Του Χρήστου Γ. Κτενά
Μια πραγματικά δύσκολη χρονιά ολοκληρώθηκε πριν από λίγες ημέρες, σε κάθε επίπεδο και, φυσικά, σε θέματα θρησκείας. Εμείς θα επιχειρήσουμε να καταγράψουμε μερικές από τις σημαντικότερες διεθνείς εξελίξεις του 2016 που είχαν στο επίκεντρό τους τις θρησκευτικές επιλογές, ενώ, δυστυχώς, είμαστε υποχρεωμένοι να διαπιστώσουμε πως οι κρίσεις της χρονιάς που έκλεισε θα συνεχιστούν αμείωτες και το 2017, επιβάλλοντας σε όλους μας τη μεγαλύτερη δυνατή ψυχραιμία και υπομονή.
Οι Χριστιανοί στο στόχαστρο
Η σημαντικότερη θρησκευτική είδηση της χρονιάς, κατά την εκτίμησή μας, είναι και η χειρότερη, καθώς αφορά τις συνεχιζόμενες διώξεις των Χριστιανών, με επίκεντρο τη Συρία και το Ιράκ. Τα δύο τρίτα των Χριστιανών της Συρίας είναι ήδη πρόσφυγες (περίπου 1 εκατομμύριο), ενώ κάτι αντίστοιχο καταγράφεται και στο Ιράκ. Η δράση του αιμοσταγούς ISIS παραμένει εκτός ελέγχου, καθώς επιδιώκει όχι μόνο να επιβάλει ένα νέο «χαλιφάτο», αλλά και να εφαρμόσει σε αυτό και την πιο αυστηρή λογική του ισλαμικού νόμου. Έτσι, οι Χριστιανοί στις περιοχές που ακόμη ελέγχονται από το ISIS (αλλά και από άλλες εξτρεμιστικές ισλαμικές ομάδες) καταδιώκονται και καλούνται είτε να καταβάλουν «κεφαλικό φόρο» είτε να εγκαταλείψουν τα σπίτια τους. Οι εκτελέσεις, τα βασανιστήρια, οι βιασμοί, οι κλοπές, οι βεβηλώσεις ιερών χώρων και η τρομοκρατία δεν σταμάτησαν όλο το 2016, ενώ πολλές φορές οι χριστιανικοί πληθυσμοί (όπως και όλοι οι κάτοικοι των εμπόλεμων ζωνών) βρέθηκαν στο επίκεντρο των συγκρούσεων, με πολλές απώλειες.
Το χαοτικό σκηνικό εντείνεται, καθώς στην τρέχουσα αντεπίθεση κατά του ISIS μετέχουν πολλές χώρες (ΗΠΑ, Ρωσία, Συρία, Τουρκία, Ιράκ, Ιράν, Σ. Αραβία), αλλά και διάφορες ομάδες και σχηματισμοί με διαφορετική πολλές φορές ατζέντα η καθεμία, όπου βεβαίως η προστασία των θρησκευτικών μειονοτήτων δεν απασχολεί κανέναν. Χαρακτηριστικά, στο τραγικό Χαλέπι, το οποίο βρίσκεται εδώ και εβδομάδες σε μια πολυμέτωπη πολιορκία, υπολογίζεται πως έχουν απομείνει μόλις 30.000 Χριστιανοί, από την κοινότητα των 250.000 πριν από τις συγκρούσεις, ενώ οι περισσότερες από τις 45 εκκλησίες της πόλης είναι ρημαγμένες.
Πέρα από τη συγκεκριμένη περιοχή, η άνοδος του ισλαμικού εξτρεμισμού έχει επηρεάσει τους χριστιανικούς πληθυσμούς σε όλη την Κεντρική Ασία και την Αφρική. Η πολύνεκρη βομβιστική επίθεση σε εκκλησία Κοπτών στο Κάιρο τον Δεκέμβριο, καθώς και οι επιθέσεις κατά Χριστιανών όλων των δογμάτων σε Νιγηρία, Πακιστάν, Ουγκάντα, Μπαγκλαντές κ.α. δεν είναι αποσπασματικές, αλλά ενδεικτικές της έντασης, που σίγουρα θα συνεχιστεί και το 2017, χωρίς να είναι ορατό ούτε το τέλος, ούτε καν μια προοπτική εκτόνωσης.
