Οι αποφάσεις της Εκκλησίας για το μάθημα των Θρησκευτικών

Του Σεβ. Μητροπολίτη Ναυπάκτου καί Αγίου Βλασίου Ιεροθέου

Στην πρόσφατη Ιεραρχία της Εκκλησίας της Ελλάδος, που συζητήσαμε τό μάθημα των Θρησκευτικών στά Σχολεία, πολλοί Ιεράρχες έπέμεναν νά άποδεχθώ τήν πρόταση νά συγκαταλέγομαι στήν Επιτροπή που θά κάνη διάλογο μέ τό Ινστιτούτο Εκπαιδευτικής Πολίτικης γιά τό νέο Πρόγραμμα Σπουδών που έχει είσαχθή στά Σχολεία τής Ελληνικής Επικράτειας καί γιά τά βιβλία τά οποία θά συγγραφοΰν.

Μέ πολλή λυπη άρνήθηκα νά συμμετάσχω σέ αυτήν τήν Επιτροπή, όχι άπό κάποια άντίδραση, άλλά γιατί διεπίστωσα οτι δέν υπάρχει σαφής είκόνα πάνω στό θέμα αυτό, καί ένας διάλογος που θά γίνη σέ άλλη βάση θά είναι άτελέσφορος.

Έχω μελετήσει επισταμένως πάρα πολλά κείμενα, ήτοι τόν ογκώδη φάκελλο άπό τίς Συνεδριάσεις τής Διαρκοΰς Ίεράς Συνόδου τών τελευταίων ετών, τά υπάρχοντα βιβλία καί τό νέο Πρόγραμμα Σπουδών, άλλά καί κείμενα που προήλθαν άπό τό Ίνστιτοΰτο Εκπαιδευτικής Πολιτικής, τους εμπειρο­γνώμονες τοΰ Υπουργείου, τήν Πανελλήνια Ένωση Θεολόγων καί τήν Ένωση Θεολόγων Καιρός, διατριβές, γνωμοδοτήσεις νομικών καί πανεπιστημιακών, άποφάσεις τών Θεολογικών Σχολών κλπ.

Παρατήρησα οτι ή Πολιτεία είχε ένα συγκεκριμένο στόχο, τόν οποίον εφήρμοζε, τόν οποίο παρακολουθούσε καί τελικά τόν υλοποίησε άσχετα άπό τίς άλλαγές στά Κυβερνητικά σχήματα καί στήν ήγεσία τοΰ Υπουργείου Παιδείας.

Στήν συνέχεια θά άναφέρω ένα μικρό χρονικό θέσεων γιά τό θέμα αυτό κατά τήν διάρκεια τοΰ έτους που διερχόμαστε.

1. Ή Διαρκής Ίερά Σύνοδος τόν Ιανουάριο τοΰ 2016, ύστερα άπό κοινή Συνεδρίαση μέ τους Κοσμήτορας καί τους Προέδρους τών δυο Θεολογικών Σχολών καί τους εκπροσώπους τών συνδικαλιστικών οργανώσεων τών θεολόγων, κατέληξε στήν εξής άπόφαση:

«Νά επικεντρωθεί τό ενδιαφέρον στό τρέχον Πρόγραμμα Σπουδών με την δική του θεματική μεθοδολογία, στό όποιο όμως νά γίνουν μερικές βελτιώσεις, εντάσσοντάς το στά συγχρονα παιδευτικά δεδομένα, οπότε νά εΐσαχθοΰν σε κάθε βιβλίο -όχι σε κάθε μάθημα- μερικά κεφάλαια θρησκειολογικά, άνάλογα με την θεματολογία τοΰ βιβλίου, άφοΰ όμως δοθεί προτεραιότητα στην ορθόδοξη παράδοση, την οποία άκολουθεί ή πλειοψηφία των έλληνων πολιτών, άλλά καί νά χρησιμοποιηθοΰν ώς εφαρμογές καί τά καλά στοιχεία τοΰ Νέου Προγράμματος Σπουδών» (Δελτίον Τύπου Ίεράς Συνόδου, 13-1-2016).

