Του Χρήστου Γ. Κτενά
Μία από τις πιο ανησυχητικές εξελίξεις στη Βρετανία (που καταγράφεται και σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες), είναι η απότομη αύξηση των «εγκλημάτων μίσους» (hate crimes) που έχει εμφανιστεί στη χώρα, αμέσως μετά το δημοψήφισμα για το Brexit στις 23 Ιουνίου. Τι είναι εγκλήματα μίσους; Έτσι περιγράφονται εκείνα που υποκινούνται από τον ρατσισμό, τη θρησκευτική μισαλλοδοξία, την ξενοφοβία και ακόμη από την αναπηρία, τον γενετήσιο προσανατολισμό και την ταυτότητα φύλου ενός ατόμου. Η σχετικά νέα αυτή κατάταξη της εγκληματικότητας ουσιαστικά εντοπίζει όχι μόνο την παραβατικότητα, αλλά και το πόσο συνεκτική είναι μια κοινωνία και το πόσο σε εσωτερική κρίση βρίσκεται. Και ειδικότερα σε ό,τι αφορά τις θρησκείες, τα εγκλήματα μίσους είναι από τις πιο χαρακτηριστικές ενδείξεις θρησκευτικού φανατισμού και έλλειψης επικοινωνίας, οπότε καταγράφεται η ένταση που δημιουργείται μετά ατόμων διαφορετικών θρησκευμάτων και πώς αυτή εκδηλώνεται.
Στη Βρετανία, λοιπόν, στο διάστημα 16-30 Ιουνίου παρατηρήθηκε αύξηση των εγκλημάτων μίσους κατά 37% σε σχέση με το 2015, στο επόμενο δεκαπενθήμερο (1-14 Ιουλίου) είχαμε αύξηση 29%, ενώ στο δεύτερο δεκαπενθήμερο του Ιουλίου η αύξηση έφθασε το 40%! Σε απόλυτα νούμερα μιλάμε για πάνω από 3.000 σχετικά εγκλήματα κάθε δεκαπενθήμερο, όπου στις μετρήσεις αυτές δεν συμπεριλαμβάνεται η Σκωτία, καθώς η εκεί τοπική αστυνομία δεν διαπίστωσε αντίστοιχη έκρηξη. Είναι προφανές, λοιπόν, πως δεν βλέπουμε μια μικρή στατιστική διακύμανση, ενώ το φαινόμενο συνδέεται σαφώς με το δημοψήφισμα και την αντίστοιχη προεκλογική διαμάχη (η οποία συνεχίζεται…). Βέβαια, στις μέρες μετά το δημοψήφισμα συνέβησαν και μια σειρά από τρομοκρατικές ενέργειες ισλαμιστών ή συμπαθούντων τους (οι επιθέσεις στη Νίκαια, το Μόναχο και το Ορλάντο και αλλού) που «ανέβασαν» ακόμη περισσότερο το θερμόμετρο στη βρετανική αλλά και γενικότερα στις δυτικές κοινωνίες.
Η συσχέτιση με το Brexit είναι όμως πολύ πιο φανερή όταν καταμετρηθούν τα εγκλήματα μίσους στις περιοχές όπου η ψήφος υπέρ της εξόδου από την Ε.Ε. ήταν συντριπτική. Για παράδειγμα, στο Lincolnshire, όπου το Brexit υπερψηφίστηκε με 75% (το υψηλότερο ποσοστό στη Βρετανία), τα εγκλήματα μίσους αυξήθηκαν κατά 191% σε σχέση με πέρυσι. Ενώ στο Kent, όπου η ψήφος υπέρ Brexit έφθασε το 60%, είχαμε αύξηση των σχετικών εγκλημάτων κατά 143%. Συνολικά την προηγούμενη χρονιά, το 2015, η βρετανική αστυνομία κατέγραψε 52.528 εγκλήματα μίσους, αλλά εκτιμάται πως περίπου ένα στα 4 αναφέρεται, οπότε το τελικό νούμερο βρίσκεται γύρω στις 222.000 χιλιάδες. Κάτι που φέτος, όπως διαφαίνεται, θα ξεπεραστεί αρκετά με την απότομη αύξηση.
Στο Lincolnshire, όπου το Brexit υπερψηφίστηκε με 75% (το υψηλότερο ποσοστό στη Βρετανία), τα εγκλήματα μίσους αυξήθηκαν κατά 191% σε σχέση με πέρυσι
Ευτυχώς η μεγάλη πλειονότητα των περιστατικών που καταγράφηκαν ήταν κυρίως φραστικές επιθέσεις, με μόλις το 14% να ήταν βίαιες ή με απειλή βίας, ενώ το 5% κατέληξαν σε ζημιές. Πάντως οι αναφορές των εγκλημάτων ποικίλουν, π.χ. από προσβολές σε δημόσιους χώρους, λοιδορίες και φραστικές επιθέσεις, διανομή ξενοφοβικών φυλλαδίων, γκράφιτι, μικροδιαδηλώσεις με ρατσιστικά συνθήματα, ανώνυμα υβριστικά γράμματα και τηλεφωνήματα, προσβολές σε μέσα κοινωνικής δικτύωσης έως ξυλοδαρμούς και ζημιές σε καταστήματα ιδιοκτησίας μεταναστών.
