Του Αλεξάνδρου Π. Κωστάρα, ομότιμου καθηγητή Νομικής Σχολής Πανεπιστημίου Θράκης
Η είδηση είναι γνωστή. Μεταδόθηκε, άλλωστε, από όλα τα Μέσα της τηλοψίας (εγχώρια και διεθνή): Οι μουσουλμάνοι της Τουρκίας με την προτροπή του σουλτάνου Ερντογάν και την ομόθυμη στήριξη σύσσωμου του τουρκικού Τύπου (το υπογραμμίζω αυτό, διότι έχει ιδιαίτερη σημασία) τέλεσαν, επ’ ευκαιρία της εορτής του ραμαζανίου, ιεροπραξίες της θρησκείας τους μέσα στην Αγία Σοφία.
Θεωρώ περιττό να τονίσω τι είναι και τι συμβολίζει η Αγία Σοφία, αφού αυτό αποτελεί παγκοσμίως πασίγνωστο γεγονός. Αισθάνομαι, όμως, την ανάγκη να σχολιάσω με δυο λόγια το συγκεκριμένο περιστατικό, διότι η αντίδραση που εκδηλώθηκε απέναντι σε αυτό -όχι μόνο από την παγκόσμια κοινότητα, αλλά και από την επίσημη ελληνική Πολιτεία- στηρίχθηκε αποκλειστικά στο επιχείρημα ότι παραβιάσθηκε ένας μουσειακός χώρος.
Η Αγία Σοφία, ωστόσο, άσχετα από τον χαρακτηρισμό που της έδωσε ο Ατατούρκ, δεν είναι μουσείο. Είναι Ορθόδοξος Χριστιανικός Ναός. Και μάλιστα η Μητρόπολη της Ορθοδοξίας! Για αυτό και ο ιερός αυτός χώρος δεν παραβιάσθηκε απλώς με την επιτέλεση αλλόθρησκης ιεροπραξίας μέσα σε αυτόν, αλλά «βιάσθηκε» ακόμα μία φορά από τους απογόνους των κατακτητών.
Κάποιοι στο άκουσμα αυτής της σκέψης θα παρατηρούσαν ίσως ότι, αν πρέπει να μιλάει κάποιος για «βιασμό» στην προκειμένη περίπτωση, ο «βιασμός» αυτός πάντως δεν έγινε σήμερα, αλλά το 1453. Επομένως, είναι παράλογο να θρηνούμε όψιμα για την απώλεια μιας αγνότητας που δεν τη χάσαμε τώρα, αλλά πριν από αρκετούς αιώνες.
Όσοι προσεγγίζουν με τέτοια λογική το εν λόγω ζήτημα, αλλά και όσοι παραβλέπουν εντελώς την παράμετρο του «βιασμού» που αυτό ενέχει, πρέπει να έχουν υπόψη τους ότι η ποινική επιστήμη, την οποία, χάριτι Θεού, θεραπεύω ακόμη, έχει διαπλάσσει την έννοια του κατ’ εξακολούθηση εγκλήματος. Το έγκλημα αυτό δεν διαπράττεται εφάπαξ με μία πράξη, όπως συνήθως συμβαίνει σε πολλές περιπτώσεις, αλλά τελείται με πολλές μερικότερες και επαναλαμβανόμενες πράξεις, που γίνονται, σε μικρά ή μεγάλα χρονικά διαστήματα, με ενότητα δόλου και προσβάλλουν το ίδιο έννομο αγαθό με τέτοιο τρόπο ώστε κάθε επόμενη πράξη να αποτελεί πανομοιότυπη επανάληψη της προηγούμενης. Εάν, για παράδειγμα, κάποιος βιάζει την ίδια γυναίκα σε διαφορετικά χρονικά διαστήματα αυτό λέγεται επιστημονικά βιασμός κατ’ εξακολούθηση. Και κάθε μεταγενέστερη ασελγής πράξη του δράστη σε βάρος της γυναίκας αυτής έχει την ίδια ακριβώς εγκληματική απαξία με την πρώτη πράξη του βιασμού, αλλά και με όλες τις άλλες προηγούμενες. Όσο για τη γυναίκα που υπήρξε θύμα του συγκεκριμένου βιασμού, πρέπει να λεχθεί ότι αυτή δεν χάνει την αγνότητά της επειδή κάποιο κτήνος που βρέθηκε στον δρόμο της την έβαλε με το ζόρι κάτω και άδειασε επάνω της την ορμή των ενστίκτων του. Μια γυναίκα τότε μόνο χάνει την αγνότητά της, όταν παραιτηθεί αυτοβούλως από αυτήν. Στη βιασθείσα ένα πράγμα είναι ανεξίτηλο επάνω της: η ρυπαρότητα της ασέλγειας.