2. Ή Διαρκής Ίερά Σύνοδος άπέστειλε επιστολή στόν Υπουργό Παιδείας (ύπ’ άριθ. Πρωτ. 881/391/22.02.2016), στην οποία μεταξύ τών άλλων, περιλάμβανε καί την έξης άπόφαση της:

«Ή Εκκλησία της Ελλάδος προτίθεται νά συνεργαστεί περαιτέρω, στη βάση της επιστημονικής βελτίωσης του υπάρχοντος μαθήματος καί της στήριξης τών καθηγητών του. Άντιτίθεται στήν κατάργηση καί αντικα­τάστασή του άπό ένα μάθημα «γεωγραφίας τών θρησκειών» η «θρησκευτικοΰ εγκυκλοπαιδισμοΰ» μέ κάποια απλώς ιδιαίτερη παρουσίαση της παρουσίας της ’Ορθοδοξίας στόν έλλαδικό χώρο».

3. Ή Ίεραρχία της Εκκλησίας της Ελλάδος, κατά την 8η Μαρτίου 2016 σύμφωνα μέ τό Δελτίο Τύπου υιοθέτησε την άπόφαση της Διαρκοΰς Ίεράς Συνόδου, πού παρατέθηκε προηγουμένως.

Επίσης «έγινε άποδεκτη ή πρόταση τοΰ Μακαριωτάτου Αρχιεπισκόπου γιά “την ύποχρεωτικότητα τοΰ μαθηματος τών Θρησκευτικών, την τηρηση τών ώρών διδασκαλίας στό τρέχον πρόγραμμα καί τόν Ορθόδοξο χαρα­κτήρα του”». Ή πρόταση αυτή εντάσσεται μέσα στήν άπόφαση της Ιεραρχίας.

4. Ο Μακαριότατος Αρχιεπίσκοπος Αθηνών καί Πάσης Ελλάδος κ. Ιερώνυμος μετά την συνάντηση του μέ τούς εκπροσώπους της Πανελληνίας Ένωσης Θεολόγων μεταξύ τών άλλων είπε:

«Βεβιασμένα τώρα άκοΰμε τά νέα προγράμματα τά οποία ξέρουμε πώς ελήφθησαν καί πως προωθήθηκαν καί μέ σφραγίδα ποίων άνθρώπων προωθήθηκαν αυτά τά προγράμματα”, είπε ο Αρχιεπίσκοπος καί συμπληρωσε: “’Εγώ μέ μιά λέξη θά έλεγα σημερα επειδη διάβασα τά καινούρια προγράμματα καί τά είδα: είναι άπαράδεκτα! Είναι επι­κίνδυνα! Είναι πράγματα πού δέν θά άποδώσουν καρπούς άλλά μεγάλη ζημιά στήν Παιδεία γενικότερα, στήν κοινωνία καί ρήξη στίς σχέσεις ’Εκκλησίας-Πολιτείας. Γι’ αυτό καί άπό αύτη τη θέση σημερα, θά τά πώ καί στην Ίεραρχία τοΰ Οκτωβρίου, κάνω έκκληση πρός τόν πρωθυπουργό κ. Τσίπρα νά σταματήσει αυτήν τήν προσπάθεια, νά αναβάλει κάθε μιά πρωτοβουλία ενός η μερικών ανθρώπων καί σε μια βάση μεγάλη Εκκλησίας καί Πολιτείας νά συνεργαστούμε σοβαρά επιτέλους σε έναν τόπο που άκούγονται λόγια, λόγια, λόγια καί λείπει ό λόγος!» (skai.gr, 20-09-2016, 14:20).

5. Ό Μακαριότατος κ. Ιερώνυμος σέ επιστολή του πρός τόν Πρωθυ­πουργό καί τους Αρχηγούς των Κοινοβουλευτικών Όμάδων, έγραψε, μεταξύ τών άλλων:

«Το αίτημα αυτό δέν άπαντήθηκε ποτέ άπό τό Ι.Ε.Π., ούτε υπήρξε πρόσκληση γιά άλλη συνάντηση. Τό αίτημά μας για ανοικτό καί ουσιαστικό διάλογο παραμένει σε εκκρεμότητα, αλλά με προαπαιτουμενο την έναρξη του από μηδενική βάση».