Επίσης είναι ενδιαφέρον ότι τα περισσότερα εγκλήματα διαπιστώθηκαν σε μεγάλες πόλεις (το 44% στο Λονδίνο), εκεί δηλαδή που η συνύπαρξη ανθρώπων διαφορετικών καταβολών και θρησκειών είναι και πιο συνηθισμένη και υποθέτει κανείς ότι θα είχε καταλήξει και σε μεγαλύτερη ανοχή και αποδοχή. Ακόμη, μια πρόσφατη έκθεση των βρετανικών σιδηροδρόμων (όπου εκατομμύρια κάτοικοι συναντώνται καθημερινά στις μετακινήσεις τους), καταγράφει αύξηση των εγκλημάτων μίσους σε αποβάθρες και σταθμούς κατά 78% μετά το Brexit, πάντα σε σχέση με την αντίστοιχη περίοδο του 2015.
Μεταναστευτικό
Ένα πολύ μεγάλο μέρος της προεκλογικής αντιπαράθεσης γύρω από το Brexit επικεντρώθηκε στο Μεταναστευτικό, όπου οι οπαδοί της αποχώρησης τόνιζαν πως η χώρα δέχεται ανεξέλεγκτα μετανάστες από την Ε.Ε. (κυρίως από τη Βουλγαρία, την Πολωνία και τη Ρουμανία), αλλά και πολλές χιλιάδες πρόσφυγες, κυρίως από μουσουλμανικές χώρες, οι οποίοι συναγωνίζονται τους ημεδαπούς σε αναζήτηση εργασίας και κατοικίας, ενώ λαμβάνουν υπέρμετρο μερίδιο των κοινωνικών επιδομάτων. Όπως ήταν αναμενόμενο, η δημόσια συζήτηση έθιξε και το ζήτημα της διαθρησκειακής συνύπαρξης σε μια χώρα που έχει μεγάλες μειονότητες δηλωμένων Μουσουλμάνων (σχεδόν 3 εκατομμύρια) Ινδουιστών και Σιχ (1,2 εκατομμύρια) και περίπου ακόμη ένα εκατομμύριο άλλων πιστών (Εβραίων, Βουδιστών κ.λπ.), νούμερα όμως που σίγουρα είναι μεγαλύτερα, καθώς περίπου 20 εκατομμύρια κάτοικοι της χώρας δεν δήλωσαν στην τελευταία απογραφή τη θρησκευτική τους ταυτότητα. Πρέπει βέβαια να τονίσουμε πως μεγάλος αριθμός πιστών από αυτές τις θρησκείες έχουν γεννηθεί στη Βρετανία (μακρινοί πλέον απόγονοι μεταναστών) και έχουν ενσωματωθεί, διατηρώντας όμως τις παραδόσεις τους.
Παρόλα αυτά, η θρησκευτική παράμετρος των εγκλημάτων μίσους των τελευταίων εβδομάδων ήταν ιδιαίτερα σημαντική καθώς πολλές επιθέσεις είχαν έντονο το ρατσιστικό και αντι-ισλαμικό στοιχείο, π.χ. με ύβρεις του τύπου «τώρα με το Brexit ήρθε η ώρα να φύγετε, αυτός δεν είναι ο τόπος σας». Ακόμη, μέρος των σχετικών εντάσεων εστίασε σε μουσουλμάνους που φορούσαν παραδοσιακά ενδύματα και καλύμματα κεφαλής, οπότε ήταν και πιο εύκολο να στοχοποιηθούν. Το παράδοξο είναι ότι στη Βρετανία, από την αρχή του 2016, παρατηρήθηκε και άνοδος των αντισημιτικών περιστατικών, κατά 11% σε σχέση με το 2015. Μια αύξηση που δεν μπορεί να εξηγηθεί από κάποιο ειδικό συμβάν, αν και εδώ εμφανίζεται συσχέτιση με την πολιτική καθώς στη χώρα υπήρξε δημόσια συζήτηση για το αν το κόμμα των Εργατικών είχε αντισημιτικές τάσεις.
