Του Γιώργου Βασιλείου, θεολόγου, διευθυντού του γραφείου Τύπου της Ιεράς Συνόδου
«Αλί-Αλί τη συνέτριψες με δυνατή γροθιά την όμορφη την πλάση, γκρεμίζεται σκορπά… την έχει ένας ημίθεος σωριάσει».
Με τις λέξεις αυτές, ο Γκαίτε θέλησε να προφητεύσει τη μακάβρια οικολογική ανισορροπία του μεταμοντέρνου ανθρώπου. Αυτοί οι στίχοι του αποτελούν μια φοβερή κραυγή αγωνίας για τον κόσμο, τα όντα και το μέλλον μας. Ένα μέλλον συμβίωσης με τον θάνατο.
Φαινόμενα όπως η τρύπα του όζοντος, οι αλλαγές των κλιματολογικών συνθηκών καθώς και το φαινόμενο του θερμοκηπίου αποτελούν τρανή απόδειξη του πού πάμε, πού οδηγούμαστε. Ο δε άνθρωπος, το μέρος του όλου της δημιουργίας, μένοντας εγκαταλελειμμένος και γυμνός καταμεσής της ιστορικής καταιγίδας του σύγχρονου τεχνοπωλείου, θέτει ερωτήματα: Μπορεί ο μύθος της ολοκληρωτικής τεχνοκρατίας και του διανοητικού κύρους να μας εγγυηθούν την ελπίδα; Το μέλλον που έρχεται φέρνει μια ελπίδα ή κρύβει μόνο απειλές;
Αν και έχουμε εισέλθει στον 21ο αιώνα, αυτά τα ερωτήματα παραμένουν αναπάντητα και αυτό γιατί μπροστά στον απρόβλεπτο κόσμο των ομοιωμάτων και της σύγχρονης νοησιαρχίας η ελπίδα μπερδεύεται με τον φόβο, η θεά παραγωγή με την κατανάλωση, το καλό καγαθό με το ημίθεο κέρδος, η πρόοδος με την οπισθοδρόμηση, η καταστρατήγηση των θεμελιακών φυσικών ισορροπιών με τα πάθη του ανθρώπου. Τέλος, ο αισιόδοξος μύθος της επανεμφάνισης των δαιμόνων της Ιστορίας με τον νέο απαισιόδοξο μύθο της επιστροφής των βαρβάρων του Ολοκληρωτικού Τεχνοπωλείου.
Ο λόγος του Αποστόλου Παύλου στην προς Ρωμαίους επιστολή, αλλά και του Νίτσε και του Σαίξπηρ, έρχεται να πιστοποιήσει σε όλο της το μεγαλείο την οικολογική παρακμή του μεταμοντέρνου ανθρώπου. «Η κτίση συστενάζει και συνωδίνει (Ρωμ. 8,22), μαζί με τον «οικοκτονίζοντα πεπτωκότα κόσμο…, η μητρική γη μολύνεται, η έρημος απλώνεται…, η γη έγινε ένα άγονο ακρωτήρι και ο άνθρωπος της πλάσης, το αριστούργημα, δεν είναι παρά η πεμπτουσία της σκόνης». Η φύση τώρα εκδικείται τον άνθρωπο ηγεμόνα της, τον δυνάστη της, τον αυθαίρετο και βάναυσο εξουσιαστή της, ο οποίος την βιάζει ασεβώς και την καταπατά ανηλεώς.
Καταναλωτικός ηδονισμός
Το ποιητικό και τελικό αίτιο αυτής της κατάστασης πρέπει να αναζητηθεί μέσα στην φρενήρη κυριαρχικότητα του ανθρώπου για κατάκτηση της ύλης και του σύμπαντος, μέσα στην απολυτοποίηση του ανθρώπου, ο οποίος, απομακρυνόμενος από τον Θεό, πίστεψε ότι οι νέες ετερόκλητες τάσεις και απαξίες της τεχνικής θεότητας (μηχανής) θα χάριζαν σε αυτόν την ευημερία. Δυστυχώς, όμως, αυτή η υιοθέτηση εκ μέρους του ανθρώπου της μεταβιομηχανικής ατομοποίησης (indum duation), της ηθικής του καταναλωτικού ηδονισμού, της κερδοσκοπίας και της «ανάπτυξης» έναντι της δημιουργίας αποδείχτηκε το δίχτυ της αράχνης, το κουκούλι, αλλά και ο οικολογικός σύγχρονος πύργος της Βαβέλ μέσα στον οποίο ο άνθρωπος της υλιστικής κουλτούρας και της ευδαιμονιστικής ανομίας έχει εγκλωβιστεί. Αυτή η παράβαση των ορίων της φύσης και η εγκατάλειψη εκ μέρους του ανθρώπου της ασκητικής θεώρησης του κόσμου οδήγησε την επιστήμη σε απανθρωπιά, τη γνώση σε καταπίεση, τον άνθρωπο σε ομηρία των δυνατοτήτων του, τη φύση σε νέκρωση, το οικοσύστημα σε παγκόσμια φθορά. Μεταξύ του ανθρώπου και της φύσης αυτό που δεσπόζει πλέον είναι η καταθλιπτική παρουσία του οικοκτονίζοντος ανθρώπου, ο οποίος απολαμβάνει σήμερα τους πικρούς καρπούς των παραβάσεων του. Καθώς λέγει ο Καβάφης «χωρίς περίσκεψη, χωρίς αιδώ το μόνο που καταφέραμε είναι ότι μετατρέψαμε τον πλανήτη μας σε άγονο ακρωτήρι, μια φοβερή και μολυσμένη μάζα από καπνούς σε θερμοκήπιο θανάτου».
