Του π. Χερουβείμ Βελέτζα, Ιεροκήρυκα της Ι. Μ. Κερκύρας
Οι εξαγγελθείσες αλλαγές στο μάθημα των Θρησκευτικών δεν αποτελούν, για τους παροικούντες εν Ιερουσαλήμ, κεραυνό εν αιθρία· δεν αναφέρομαι τόσο στον ακαδημαϊκό κόσμο και ειδικότερα στους κύκλους των θεολόγων, όσο σε εκείνους που μπορούν, όσο το επιτρέπει η σκοτοδίνη της πληθωρικής πληροφορίας και των πανταχόθεν υψουμένων φωνών, να σχηματίσουν εικόνα περί της συνολικής πνευματικής καταστάσεως που βρίσκεται ο σημερινός άνθρωπος. Ο άνθρωπος νοσεί, όχι σήμερα μόνο· από του Αδάμ και μέχρι των εσχάτων ημερών. Διψά για ουρανό και τρέφεται με γη, διψά για ελευθερία και προσπαθεί να επιβληθεί με τη βία, λατρεύει τη ζωή και διαρκώς κατεργάζεται θάνατο.
Από την κατάσταση αυτή δεν εξαιρούμαστε οι χριστιανοί, θρησκεύοντες και μη, κληρικοί και λαϊκοί, μικροί και τρανοί, πολυμαθείς και απλοϊκοί. Γιατί στην Εκκλησία, η οποία είναι σώμα και αίμα του προσφέροντος και προσφερομένου μόνου Αρχιερέως -κατά την τάξιν Μελχισεδέκ- Χριστού «εις άφεσιν αμαρτιών και εις ζωήν αιώνιον», δεν προσερχόμαστε για τίποτε άλλο, παρά για να συναναστηθεί εν Χριστώ η πεπτωκυία μας φύση· «ώστε ο δοκών εστάναι βλεπέτω μη πέση» (Α’ Κορ. 10, 12)· «πάντες γαρ υμείς εις εστε εν Χριστώ Ιησού» (Γαλ. 3, 28) και άμα ασθενεί κάποιο μέλος, όλο το σώμα ασθενεί και συμπάσχει και δεν αναζητεί τσεκούρι αλλά ίαμα.
Ο χαρακτήρας του μαθήματος των Θρησκευτικών ήταν ανέκαθεν κατηχητικός, γιατί έτσι τον ήθελαν πρωτίστως οι κυβερνώντες· η θρησκεία, ανεξάρτητα εάν οι ίδιοι πιστεύουν ή όχι, αποτελεί συνδετικό συστατικό της κοινωνίας και συμβάλλει κατ’ αυτούς στην «ηθική τελείωση των πολιτών», εξασφαλίζοντας την εσωτερική γαλήνη του κράτους και την αποτροπή εξεγέρσεων. Ως μάθημα κατηχητικό, βόλεψε τους γονείς και τον κλήρο, αφού ανέλαβε το σχολείο τη δική τους λειτουργία, αυτή της μύησης στα πατρώα δόγματα. Εχει, βέβαια, και η Εκκλησία τα κατηχητικά, οφείλουμε ωστόσο να ομολογήσουμε ότι ο θεσμός αυτός, που μας ήλθε από τη Δύση, δεν κατάφερε να ενώσει ουσιαστικά τη διδαχή με το Ποτήριον της Ζωής και την πίστη με την πράξη, καθώς έχει κατά κύριο λόγο ηθικοπλαστικό προσανατολισμό, όπως άλλωστε και το μεγαλύτερο μέρος του απ’ άμβωνος κηρύγματος· γιατί είναι πιο εύκολο να δογματίζει κανείς περί ηθικής παρά να πασχίζει να διαμορφώσει ήθος.
Ο χαρακτήρας του μαθήματος των Θρησκευτικών ήταν ανέκαθεν κατηχητικός, γιατί έτσι τον ήθελαν πρωτίστως οι κυβερνώντες
Οι αυθεντίες όμως πέθαναν· ο πεπτωκός άνθρωπος δεν δέχεται αυθεντίες πέρα από τη δική του· αμφισβητεί τον Θεό και θεωρεί τις εντολές Του ως απαγορεύσεις δυσβάσταχτες. Γι’ αυτόν, ελευθερία δεν είναι πλέον η απαλλαγή από τα δεσμά της φθοράς και του θανάτου, αλλά η απεμπόληση των κάθε είδους απαγορεύσεων που αντιστέκονται στις επιθυμίες του. Ο πεπτωκός άνθρωπος ή απορρίπτει την Εκκλησία ή θεωρεί την πίστη ως ιδιωτική του υπόθεση και πάντως υποβαθμίζει την Εκκλησία, θεωρώντας την είτε ως θεραπαινίδα των κοσμικών του «υποχρεώσεων» (ο Γάμος, η Βάπτιση αναφέρονται πια ως «τελετές», απώλεσαν τον μυστηριακό τους χαρακτήρα), είτε ως φιλανθρωπική μη κερδοσκοπική οργάνωση η οποία υποχρεούται να αναπληρώνει την έλλειψη κρατικής πρόνοιας.