6. Ό Μακαριότατος στήν εισήγησή του κατά τήν Ιεραρχία τού ’Οκτωβρίου 2016 είπε γιά τό μάθημα τών Θρησκευτικών, μεταξύ άλλων:

«Ό τρόπος μέ τόν όποιο πρωτοστάτησε ή Πολιτεία, τά καινούργια προγράμματα τά όποια μελέτησα, μέ έπεισαν ότι δεν πρόκειται γιά Θρησκευτικά, αλλά γιά μιά επιχείρηση αλλοιώσεως τής πίστεώς μας.

Γιά τό θέμα αυτό παραπέμπω στήν πολυσέλιδη επιστολή τήν όποία άπηύθυνα στόν Πρωθυπουργό καί τούς Αρχηγούς τών Κομμάτων καί τήν όποία πρό ολίγων ήμερών σας κοινοποίησα.

Πρότασίς μου: ’Εξ αρχής αντιμετώπιση κάθε άναγκαίας άλλαγής σέ συνεργασία πραγματική Εκκλησίας καί Πολιτείας όπως προβλέπει τό Σύνταγμα καί ό Καταστατικός μας Χάρτης».

Καί στίς τελικές προτάσεις του συμπεριέλαβε καί τήν εξής:

«Υλοποίηση τής ληφθείσης άποφάσεως στή Βουλή τήν Τετάρτη 28 Σεπτεμβρίου 2016 σύμφωνα μέ τήν όποία θά συνεχισθή ή συνεργασία μέσα άπό άμοιβαΐο διάλογο από μηδενική βάση Εκκλησίας – Πολιτείας γιά τό περιεχόμενο τού μαθήματος τών Θρησκευτικών».

7. Ή Ιεραρχία τής Εκκλησίας τής Ελλάδος κατά τήν συνεδρίασή της τήν 5-10-2016, άπεφάσισε, όπως καταγράφηκε στό Δελτίον Τύπου, μεταξύ άλλων, «νά ζητηθεί συνάντηση τού Μακαριωτάτου μετά τού κ. Πρωθυπουργού εντός τής ήμέρας προκειμένου νά τού εκθέσει τίς άπόψεις καί τήν σύμφωνη γνώμη τής Ιεραρχίας σε ό,τι αφορά τό μάθημα τών Θρησκευτικών. Επίσης γιά τό ίδιο θέμα έχει ζητήσει συνάντηση καί μέ τόν Πρόεδρο τών ΑΝ.ΕΛ. κ. Πάνο Καμμένο».

‘Ο εκπρόσωπος Τύπου της Ιεραρχίας Μητροπολίτης Δημητριάδος κ. Ιγνάτιος, άπαντώντας σε ερωτήσεις των δημοσιογράφων, προσδιόρισε την πρόταση την όποια θά υπέβαλλε ή Επιτροπή τής Ιεραρχίας στήν συνάντησή της με τόν Πρωθυπουργό καί τούς Υπουργούς. Μεταξύ των άλλων είπε: «Αυτό που ζητάμε είναι γιά τή χρονιά που άρχισε νά ανασταλεί τό Πρόγραμμα Σπουδών του μαθήματος των Θρησκευτικών» (Desk Vimaorthodoxias, 5-10-2016, 14:51).

8, Ο Μακαριώτατος μετά τήν συνάντηση με τόν Πρωθυπουργό καί τούς Υπουργούς είπε στούς δημοσιογράφους, μεταξύ των άλλων:

«Δημοσιογράφος: Μηδενική βάση, δηλαδή;

Δημοσιογράφος: Φετος θά ισχύση τό πρόγραμμα;

Αρχιεπίσκοπος: Θά χρησιμοποιηθοΰν τά παλιά βιβλία καί η προσπάθεια των διορθώσεων θά γίνη άπό τώρα καί έως ότου γραφούν τά καινούρια βιβλία θά χρησιμοποιοΰνται τά βιβλία τά σημερινά».

