Του Σταύρου Γουλούλη, δρος Βυζαντινής Τέχνης
Θρησκευτικό ή θρησκειολογικό μάθημα στην τάξη; Γιατί ξαφνικά τίθεται τόσο εκβιαστικά, απλουστευτικά, ίσως και παραπλανητικά, τέτοιο δίλημμα; Όπως μου έλεγε, απλοϊκά βέβαια, ένας ηλικιωμένος, «δεν φτάνει μία θρησκεία για μία ζωή να τη νιώσουν οι νέοι, θέλουν κι άλλες;» Καταγγέλλεται εντέλει ότι η ιδέα νέας ταξινόμησης του μαθήματος, η θρησκειολογική, δημιουργεί προβλήματα πάνω σε αυτή την ταυτότητα του Έλληνα νέου. Λογικό, το μάθημα των Θρησκευτικών έχει μία ιδιαιτερότητα, διαμορφώνει τον χαρακτήρα, τη συνείδηση του μαθητή. Κι άνθρωπος με μείον στην ταυτότητά του χάνει. Ας αφήσουμε και τι επιδράσεις μπορεί να υποστεί ένα νέο άτομο, όταν προώρας δελεαστεί ιδίως από τις λεγόμενες ανατολικές θρησκείες. Επί τη ευκαιρία, ο CarlJung, μέγιστος ερευνητής των ανατολικών θρησκειών, έγραψε ότι είναι επικίνδυνες για τον Δυτικό, άνθρωπο με τελείως διαφορετική πολιτιστική κατατομή, αν δεν προσέξει στην επαφή του με αυτές. Δηλαδή αν ταυτιστεί…
Κακώς τίθεται τέτοιο δίλημμα σε χαλεπούς καιρούς που δοκιμάζεται η εθνική μας συνοχἠ. Βεβαίως το Έθνος δεν είναι αυτοσκοπός, αλλιώς καταλήγει σε εθνικισμό, αρχή μιας δύσκολης νόσου, όπως και το Εγώ ως αυτοσκοπός γίνεται εγωϊσμός. Όλα οδηγούν στην ετερότητα. Φυσικά, θα ήταν πολύ άσχημο αν πίσω κρύβονταν ταπεινοί υπολογισμοί, αντιπαροχές. Πιθανόν κάποιοι εκτοξεύουν τέτοια και άλλα, όπως τα περί σχολικής προσευχής -μήπως αυτό χρησιμοποιείται ως το μείζον (αντίβαρο) για να επιτευχθεί το βέλτιστο (όφελος) για το σημερινό υπουργείο; Προς κομματικούς φίλους χάριν καταναλώσεως, ενώ είναι άσφαιρα πυρά.
Μάλλον όμως μερικοί, στην κυβέρνηση (και την πρωτεύουσα αντιπολίτευση και αλλού), δεν ενδιαφέρονται που αιώνες προσαρμογής της θρησκείας στην Ελλάδα, στην ελληνόφωνη Ανατολή και ελληνοκεντρική Δύση κατέληξαν στη δημιουργία της Καθολικής, της Ορθόδοξης Εκκλησίας. Επομένως, όταν χαλαρώνει η θρησκεία από τη νέα γενιά ως στοιχείο ταυτότητας και τοποθετείται στην ίδια σειρά μαζί με διάφορες θρησκευτικές εκφάνσεις στα πέρατα της γης, είναι σαν να θολώνουν την πολιτιστική ταυτότητα των ανθρώπων που γεννήθηκαν εδώ. Κατατάσσεται ποτέ ο νοικοκύρης ίδια με τον αλλοδαπό;
‘Οταν χαλαρώνει η θρησκεία από τη νέα γενιά ως στοιχείο ταυτότητας και τοποθετείται στην ίδια σειρά μαζί με διάφορες θρησκευτικές εκφάνσεις στα πέρατα της γης, είναι σαν να θολώνουν την πολιτιστική ταυτότητα των ανθρώπων που γεννήθηκαν εδώ.
Όσον αφορά στο μάθημα των Θρησκευτικών μάλλον χρειάζεται να απλουστευθεί περισσότερο. Χρειάζεται στροφή σε πιο πρακτικές ανάγκες. Μήπως τα Αρχαία Ελληνικά – τα οποία χρειάζονται για μάθει τέλεια ο νέος τα Νέα Ελληνικά-, προβάλλονται σωστά; Το τόνιζε πάντοτε η Ελένη Αρβελέρ, αυτή που έφτασε να κατευθύνει τα πανεπιστήμια της Ευρώπης, ότι διδάσκονται ανάποδα, από την κλασική εποχή (5ος-4ος αι. π.Χ) και εδώθε, ενώ θα έπρεπε από το εδώ προς το απώτερο παρελθόν, την κλασική εποχή. Π.χ. ο Παπαδιαμάντης θα μπορούσε να διδάσκεται στο πρωτότυπο, αντί σε μετάφραση που θέλουν μερικοί, στο Γυμνάσιο, στη θέση κάποιων αρχαίων ελληνικών κειμένων. Εν ολίγοις το μάθημα μπορεί να συνδεθεί πιο συστηματικά με τη γλωσσική διδασκαλία, δηλαδή φιλολογική επεξεργασία αντιπροσωπευτικών κειμένων (π.χ. ευαγγελικές περικοπές, κείμενα εκκλησιαστικής ζωής και ιστορίας) κι όχι απλή παράθεσή των. Λόγια, θεωρία, ενημέρωση ποτέ δεν τελειώνουν. Εν ολίγοις οι θεολόγοι μπορούν να γίνουν και φιλόλογοι. Τότε θα δούμε αν υπάρχει χώρος να εντρυφούμε σε ξένες θρησκείες. Καταλήγω εκεί που μου έδωσε ερέθισμα ο ηλικιωμένος φίλος, αλλά διαθέτοντας τον κοινό νου.