Ο ιερός χώρος της Αγίας Σοφίας δεν παραβιάσθηκε απλώς με την επιτέλεση αλλόθρησκης ιεροπραξίας μέσα σε αυτόν, αλλά «βιάσθηκε» ακόμα μία φορά από τους απογόνους των κατακτητών
ΑΣΕΛΓΕΙΑ. Από την άποψη αυτή, το εν λόγω περιστατικό που έλαβε χώρα στην Αγία Σοφία οφείλουμε να το αξιολογήσουμε με τον ίδιο ακριβώς τρόπο και να πούμε ότι συνιστά και αυτό κατ’ εξακολούθηση «βιασμό» της ιερότητας της Αγίας Σοφίας. Ο «βιασμός» αυτός μπορεί να έγινε για πρώτη φορά το 1453 από τις ορδές του Μωάμεθ και να συνεχίστηκε όλα τα επόμενα χρόνια από τους κατακτητές, επαναλήφθηκε όμως σήμερα από τους ίδιους δράστες. Επομένως, η σημερινή πράξη του «βιασμού» της Αγίας Σοφίας έχει την ίδια πολιτισμική απαξία με την πρώτη πράξη και όλες τις άλλες που ακολούθησαν μετά από αυτήν. Και πρέπει να πούμε και εδώ ότι, παρ’ όλα αυτά, το καύχημα αυτό της Ορθοδοξίας ουδέποτε έχασε την «αγνότητα» και την «ιερότητά» του, επειδή ασέλγησαν κατ’ εξακολούθηση επάνω του οι κατακτητές. Το μόνο που κατάφεραν οι τελευταίοι είναι να αφήσουν ανάγλυφα τα ίχνη της ασέλγειάς τους επάνω στον ναό.
Εν πάση περιπτώσει, εάν για τους «βιαστές» του 1453 και των κατοπινών χρόνων υπάρχει η δικαιολογία ότι ήσαν βάρβαροι και συνεπώς ήταν φυσικό να κάνουν βαρβαρότητες, ποια δικαιολογία υπάρχει για τους σημερινούς «βιαστές» της Αγίας Σοφίας, που υποτίθεται ότι είναι κοινωνοί των αξιών του σύγχρονου πολιτισμού; Ο σημερινός πολιτισμός προστατεύει σε όλα τα μήκη και τα πλάτη του κόσμου με τις διάφορες διεθνείς συμβάσεις τα ανθρώπινα δικαιώματα. Και ανθρώπινο δικαίωμα είναι ασφαλώς η ελευθερία της θρησκευτικής συνειδήσεως, συστατικά στοιχεία της οποίας αποτελούν και οι σχετικοί χώροι λατρείας που συν-προστατεύονται μαζί με το αντίστοιχο δικαίωμα.
Δράττομαι της ευκαιρίας να διευκρινίσω στο σημείο αυτό, επειδή μιλάμε για θρησκευτικούς χώρους που βρίσκονται σε εδάφη υπό κατοχή, ότι ο κατακτητής σε αυτές τις περιπτώσεις αποκτά κυριότητα μόνο στα εδάφη που κατακτά. Ποτέ στα σεβάσματα του λαού που υποδούλωσε. Και εάν η βαρβαρότητα της εποχής κατά την οποία συντελέστηκε η κατάκτηση του έδωσε τέτοιο δικαίωμα, δεν μπορεί να ασκήσει στη σημερινή πολιτιστική συγκυρία το δικαίωμά του αυτό επικαλούμενος χρησικτησία. Η μακροχρόνια άσκηση της ασέλγειας δεν αποτελεί τίτλο κυριότητας. Ο βιαστής μιας γυναίκας, έστω κι αν επιτελεί κατ’ εξακολούθηση ασελγείς πράξεις επάνω της, ουδέποτε αποκτά δικαιώματα στο κορμί αυτής της γυναίκας επειδή την έχει στην εξουσία του. Το ίδιο ακριβώς συμβαίνει και με τους «βιαστές» των πολιτιστικών αγαθών.