9. Ο Υπουργός Παιδείας, Έρευνας καί Θρησκευμάτων κ. Φίλης μετά τήν συνάντηση με τούς εκπροσώπους της Ιεραρχίας καί τόν Μακαριώτατο άνεφερε μεταξύ των άλλων:

«ΔΗΜ: Συνεχίζετε με τά νεα προγράμματα φετος κανονικά;

ΝΦ : Βεβαίως συνεχίζουμε καί δεν υπάρχει ζήτημα διαφωνίας αυτή τή στιγμή γιά τό ζήτημα αυτό. Ήδη έχουν έκδοθεί τά νέα προγράμματα, γίνονται οι έπιμορφώσεις τών καθηγητών. Αλλά επαναλαμβάνω: Δεν έχουμε μία άντίληψη δογματική. Θέλουμε τό διάλογο, θά ξανακούσουμε τίς άπόψεις πού θά διατυπωθούν επί των συγκεκριμενων προγραμμάτων άπό παράγοντες εκκλησιαστικούς καί θά προχωρήσουμε στήν αξιολόγηση τοΰ μαθήματος στό τέλος τής χρονιάς.

ΔΗΜ: Πάγωμα των προγραμμάτων σπουδών δεν υπάρχει;

ΝΦ: Σάς είπα ότι έφαρμόζονται» (άπό τήν ιστοσελίδα τού ‘Υπουργείου Παιδείας).

10. Ή Ιεραρχία της Εκκλησίας της Ελλάδος, κατά τήν Συνεδρίαση της 6ης ’Οκτωβρίου, άφού ενημερώθηκε άπό τόν Αρχιεπίσκοπο καί τούς Ιεράρχες πού συναντήθηκαν με τόν Πρωθυπουργό καί τούς Υπουργούς άπεφάνθη, σύμφωνα με τό Δελτίον Τύπου της ήμερας εκείνης:

«Γιά τήν τρεχουσα χρονιά θά αξιοποιηθοΰν τά υπάρχοντα βιβλία Θρησκευτικών, τά όποια έχουν ήδη διανεμηθεί στούς μαθητες. […].

Ακολούθως ό Μακαριότατος άνέφερε οτι σε τηλεφωνική επικοινωνία που είχε νωρίς τό πρωί τό Γραφείο Τύπου τής Ίερας Συνόδου με τήν Υφυπουργό παρά τό Πρωθυπουργό καί Κυβερνητική Εκπρόσωπο κ. Όλγα Γεροβασίλη, εδόθη ή διαβεβαίωση οτι γιά τό μάθημα των Θρη­σκευτικόν ισχύουν τά όσα ειπώθηκαν στή χθεσινή συνάντηση με τόν Πρωθυπουργό καί γι’ αυτό κάθε άλλη ενέργεια είναι προσωπικές ερμηνείες τοΰ καθενός».

Διαβάζοντας κανείς ολες αυτές τίς άποφάσεις καί τίς δηλώσεις, διαπιστώνει μερικά χαρακτηριστικά σημεία.

α) Ή Ίεραρχία άποφάσισε νά κάνη διάλογο στό παλαιό Αναλυτικό Πρόγραμμα, επί τή βάσει τού όποίου γράφηκαν τά βιβλία. Όμως, ή Κυβέρ­νηση μέ υπουργική άπόφαση άπέστειλε σέ ολα τά Σχολεία τό νέο Πρόγραμμα Σπουδών γιά νά εφαρμοσθή, μέ τήν όδηγία νά χρησιμοποιήσουν υλικό άπό τά παλαιά βιβλία:

«Κατά τή φετινή σχολική χρονιά, έχουν διανεμηθεί στούς μαθητές τά σχολικά βιβλία τόν παλαιόν Προγραμμάτων Σπουδόν. Οι εκπαιδευτικοί μπορούν νά τά άξιοποιούν κατά τήν κρίση τους, ώς πηγές στή διδασκαλία, μέ βάση τά νέα Προγράμματα Σπουδών, άποκλειστικά στήν περίπτωση πού τά θέματα τών νέων Προγραμμάτων Σπουδών σχετίζονται μέ τά περιεχόμενά τους» (Υπουργείο Παιδείας, Έρευνας καί Θρησκευμάτων: Οδηγίες εφαρμογής των νέων Προγραμμάτων Σπουδών του μαθήματος των Θρησκευτικών στο Δημοτικό, στο Γυμνάσιο και στο Λύκειο, 27-9-2016).

β) Ό Αρχιεπίσκοπος έμενε σταθερός στίς άπόψεις του καί τίς θέσεις τής Ιεραρχίας, άφού έκανε λόγο γιά παραμονή τών βιβλίων πού εγράφησαν μέ τό παλαιό Αναλυτικό Πρόγραμμα, καί έκανε λόγο γιά διάλογο άπό μηδενική βάση, άναφερόμενος στό νέο Πρόγραμμα Σπουδών. Επίσης, ό εκπρόσωπος Τύπου τής Ιεραρχίας, ενημέρωσε τούς δημοσιογράφους οτι θά προταθή ή άναστολή τοΰ νέου Προγράμματος.

γ) Ή Κυβέρνηση παρέμεινε στήν άπόφασή της νά εφαρμοσθή τό νέο Πρόγραμμα, νά γίνουν Σεμινάρια Έπιμορφώσεως καί οι θεολόγοι καθηγητές νά χρησιμοποιήσουν τά παλαιά βιβλία, τά όποία είχαν ήδη διανεμηθή, στήν προοπτική τού νέου Προγράμματος Σπουδών.

δ) Τελικά, άπό ο,τι καταλαβαίνω θά γίνη διάλογος μεταξύ εκπροσώπων τής Εκκλησίας καί τού Ινστιτούτου Εκπαιδευτικής Πολιτικής όχι πάνω στά βιβλία τού παλαιού Προγράμματος, οπως άρχικά άποφάσισε ή Εκκλησία, άλλα πάνω στό νέο Πρόγραμμα Σπουδών, που ήδη εφαρμόζεται, για νά βελτιωθούν, ώστε νά καταρτισθουν τά νέα βιβλία.

Παρακολουθώντας την εξέλιξη τής πορείας του θέματος, διεπίστωσα ότι άποφασίσθηκε κάτι που είναι αντικείμενο σεμιναρίου διπλωματίας καί γι’ αυτό οι αναλυτές τοΰ γεγονότος αΰτοΰ έχουν συγκεχυμένες από­ψεις. Άλλοι άπό αυτούς ισχυρίζονται ότι ή Κυβέρνηση επέβαλε τίς άπόψεις της καί άλλοι ότι υποχώρησε ή Κυβέρνηση στίς άπόψεις τής Εκκλησίας.

Πάντως, κάποιος Άρχιερεύς πού συμμετείχε στήν συζήτηση πού έγινε στό Πρωθυπουργικό Μέγαρο είπε ότι «τό συμπέρασμα είναι ότι δέν βγάζω κανένα συμπέρασμα» (kathimerini.gr, 07-10-2016, 10:47). Νομίζω υπάρχουν συμπεράσματα, τά οποία εξάγονται άν δουμε τό θέμα μέσα άπό άλλη οπτική γωνία.

Επειδή, όμως, ήμουν εισηγητής καί στήν Διαρκή Ιερά Σύνοδο καί στήν Ιεραρχία τής Εκκλησίας τής Ελλάδος, όπου ελήφθη καθαρή άπόφαση, είχα τήν άποψη ότι δέν πρέπει νά γίνη νέος άτελέσφορος διάλογος καί γι’ αυτό δέν άποδέχθηκα νά συμμετάσχω σέ έναν διάλογο, ο οποίος δέν θά ευδοκιμήση όσον άφορα τίς άποφάσεις τής Εκκλησίας.