Η θρησκευτική παράμετρος των εγκλημάτων μίσους των τελευταίων εβδομάδων ήταν ιδιαίτερα σημαντική καθώς πολλές επιθέσεις είχαν έντονο το ρατσιστικό και αντι-ισλαμικό στοιχείο
Διαίρεση, διεύρυνση των ανισοτήτων και ανασφάλεια
Μπορούμε να απομονώσουμε τα θρησκευτικά εγκλήματα μίσους από όλες τις υπόλοιπες υποκατηγορίες; Είναι μάλλον δύσκολο, καθώς απ’ ό,τι διαφαίνεται η θρησκευτική διαφοροποίηση (μεταξύ του μέσου «λευκού αγγλικανού» Βρετανού και των άλλων θρησκευτικών κοινοτήτων της χώρας) είναι μέρος μιας γενικότερης έντασης που σοβεί εδώ και χρόνια στη βρετανική κοινωνία. Μια ένταση που δεν είναι άλλη από τη διεύρυνση των ανισοτήτων και την ακόλουθη αύξηση του αισθήματος ανασφάλειας.
Αν όμως ο μέσος «λευκός» Βρετανός αισθάνεται ότι κινδυνεύει η δουλειά του από την είσοδο μεταναστών, πως απειλείται η κουλτούρα του και η θρησκευτική του πίστη από τις ασιατικές, ισλαμικές, ανατολικοευρωπαϊκές κ.λπ. μειονότητες και σε κάποιο βαθμό αντιδρά βίαια και εριστικά, η πραγματικότητα είναι ακόμη χειρότερη για τις ίδιες τις μειονότητες. Αυτό τουλάχιστον δηλώνει η πρόσφατη έρευνα της Βρετανικής Επιτροπής για την Ισότητα και τα Ανθρώπινα Δικαιώματα. Στη μελέτη της, διαπιστώνεται πως οι μειονότητες έχουν διπλάσια πιθανότητα να ζουν σε συνθήκες ένδειας σε σχέση με τους λευκούς. Επίσης, έχουν σημαντικά μεγαλύτερη πιθανότητα να καταδικαστούν στα δικαστήρια, έχουν ελάχιστη εκπροσώπηση στο Κοινοβούλιο, στο δικαστικό σώμα και στις θεσμικές δομές, υψηλή πιθανότητα εγκατάλειψης του σχολείου, χαμηλότερη πιθανότητα απασχόλησης, χαμηλότερες αμοιβές, όπου π.χ. οι μουσουλμάνοι αμείβονται κατά μέσο όρο 20% λιγότερο. Η αρνητική εικόνα επεκτείνεται παντού, στην πρόσβαση στις υπηρεσίες υγείας, στην ποιότητα κατοικίας και εργασίας, στην αντιμετώπιση από την αστυνομία, στην παιδική θνησιμότητα, στην ψυχική υγεία.
Οι ανισότητες αυτές μαζί με την οικονομική ύφεση και την κρίση που συνεχίζεται (αν και η Βρετανία μπορεί να λέει ότι αντιμετώπισε την κρίση σχετικά καλύτερα από ό,τι άλλες ευρωπαϊκές χώρες), καταλήγουν σε μια εικόνα βαθιάς διάρρηξης της κοινωνικής συνοχής. Όπου σχεδόν όλοι αισθάνονται πως η ζωή τους χειροτερεύει, με την πλειονότητα να στρέφεται σε σημαντικό βαθμό κατά των μειονοτήτων κάθε τύπου (οι «ξένοι»), που όμως και αυτοί βιώνουν μια ακόμη αθλιότερη πραγματικότητα.
Σε αυτό το ζοφερό τοπίο (που το συναντάμε όλο και πιο συχνά στην Ευρωπαϊκή Ένωση και βέβαια στη χώρα μας), τα εγκλήματα μίσους αναζητούν μια εύκολη αφορμή για να πολλαπλασιαστούν και να ξεσπάσουν και όπως φαίνεται το Brexit έδωσε αυτή την αφορμή στη Βρετανία. Μάλιστα, καθώς η όλη υπόθεση της εξόδου από την Ε.Ε. δεν πρόκειται να τελειώσει ούτε γρήγορα ούτε εύκολα, ενώ ήδη διαγράφεται η εικόνα ακόμη μεγαλύτερων οικονομικών προβλημάτων εξαιτίας της, μπορούμε να υποθέσουμε πως τα εγκλήματα μίσους στη Βρετανία και φυσικά τα θρησκευτικά ανάμεσά τους, δεν θα μειωθούν, ούτε θα εκτονωθούν γρήγορα. Και οι πληγές που θα αφήσουν δεν είναι δύσκολο να γίνουν ένας φαύλος κύκλος, όπου μια επίσης ρατσιστική και θρησκευτικά φανατισμένη αντίδραση μέρους των μειονοτήτων θα μεγεθύνει το πάζλ ανόητης βίας. Μια δράση-αντίδραση, όμως, που δεν μπορεί να καλύψει εύκολα το γεγονός πως η θρησκευτική ένταση και η κοινωνική αντιπαλότητα στηρίζονται κυρίως -και εξελίσσονται εξαιτίας- μεγάλων οικονομικών και θεσμικών ανισοτήτων και όχι κατ’ ανάγκη σε κάποια «ιστορικά προδιαγεγραμμένη» σύγκρουση θρησκειών και πολιτισμών.