Ο σημερινός πολιτισμός προστατεύει σε όλα τα μήκη και τα πλάτη του κόσμου με τις διάφορες διεθνείς συμβάσεις τα ανθρώπινα δικαιώματα. Και ανθρώπινο δικαίωμα είναι ασφαλώς η ελευθερία της θρησκευτικής συνειδήσεως
ΠΡΟΦΙΛ. Κάθε φορά που η Τουρκία μάς εκπλήσσει με μια λαμπερή πολιτισμική της επίδοση, σαν αυτή που σημειώθηκε με τους ιμάμηδες μέσα στην Αγία Σοφία, έρχονται συνειρμικά στο μυαλό μας όλα τα άλλα συναφή πολιτισμικά της ανδραγαθήματα. Θυμόμαστε κατ’ αρχάς το πολιτιστικό της «πρελούδιο» στην αυγή του 20ού αιώνα, του αιώνα δηλαδή των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, με τις γενοκτονίες των Ποντίων και των Αρμενίων το 1915, παρά τις περί του αντιθέτου απόψεις του μεγάλου ιστορικού και διεθνολόγου κ. Φίλη, που τις υποβάθμισε σε «εθνοκάθαρση». Ζωντανεύει στη μνήμη μας ο ματωμένος εφιάλτης του 1922, με τη σφαγή της Σμύρνης, την οποία η ημέτερη κ. Ρεπούση χαρακτηρίζει «συνωστισμό». Και οφείλω να πω εδώ ότι αδίκως κατηγορείται η κ. Ρεπούση για τον εν λόγω χαρακτηρισμό. Αυτό που έγινε τότε στη Σμύρνη ήταν πράγματι «συνωστισμός»! «Συνωστισμός», όμως, όμοιος και απαράλλαχτος με εκείνον που παρατηρείται μέσα στο σφαγείο μεταξύ των αμνοεριφίων, τα οποία στριμωγμένα περιμένουν να έλθει η σειρά τους για να περάσουν από το λεπίδι του εκδοροσφαγέα. Προβάλλουν επίσης διαρκώς μπροστά μας οι βιασμοί (με ή χωρίς εισαγωγικά) και οι εν ψυχρώ μαζικές δολοφονίες αιχμαλώτων που τους βάφτισαν «αγνοούμενους» οι Τούρκοι κατά την εισβολή τους στην Κύπρο το 1974. Αναδύεται ακόμη στη σκέψη μας και ο άλλος σχετικά πρόσφατος «βιασμός» που εκδηλώθηκε με το κλείσιμο της Θεολογικής Σχολής της Χάλκης κ.λπ. Αυτή, λοιπόν, είναι η Τουρκία. Μια χώρα που ζει σήμερα ανάμεσά μας, στον πολιτισμένο κόσμο, έχοντας διαρκώς εστραμμένη τη σκέψη της στο 1453, τις μεθόδους και τις πρακτικές του οποίου εφαρμόζει αδιαλείπτως.
ΕΞΙΛΕΩΣΗ. Όσο για τους Τούρκους, εάν πραγματικά θέλουν να ξεπλύνουν την ντροπή τους, αλλά και την ντροπή των προγόνων τους για τον εν λόγω «βιασμό», ένας μόνο τρόπος εξιλέωσης υπάρχει για αυτούς: Να αποδώσουν την Αγία Σοφία στο Οικουμενικό Πατριαρχείο, όχι ως μουσειακό χώρο, αλλά ως χώρο λατρείας, για να τελούνται πάλι εκεί οι ιεροτελεστίες της Ορθοδοξίας στην κοιτίδα της, αφού πρώτα εξαγνισθεί ο ναός από τη βεβήλωση του παρελθόντος και τις ρυπαρότητες των ανάγλυφων ιχνών του «βιασμού» του, που διατηρούνται ακόμη σήμερα μέσα σε αυτόν.