Ο πεπτωκός άνθρωπος δεν θέλει να ακούσει για μετάνοια, αφού αυτοζυγιάζεται και βγαίνει πάντα σωστός κι ακέραιος· απεχθάνεται την κατήχηση και το κήρυγμα, δεν αγαπά την προσευχή, παρεκτός κι αν πρόκειται να απαιτήσει υγεία, χρήματα, καλοπέραση· ενίοτε νηστεύει, συχνάζει σε πανηγύρια και αγρυπνίες, καυχάται όταν συναντήσει κάποιον «Γέροντα», όλα για το θεαθήναι· αντιλαμβάνεται, τέλος, την αγάπη ως συναίσθημα και τη Θεολογία ως υψηλή διανοητική ενασχόληση που αρμόζει στους επαΐοντες.
Αυτά είναι τα «σημεία των καιρών»: η γενική αποστασία των πολλών, η ρήξη απέναντι σε κάθε τι «παλαιό» (γλώσσα, παιδεία, ιστορία, οικογένεια, πίστη, Εκκλησία κ.λπ.), η αντικατάσταση της μύησης με την πληροφορία, η σύζευξη κάθε ανθρώπινης δραστηριότητας, ακόμα και της παιδείας, με την παραγωγικότητα και το κέρδος. Δεν αποτελεί, ασφαλώς, είδηση ότι «ο κόσμος όλος εν τω πονηρώ κείται» (Α’ Ιωάν. 5, 19)· ούτε είναι παράδοξο ότι οι πολιτικοί ηγέτες, ζυγιάζοντας την ψυχολογία των πολλών και νομοθετώντας ανάλογα, σπεύδουν να συνταχθούν με τη φορά του ρεύματος, άλλοτε προπορευόμενοι και άλλοτε ακολουθούντες.
Αυτά είναι τα «σημεία των καιρών»: η γενική αποστασία των πολλών, η ρήξη απέναντι σε κάθε τι «παλαιό» (γλώσσα, παιδεία, ιστορία, οικογένεια, πίστη, Εκκλησία κ.λπ.), η αντικατάσταση της μύησης με την πληροφορία, η σύζευξη κάθε ανθρώπινης δραστηριότητας, ακόμα και της παιδείας, με την παραγωγικότητα και το κέρδος
Πώς γίνεται, όμως, να υπάρχουν αντιδιαμετρικές φωνές μεταξύ των θεολόγων; Θα μπορούσε να προτάξει κανείς τη διαφορετική οπτική της θεολογίας, για την οποία έγινε νύξη νωρίτερα. Υπάρχει, ωστόσο, βαθύτερο αίτιο, κοινό σε όλους: το ένστικτο της αυτοσυντήρησης. Κατά τη διαμάχη μεταξύ επιστήμης και πίστης, η (ακαδημαϊκή) θεολογία έπρεπε να καταξιωθεί ως επιστήμη· η ανάγκη να παραμείνει μέσα στις εξελίξεις και η πίεση που ασκεί η ροή του ποταμού, υπαγορεύει τη μεταποίηση του μαθήματος των Θρησκευτικών σε μάθημα θρησκειολογίας, «πολυπολιτισμικότητας» κ.λπ. Από την άλλη μεριά, η αλλοίωση του χαρακτήρα του μαθήματος θεωρείται ως αποκοπή από τις παραδοσιακές διδακτικές δομές και πρακτικές της Εκκλησίας, εξ ου και η ανάγκη υπεράσπισης του κατηχητικού χαρακτήρα του.
Αν θελήσουμε όμως να είμαστε απόλυτα ειλικρινείς, οφείλουμε να παραδεχθούμε ότι το μάθημα των Θρησκευτικών υπάρχει στα σχολειά επειδή εξυπηρετεί κρατικό (ή κοινωνικό) σκοπό και όχι την ανάγκη κατήχησης των πιστών. Η κατήχηση είναι έργο των διδασκάλων της Εκκλησίας και αλίμονο σε όσους επαναπαύονται, στηριζόμενοι σε δεκανίκια που δεν φτιάχτηκαν γι’ αυτούς. Οφείλουμε επίσης να θυμηθούμε ότι δεν υπάρχουν «προοδευτικοί» και «συντηρητικοί» στην προκειμένη διελκυστίνδα· αμφότεροι υπηρετούν τη διατήρηση των κεκτημένων, οι μεν της επιστημονικής καταξίωσης, οι δε του εκκλησιοκεντρικού προσανατολισμού.
Αντίδοτο στην κρίση υπάρχει. Ονομάζεται μετάνοια, συντελείται αθόρυβα κι έχει πολλά επίπεδα εφαρμογής.