Κάθε λαός πρέπει να καλλιεργεί την ταυτότητά του, διότι μετά θα συνεχίσουν άλλοι, εκτός τόπου και χρόνου, οι σημερινοί εθνικιστές, εθνοφυλετιστές. Κι επειδή σε μας πολλοί από αυτούς είναι αρχαιολάτρες, άλλο σακατιλίκι και τούτο, καλό θα ήταν το μάθημα αντί για περισσότερη θρησκειολογία να περιείχε ουσιαστική ενημέρωση για τον χαρακτήρα της πολυθεϊστικής (ενοθεϊστικής στην ουσία, φυσικής) θρησκείας των Ελλήνων. Η Ορθόδοξη Εκκλησία είναι πιο οργανικά δεμένη με την Αρχαία Ελλάδα παρά αυτοί, ένα φασιστικό κακέκτυπο. Οι πρώτοι Χριστιανοί θεολόγοι, όπως ο Ιουστίνος, αποδέχονταν τον «σπερματικό λόγο», το πώς εν σπέρματι ο λόγος του Θεού ήταν εντυπωμένος στον παλαιό άνθρωπο.
Πολλοί ακριβώς δεν ξέρουν Ιστορία. Στις ελληνικές πατρίδες και μέσα σε ένα διεθνές περιβάλλον διαμορφώθηκε η εξέλιξη από τον ελληνισμό στον χριστιανισμό μέσα από γλώσσα, τελετουργία, τέχνη, ιδεολογία. Κι αντί αυτή η εξέλιξη να αποκαλυφθεί εναργέστερα, όχι ως εθνικιστικό παραλήρημα, αλλά ως πανανθρώπινη κατάκτηση, τη μειώνουν μερικοί έτσι άστοχα, αστόχαστα, ασύστολα. Κι όμως συνέβη τότε με διεθνή συνεργασία, ελεύθερα και δημιουργικά. Δεν επιβλήθηκε με τα όπλα όπως ισχύει σε άλλο θρήσκευμα, αλλά αναπτύχθηκε πάνω στη (δημοκρατική) παράδοση της αρχαίας εκκλησίας του Δήμου, πάνω στην αρχή της ανεξιθρησκίας που παρέδωσε ο ίδιος ο Ιησούς Χριστός: «όστις θέλει οπίσω μου ελθείν…».
Δεν θα υπήρχε κανένας λόγος το κράτος να προωθεί τη θρησκεία στους νέους, αν δεν συντελούσε στην κοινωνικοποίησή τους. Κι αν κάποιοι νομίζουν ότι δεν προωθείται σωστά, θα έπρεπε να μας το πουν πιο αναλυτικά και να κοιτάξουμε όλοι πως να βελτιωθούν κάποια πράγματα. Π.χ. απομακρύνοντας τον κομματισμό, από κάθε πηγή προερχόμενον.
Δεν θα υπήρχε κανένας λόγος το κράτος να προωθεί τη θρησκεία στους νέους, αν δεν συντελούσε στην κοινωνικοποίησή τους
Συλλήβδην: Αλλού, π.χ. σε πολυεθνικές χώρες (στον Νέο Κόσμο), ένα θρησκειολογικό μάθημα θα ήταν κάποια λύση. Εκεί όμως είναι πολιτικά συστήματα με κρατική συνοχή και επιβολή. Εμείς δεν υπήρξαμε ποτέ απόλυτα σθεναρό κράτος, σήμερα επιπλέον χρεωκοπημένο, η επικρατούσα θρησκεία είναι συνεκτικό στοιχείο του εθνικού κοινωνικού ιστού. Οπότε είναι επικίνδυνο το υπουργείο Παιδείας, έχοντας τάση συνεχώς να αναζητά νέες ιδεολογίες, να αλλάζει τις αλλαγές, να αλλάξει πάλι και με ολίγη θρησκειολογία. Θα χάσουμε όλοι. Το ανικανοποίητον του πόθου πολλών εκεί μέσα, ο συνεχής πειραματισμός, τεμαχίζει το ίδιο το σώμα της ελληνικής ιστορικής συνείδησης από συστάσεώς του.
Βγάλτε κύριοι την Ορθόδοξη πίστη από την κοινωνία μας, διαγράφοντας την ιστορική συμπόρευσή της με το έθνος μας. Να δούμε με τι θα την αντικαταστήσετε…! Τέτοια Χρόνια, Τέτοια Λόγια;
