Του Χρήστου Γ. Κτενά
Είχαμε γράψει και πριν από αρκετό καιρό στην «Κιβωτό της Ορθοδοξίας» για το πόσο σημαντική είναι η λεγόμενη «θρησκευτική ψήφος» στις προεδρικές εκλογές στις ΗΠΑ. Η ψήφος δηλαδή που επηρεάζεται σημαντικά και από τα θρησκευτικά πιστεύω κάθε ψηφοφόρου, αλλά και από την ανοιχτή (ή όχι) στήριξη που λαμβάνει κάθε υποψήφιος από τη θρησκευτική ιεραρχία στις ΗΠΑ.
Τώρα λοιπόν που οι εκλογές ολοκληρώθηκαν και ο Ρεπουμπλικανός Ντόναλντ Τραμπ είναι ο νεοεκλεγείς πρόεδρος της ισχυρότερης χώρας του κόσμου, μπορούμε να κάνουμε -με βάση τα στοιχεία που έχουμε στα χέρια μας- την πρώτη αποτίμηση. Σύμφωνα λοιπόν με τα exit poll του Ινστιτούτου Ερευνών Pew όπως και του τηλεοπτικού καναλιού NBC, έχουμε εικόνα της νίκης του Τραμπ με βάση τη θρησκευτική τοποθέτηση των ψηφοφόρων, μια στάση που θα επιχειρήσουμε να ερμηνεύσουμε.
Αρχικά πρέπει να τονίσουμε πως τα δύο μεγάλα κόμματα των ΗΠΑ, το Δημοκρατικό και το Ρεπουμπλικανικό, φθάνουν στις κάλπες -τουλάχιστον για την τελευταία 30ετία- με δεδομένη την υπεροχή για το καθένα σε συγκεκριμένες εθνικοθρησκευτικές ομάδες. Ετσι, οι Δημοκρατικοί παραδοσιακά υπερέχουν στην αφροαμερικανική κοινότητα των Βαπτιστών στις Νότιες Πολιτείες, στηρίζονται έντονα στη μικρή συγκριτικά αμερικανοεβραϊκή κοινότητα, ενώ έχουν την απόλυτη στήριξη των καθολικών ισπανόφωνων πολιτών, όπως και των όσων δηλώνουν άθεοι ή μη σχετιζόμενοι με κάποια θρησκεία, ή ανήκουν σε κάποια άλλη θρησκευτική ομάδα εκτός από τις κυρίαρχες πληθυσμιακά. Από την άλλη πλευρά, οι Ρεπουμπλικανοί υπερέχουν στους Προτεστάντες, ενώ ειδικά κυριαρχούν στους Ευαγγελιστές και στους Μορμόνους. Είναι φανερό δηλαδή πως ο πυρήνας των Ρεπουμπλικανών υποστηρικτών αφορά στα διάφορα προτεσταντικά δόγματα, ενώ οι Δημοκρατικοί έχουν ένα πιο ευρύ φάσμα ψηφοφόρων, τουλάχιστον σε ό,τι αφορά τη θρησκευτική τους πίστη.
Τι συνέβη στην κάλπη
Σύμφωνα με τα πρώτα στοιχεία από exit polls (πίνακας 1), φαίνεται πως η επικράτηση του Τραμπ (αν και η Χίλαρι Κλίντον πήρε περισσότερες ψήφους αλλά έχασε στον αριθμό εκλεκτόρων) απεικονίζεται σχεδόν σε όλο το φάσμα θρησκευτικών πεποιθήσεων.