Ερωτήματα για τις κινήσεις εντός και εκτός Ελλάδας
Δεν θα ρωτήσω εδώ τι κάνουν οι μεγάλοι της Γης για να ανακόψουν αυτόν τον πολιτισμικό παροξυσμό της Τουρκίας, αφού αποτελεί κοινό μυστικό ότι η χώρα αυτή, παρά τις γνωστές σε όλους πολιτισμικές επιδόσεις της, είναι το αγαπημένο παιδί της άρχουσας διεθνούς τάξης. Η Ευρωπαϊκή Ένωση, μάλιστα, έχει αρχίσει να «στρώνει το χαλί» για να την υποδεχθεί στους κόλπους της! Όταν μιλούν τα συμφέροντα, όλα τα άλλα περνούν, δυστυχώς, σε δεύτερη μοίρα. Κι αν τύχει και γίνουν καμιά φορά κάποιες σχετικές δηλώσεις, όπως στην προκειμένη περίπτωση, αυτές θα έχουν απλώς προσχηματικό χαρακτήρα. Είναι άσφαιρες βολές, γι’ αυτό και δεν τις φοβούνται οι Τούρκοι.
Θα ρωτήσω, όμως, τι κάνουν όλοι οι αυτόκλητοι (περιώνυμοι ή μη) υπερασπιστές των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, που ήλθαν μάλιστα πρόσφατα στην Ελλάδα για να διαδηλώσουν έμπρακτα την αλληλεγγύη τους στους εισβολείς στη χώρα λαθρομετανάστες. Πού είναι η κ. Ρεντγκρέιβ, η κ. Τζολί και οι άλλοι; Πήγε κανένας από αυτούς μέσα ή έξω από την Αγία Σοφία για να διαμαρτυρηθεί για τον πολιτισμικό «βιασμό» αυτού του σεβάσματος της Ορθοδοξίας;
Θα ρωτήσω ακόμη τι κάνουμε εμείς οι Έλληνες, πώς δηλαδή αντιστεκόμαστε, συμβολικά έστω, απέναντι σε όλα αυτά τα εγκλήματα της Τουρκίας; Καταναλώνουμε αχόρταγα τα πολιτιστικά προϊόντα που μας πουλάει με τη μορφή των τηλεοπτικών σίριαλ η Τουρκία! Η εμμονή των Τουρκολάγνων τηλεθεατών στα προϊόντα αυτά, τα οποία λόγω ζήτησης προτιμούν οι υπεύθυνοι των καναλιών, δικαιολογείται με τη σκέψη ότι άλλο πράγμα είναι η πολιτική και άλλο ο πολιτισμός. Άλλωστε, λένε, οι δημιουργοί των διαφόρων έργων δεν έχουν καμία σχέση με την εξουσία, που ευθύνεται αποκλειστικά για τους σχετικούς «βιασμούς». Παράγουν και προβάλλουν απλώς την τέχνη τους, τον πολιτισμό του καλλιτέχνη.
Θα ήταν ίσως πειστική η εξήγηση αυτή, αν κάποιος από τους καλλιτέχνες αυτούς, που παράγουν και εξάγουν στη χώρα μας πολιτισμό, διαμαρτυρόταν με οποιονδήποτε τρόπο, με ένα δημοσίευμα ή με ένα πλακάτ έστω, έξω από την Αγία Σοφία για τον εν λόγω «βιασμό». Η ποιότητα του πολιτισμού μας δεν φαίνεται μόνον από αυτό που κάνουμε, αλλά και από εκείνο που παραλείπουμε να πράξουμε. Η αξία του ενός δεν καθαγιάζει την απαξία του άλλου. Όποιος αμνηστεύει με την αδιαφορία ή τη σιωπή του «βιασμούς» γίνεται συνεργός διά της παραλείψεως του βιαστή και ενισχύει την επιθυμία του να τους επαναλάβει. Αντί, λοιπόν, να επικρίνουμε λεκτικά τους «βιασμούς», καλό είναι να σκεφτούμε πώς μπορούμε να αντισταθούμε προσωπικά στην επανάληψή τους. Και το πάτημα του κουμπιού της τηλεόρασης είναι και αυτό μια μορφή αντίστασης. Στέλνει μηνύματα.
Όποιος αμνηστεύει με την αδιαφορία ή τη σιωπή του «βιασμούς» γίνεται συνεργός διά της παραλείψεως του βιαστή και ενισχύει την επιθυμία του να τους επαναλάβει