Απέναντι σε αυτήν τη δεύτερη αμαύρωση και εξαχρείωση του οικολογικού κατ’ εικόνα, σε αυτό το εξαγγελλόμενο θρηνητικό άσμα του επιθανάτιου ρόγχου της παγκόσμιας οικοκτονίας, ο δυτικοποιημένος άνθρωπος της εκκοσμίκευσης, της θρησκευτικής αλλοτρίωσης και του ορθολογισμού καλείται να δώσει λύσεις.
Αφήνοντας τους ειδικότερους να γράψουν για τα οικονομικο-πολιτικά αίτια του προβλήματος ως Ορθόδοξος, αντλώντας επιχειρήματα από το οπλοστάσιο της πατερικής παραδόσεως, πιστεύω ότι:
Για να υπερβούμε την οικολογική μας θνησιμότητα, για να ξεφύγουμε από το οικολογικό δράμα του παραλόγου, πρέπει ο πτωτικός κόσμος να απορρίψει το κτητικό μοντέλο του ατομοκεντρικού, ουμανιστικού πολιτισμού της βαρβαρότητας και να επιστρέψει στο μετοχικό οικολογικό πρότυπο της Ορθόδοξης Ανατολής, το οποίο βασίζεται στις αρχές της κοσμολογίας, της χριστολογίας και σωτηριολογίας της δημιουργίας.
Νέα περιβαλλοντική ηθική
Απαλλαγμένοι απ’ όλες τις απατηλές μορφές ανθρωποκεντρισμού, οφείλουμε να εισαγάγουμε στις εκκοσμικευμένες κοινωνίες της τεχνολογικής διανοητικής δικτατορίας της σύγχρονης Ευρώπης μια νέα βιοκεντρική περιβαλλοντική ηθική, μια ηθική που στόχο της θα έχει τον σεβασμό της γης, τη μεταμόρφωσή της και τον εξωραϊσμό της. Οφείλουμε να οδηγήσουμε τον οικολογικό πεπτωκότα κόσμο σε μια κοσμο-οικοφιλική ηθική των ορίων και του μέτρου, έναντι της δημιουργίας, η οποία ως όρια θα έχει τον Προμηθέα (κτίση του κόσμου) και τη Νέμεση (προστασία του κόσμου).
Αυτή η αφύπνιση της παγκόσμιας συνείδησης και η σύναψη ενός γαμήλιου συμβολαίου μεταξύ ανθρώπου και σύμπαντος θα μας οδηγήσουν στην πραγματική κλίση μας, στη Βασιλική Ιεροσύνη μας. Η απόρριψη της εγωκεντρικής ορμής μας προς τη δημιουργία και η εγκατάλειψη της ψευδοορθολογικής μας ψευδοκυριαρχίας θα μας οδηγήσει στην επανεύρεση του αυθεντικού οικολογικού μας εγώ. Μέσα από αυτό το αναγεννημένο οικολογικό σώμα του νέου Αδάμ, ο άνθρωπος από δυνάστης θα μεταμορφωθεί σε προνοητή και συνδημιουργό του δημιουργού του. Ο ρόλος του σε αυτόν τον μεταϊστορικό καινούργιο άφθαρτο κόσμο θα είναι πλέον μετοχικός, ευχαριστηριακός, συμφιλιωτικός, αυθεντικός.
Η έναρξη του έτους
Η Ορθόδοξη Εκκλησία εορτάζει την 1η Σεπτεμβρίου την αρχή της ινδίκτου, δηλαδή την έναρξη του νέου εκκλησιαστικού έτους. Πρώτος που όρισε επίσημα τη μέτρηση της ινδίκτου ως αρχή του έτους ήταν ο Μέγας Κωνσταντίνος, το 312 ή 313 μ.Χ. Αργότερα, το 537, ο αυτοκράτορας του Βυζαντίου Ιουστινιανός ο Α’ εισήγαγε τη μέτρηση κατά ινδικτιώνες στα κρατικά έγγραφα και τις δικαστικές αποφάσεις. Η όλη αυτή διαδικασία της μέτρησης συνδέθηκε και με το τέλος της συγκομιδής των καρπών της γης, γι’ αυτό πολύ σοφά η Ορθόδοξη Εκκλησία έχει αφιερώσει την 1η Σεπτεμβρίου ως εορτή του περιβάλλοντος και της οικογονίας.