Το πιο ενδιαφέρον είναι πως στο σύνολο των όσων δηλώνουν Προτεστάντες, μια ομάδα που στηρίζει διαχρονικά τους Ρεπουμπλικανούς, ο Τραμπ είχε μια πολύ καλή επίδοση (58%), είναι όμως η Χίλαρι που έχασε ένα κρίσιμο 3% σε σχέση με την προηγούμενη εκλογική μάχη (του Ομπάμα). Στο κοινό αυτό, που είναι και το 52% του συνόλου των ψηφοφόρων, ο Τραμπ είχε τη μεγαλύτερη επιρροή, ειδικά στους λευκούς, χαμηλών εισοδημάτων και χωρίς πτυχίο κολεγίου, μια κοινωνική ομάδα δηλαδή που έχει θιγεί ιδιαίτερα από την οικονομική κρίση. Μια ομάδα όμως, που από θρησκευτικής απόψεως έχει την περίφημη «προτεσταντική ηθική περί εργασίας», δηλαδή θεωρεί τη σκληρή εργασία ως θεϊκή εντολή και διαδρομή προς την προσωπική σωτηρία. Σε αυτό το κοινό λοιπόν, ο επιτυχημένος επιχειρηματίας Τραμπ μάλλον εμφανίστηκε πολύ πιο πειστικός, καθώς μίλησε συγκεκριμένα για δημιουργία καλοπληρωμένων νέων θέσεων εργασίας, για ανάδειξη του «Αμερικανικού Ονείρου», για «ισχύ και μεγαλείο». Ενα πακέτο δηλαδή αντιλήψεων που ταιριάζουν ιδιαίτερα στην προτεσταντική φιλοσοφία περί προσωπικής εξέλιξης με ταπεινότητα και προς δόξα του Θεού.
Το πιο ενδιαφέρον είναι πως στο σύνολο των όσων δηλώνουν Προτεστάντες, μια ομάδα που στηρίζει διαχρονικά τους Ρεπουμπλικανούς, ο Τραμπ είχε μια πολύ καλή επίδοση (58%), είναι όμως η Χίλαρι που έχασε ένα κρίσιμο 3% σε σχέση με την προηγούμενη εκλογική μάχη
Πιο ειδικά, ο Τραμπ σάρωσε στους λευκούς Ευαγγελιστές/αναγεννημένους χριστιανούς, με 81%, την καλύτερη επίδοση των Ρεπουμπλικανών σε αυτή την ομάδα από την εποχή του Μπους υιού. Οι Ευαγγελιστές είναι βέβαια στον πυρήνα της «Χριστιανικής Δεξιάς» και, όπως φαίνεται, στην κάλπη στήριξαν ολόψυχα τον Τραμπ. Και αυτό παρά τους σοβαρούς προβληματισμούς που είχαν στη διάρκεια της προεκλογικής εκστρατείας, όταν έβγαιναν στη δημοσιότητα οι διάφορες ερωτικές περιπέτειές του, η άσωτη ζωή του, η σχέση του με τα καζίνα και γενικότερα η «αμαρτωλή» του εικόνα. Οι υπερσυντηρητικοί θρησκευτικοί ηγέτες των Ευαγγελιστών όπως και το ποίμνιό τους, τα είδαν όλα αυτά με σκεπτικισμό, αλλά ξεπέρασαν τους ενδοιασμούς τους, βλέποντας ίσως στον Τραμπ έναν ακόμη «αναγεννημένο Χριστιανό», ο οποίος, μετά από τη διαδρομή στην αμαρτία μπορεί να επανέλθει στον δρόμο του Θεού. Η τελευταία μάλιστα αφήγηση είναι μία από τις τυπικότερες των διάσημων Ευαγγελιστών τηλεοπτικών ιεροκηρύκων, οι οποίοι μπροστά σε τεράστια ακροατήρια παρουσιάζουν συχνά τέτοιες περιπτώσεις.
Μεγάλη σημασία έχει ακόμη η ήττα της Χίλαρι Κλίντον στους Καθολικούς, που είναι το 23% του εκλογικού σώματος. Οχι μόνο έχασε 5 ποσοστιαίες μονάδες από την τελευταία επίδοση του Μπαράκ Ομπάμα, αλλά ειδικά στους ισπανόφωνους, το μεγάλο στήριγμά της, έχασε 8 μονάδες! Οι απώλειες αυτές σημειώθηκαν παρά τη στάση της Καθολικής Εκκλησίας, η οποία είχε πάρει αποστάσεις από τον Τραμπ, όπου ακόμη και ο Πάπας Φραγκίσκος είχε χαρακτηρίσει τις θέσεις του για τους μετανάστες ως αντιχριστιανικές. Κι όμως, το καθολικό κοινό εδώ φαίνεται να αγνόησε αυτές τις προειδοποιήσεις και με μετακινήσεις προς τον Τραμπ, του προσέφερε πολύτιμους ψήφους, όπως για παράδειγμα στην κρίσιμη εκλογικά πολιτεία της Φλόριντα, την οποία κέρδισε οριακά, παίρνοντας και τους 29 εκλέκτορές της. Εδώ, η εκτίμησή μας είναι πως στο πιο συντηρητικό κομμάτι των Καθολικών (αλλά και των Προτεσταντών), η υποψηφιότητα μιας γυναίκας για την προεδρία των ΗΠΑ είχε πρόβλημα αποδοχής. Κάτι που η Χίλαρι Κλίντον δεν κατάφερε να υπερκεράσει, μιας και η ίδια είχε ταλαιπωρηθεί ιδιαίτερα από μια σειρά πολιτικών σκανδάλων και σχετικών φημών, στοιχεία δηλαδή που έφθειραν την εικόνα της.
