προτείνει την εναλλακτική απόδοση της χαράς ή την προσπάθεια να θεαθεί αυτή ως χαρά και ως τέτοια να κατακτηθεί.
Δεν είναι, δε, οξύμωρη η παρατήρηση στην οποίαν προβαίνουμε στο σημείο αυτό, σύμφωνα με την οποία η κοσμική ελπίδα καθίσταται λίαν συντόμως απελπισία, διότι, απλούστατα, ποτέ δεν υπήρξε ελπίδα και ουδέποτε εγκολπώθηκε όλα όσα αγαστά και κρυφά υψοποιά συναισθήματα κομίζει η ελπιδοφόρος αναγωγή του προσώπου, η εκούσια και σταθερά εναρμόνισή του με την επουράνιον και υπεράνιον πραγματικότητα.
Ο άνθρωπος, γευόμενος και ιχνηλατώντας «στο φυσικό κλίμα του, στη μοναξιά» [2], αποκεντρώνεται και οδηγείται στη σχάση, σχάση πνευματική, προσωπική, κοινωνική, συνειδησιακή, πολύπλευρη. Εάν, πάλι, η κοσμική ελπίδα θεριεύει και μεσουρανεί επί της Γης, τότε και πάλι θα μεταποιηθεί σε απελπισία εις τον Ουράνιον Νυμφώνα, «όπου ουκ έστι πόνος, ου λύπη, ου στεναγμός, αλλά ζωή ατελεύτητος». Για την κοσμική ελπίδα ταιριάζει αυτό που έγραφε ο Καζαντζάκης πολύ γλαφυρά: «Διαλέγομε απ’ όλες τις πλάνες μιαν, εκείνη που περσότερο ταιριάζει με μας, και την ανακηρύχνωμεν Αλήθεια. Σηκώνομε ψηλά τη σημαία της, φωνάζοντας, ενεργώντας, σκοτώνοντας…»[3].
Από την άλλη, αυτή η ελπίδα, που μεταμορφώνεται σε απελπισία, δύναται να δράξηται ευκαιριών πνευματικών και να καταστεί αρωγός ουσιαστικής πνευματικής χαράς στον άνθρωπο. Από την ησυχία, τη μόνωση και την άκρη ξεκίνησαν όλες οι θεωρίες και οι μεγαλεπήβολες ιδέες και δοξασίες, από τη μοναχική, πρώτιστα, περισπούδαση, κατάσταση κατά την οποία ο άνθρωπος μπορεί να αντιληφθεί τις πραγματικές του δυνατότητες και να μεγαλουργήσει.
Μέσα στα πλαίσια της Ορθόδοξης πνευματικότητας, κάθε μελαγχολία και μοναξιά δύναται να μεταποιηθεί σε χαρά και εφαλτήριο ανανήψεως, επανόδου, επαναστροφής, νέας απαρχής και αφετηρίας. «Αρχή προσευχής η ησυχία», τονίζει ο Μέγας Βασίλειος και η μοναξιά εγκλιματίζεται και αποδομείται αυτομερώς, μοναχικότητα γίνεται και αυτή με τη σειρά της αναζήτηση διαρκής και ακόρεστη επιθυμία να συναντήσεις τον Θεό μέσα από τον άνθρωπο, μέσα από την κτίση ολόγυρα. «Όποιος έχει την αληθινή ελπίδα ζητεί μόνο τη βασιλεία του Θεού. Όσο για τα απαραίτητα αγαθά της πρόσκαιρης ζωής, είναι σίγουρος πως θα του δοθούν. Αν στην καρδιά δεν υπάρχει τέτοια ελπίδα, δεν είναι δυνατόν να υπάρχει και η ειρήνη. Η ελπίδα είναι εκείνη που δίνει χαρά και ειρήνη στην καρδιά» [4].
Με άλλα λόγια, η απελπισία ενυπάρχει στην εγωκεντρική και φίλαυτη ελπίδα. Η κοσμική ελπίδα είναι χαρά και δωρεά του Θεού, διότι αυτομάτως σου δίδεται η ευκαιρία να ετεροπροσδιορίσεις τις αναζητήσεις σου και να στραφείς στη θεϊκή ελπίδα της σωτηρίας, στη μόνιμη και σταθερή ανάβαση του νοός σου και της καρδιάς σου προς τα επουράνια και άρρητα μυστήρια [5]. «Αυτό θα πει ελευτερία, συλλογιζόμουν. Να ’χεις ένα πάθος, να μαζεύεις χρυσές λίρες και ξαφνικά να νικάς το πάθος και να σκορπάς όλο το χέρι σου στον αγέρα» [6]. Εμπρός λοιπόν, ας απαλλαγούμε από το πάθος της κοσμικής ελπίδας! Καιρός πια να σηκώσουμε το χέρι στον αέρα, «απελπισία της κοσμικής ελπίδας, σε αγαπώ» να φωνάξουμε, «μου ανήκεις»…
Παραπομπές:
1. Για την ευρύτερη έννοια της απελπισίας βλ. σχ., Averill R., «Personal control over aversive stimuli and its relationship to stress», «Psycholog. Bulletin», 80, 1973, σ.σ. 286- 303, Fromm E., «Η επανάσταση της ελπίδας» (μτφρ. Δ. Θεοδωρακάτος), Εκδ. Μπουκουμάνος, Αθήνα 1978, Horney K., «Der neurotische Mensch unserer Zeit», Munchen: Kindler, 1951, Παπαγεωργίου Γ., «Ψυχολογία», Εκδ. Γρηγόρη, Αθήνα 2001, σ.σ. 260-263, Παπαδόπουλου Ν., «Λεξικό της Ψυχολογίας», Σύγχρονη Εκδοτική, Αθήνα 2005, σελ. 302, Σακελλαρίου Γεωργίου, «Γενική Ψυχολογία», Αθήναι 1947, κυρίως τις σ.σ. 196-199.
2. Καζαντζάκη Νίκου, «Βίος και Πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά», Εκδ. Καζαντζάκη, Αθήνα 2007, σελ. 16.
3. Καζαντζάκη Ν., «Συμπόσιον», Εκδ. Καζαντζάκη, Αθήνα 1971, σ.σ. 33-34.
4. «Όσιος Σεραφείμ του Σάρωφ», Ι.Μ. Παρακλήτου, Ωρωπός Αττικής 1998, σελ. 323, πρβλ., Γιανναρά Χρήστου, «Το προνόμιο της απελπισίας», Εκδ. Γρηγόρη, Αθήνα 1973.
5. Πρβλ. Doudko Dimitri, «Η ελπίδα μας», Εκδ. Έλαφος, Αθήνα 1979.
6. Καζαντζάκη Ν., «Βίος και Πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά», σελ. 35.