Στο πιο συντηρητικό κομμάτι των Καθολικών (αλλά και των Προτεσταντών), η υποψηφιότητα μιας γυναίκας για την προεδρία των ΗΠΑ είχε πρόβλημα αποδοχής
Τελικά, οι μόνες θρησκευτικές κοινότητες στις οποίες η Κλίντον κατάφερε μια καλύτερη επίδοση απ’ ό,τι ο Ομπάμα, ήταν στους Μορμόνους και στους Εβραίους. Αρχικά, η κοινότητα των Μορμόνων, αν και συνολικά ψήφισε Τραμπ, είχε διαρροές προς τη Χίλαρι για εσωτερικούς λόγους. Ο βασικότερος ήταν πως ο κορυφαίος Ρεπουμπλικανός Μορμόνος, ο Μιτ Ρόμνεϊ (ήταν υποψήφιος του κόμματος στις προεδρικές εκλογές του 2012), δεν στήριξε ποτέ ανοιχτά τον Τραμπ, ενώ σε πολιτείες με μεγάλο πλήθος Μορμόνων, όπως στη Γιούτα, εμφανίστηκαν τοπικοί υποψήφιοι που πήραν αρκετές ψήφους. Οσο για την αμερικανοεβραϊκή κοινότητα, αυτή στηρίζει παραδοσιακά τους Δημοκρατικούς, κάτι που έκανε και φέτος, βλέποντας τον Τραμπ να «ξεφεύγει» σε ρατσιστικές ατάκες. Και οι δύο ομάδες όμως είναι αριθμητικά μικρές, οπότε τα κέρδη της Κλίντον δεν μπορούσαν να ισοφαρίσουν τις μεγάλες απώλειές της σε άλλες κοινότητες.
Γενικότερα, όπως φαίνεται στον πίνακα 2, ο Τραμπ είχε τη στήριξη των πιο θρησκευόμενων ψηφοφόρων, ενώ η Χίλαρι των πιο αδιάφορων θρησκευτικά, κάτι όμως που στις εκλογές στις ΗΠΑ (μια χώρα με έντονο ακόμη το θρησκευτικό στοιχείο) δεν είναι το επιθυμητό. Τελικά, η υποψηφιότητα της Δημοκρατικής Χίλαρι Κλίντον αποδείχθηκε προβληματική σε όλο το φάσμα των θρησκευτικών πεποιθήσεων, καθώς ακόμη και εκεί που είχε παραδοσιακή στήριξη, δεν κατάφερε να τη συσπειρώσει και να τη «φέρει» στις κάλπες. Αντίθετα, ο Τραμπ, με τον λαϊκισμό του, τις αναφορές του στην προσωπική του επιτυχία ως επιχειρηματίας και τη στόχευσή του στα οικονομικά προβλήματα της μεσαίας τάξης, κέρδισε τη μάχη, ξεπερνώντας τις γκάφες και τις εξτρεμιστικές εξάρσεις του. Και κατάφερε, όπως φάνηκε, να πείσει το θρησκευόμενο κοινό πως αυτός -παρότι αμαρτωλός- μπορεί να τους οδηγήσει σε καλύτερες εποχές από ό,τι η Κλίντον, η οποία επικεντρώθηκε σε μια καμπάνια «ταυτοτήτων». Δηλαδή, στην αναζήτηση μιας ιδεατής πολυσύνθετης ταυτότητας των Αμερικανών πολιτών, την οποία η ίδια μπορούσε να εκφράσει καλύτερα (όπως δήλωνε). Ξεχνώντας όμως πως στον πυρήνα της αμερικανικής κοινωνίας η θρησκευτική ταυτότητα παραμένει ακόμη ισχυρή και μπορεί με τις ιδιοτυπίες της να κρίνει την εκλογική μάχη.