Ισλάμ, στο σταυροδρόμι της τρομοκρατίας
Ένα πολύπλοκο αδιέξοδο αντιμετωπίζουν πλέον οι πιστοί του Ισλάμ σε όλο τον κόσμο, καθώς το 2016 ήταν χαρακτηριστικό των τεράστιων αντιθέσεων που αντιμετωπίζουν. Από τη μία, είδαμε, π.χ., στους Ολυμπιακούς Αγώνες μουσουλμάνους αθλητές να μετέχουν φορώντας με υπερηφάνεια στολές που ταιριάζουν στις θρησκευτικές επιταγές τους, διεκδικώντας τον συμβιβασμό με τον νεοτερισμό. Από την άλλη, είδαμε κτηνώδεις εξτρεμιστικές ενέργειες από ομάδες ισλαμιστών, αλλά και από αυτόκλητους τζιχαντιστές, να σκορπούν τον τρόμο σε όλο τον κόσμο, δημιουργώντας ένα έντονο κύμα καχυποψίας προς οτιδήποτε μουσουλμανικό.
Ήδη σε πολλές ανεπτυγμένες χώρες έχει ανοίξει η συζήτηση για το πώς και με ποιον τρόπο μπορεί να είναι συμβατή η μουσουλμανική πίστη με τις δυτικές αξίες, για το πόσο «πολιτικό» είναι το Ισλάμ και για το αν είναι δυνατή η ενσωμάτωση μουσουλμάνων στις σύγχρονες δυτικές κοινωνίες. Το 2016 είδαμε πολλά, ειδικά στην Ευρώπη, με ένα νέο κύμα απαγόρευσης της μπούρκα, κλείσιμο τζαμιών και παρακολούθησή τους, προτάσεις για απελάσεις υπόπτων για τρομοκρατία, αύξηση των ρατσιστικών επιθέσεων κατά μουσουλμάνων στη Βρετανία μετά τo δημοψήφισμα για το Brexit και άνοδο ακροδεξιών κομμάτων και θρησκευτικά διχαστικών κηρυγμάτων. Είδαμε, επίσης, τις προσπάθειες πολλών θρησκευτικών ηγετών να μιλήσουν για τη δυνατότητα συνύπαρξης, για τον διαθρησκειακό διάλογο, για την επικράτηση της ειρήνης και όχι της βίας και των βεβιασμένων αποφάσεων. Είδαμε, ακόμη, στην ευρωπαϊκή περιφέρεια άνοδο του ισλαμισμού, όπως στη γειτονική Τουρκία, αλλά και άνοδο συνολικά των θρησκευτικών αντιπαραθέσεων εντός του ισλαμικού κόσμου, με ιδιαίτερα βίαιες εξελίξεις.
Τα ερωτήματα που αφήνει το 2016 για το Ισλάμ δεν είναι απλά. Μπορούμε σήμερα να μιλάμε για έναν «πόλεμο πολιτισμών»; Παρά τις προσπάθειες δεκαετιών, αναδεικνύεται μια νέα θρησκευτική διαίρεση στον κόσμο, η οποία φέρνει σε αντιπαράθεση -ή έστω σε περιχαράκωση- δισεκατομμύρια πιστούς; Και, τελικά, μπορεί να υπάρξει λύση συνύπαρξης, η οποία να αντιπροσωπεύει τα εκατοντάδες εκατομμύρια φιλήσυχων μουσουλμάνων, χωρίς να σκιάζεται από τις πράξεις των φανατικών;
Καθολική Εκκλησία, η επιρροή του Πάπα Φραγκίσκου
Για τον καθολικό κόσμο το 2016 ήταν μια ιδιαίτερα σημαντική χρονιά, καθώς είχε ανακηρυχθεί έκτακτα ως Ιωβηλαίο Έτος, με κεντρικό θέμα την ευσπλαχνία. Έτσι, οι δράσεις της Καθολικής Εκκλησίας περιστράφηκαν γύρω από την ευσπλαχνία, τη φροντίδα του πλησίον και την αγάπη. Για παράδειγμα, πέρα από τις φιλανθρωπικές ενέργειες, στους σημαντικούς καθολικούς ναούς θεσπίσθηκε μια «Θύρα του Ιωβηλαίου» (έτσι ονομάσθηκε μία από τις εισόδους), από όπου το πέρασμα των πιστών είχε συμβολικό χαρακτήρα εισαγωγής στη Θεϊκή ευσπλαχνία. Ανάλογες θύρες «ανοίχθηκαν» και στις τέσσερις παπικές Βασιλικές της Ρώμης, στις οποίες έγινε σημαντικό προσκύνημα, ενώ ο Πάπας Φραγκίσκος εξέδωσε σχετική επιστολή με τίτλο «Misericordia et misera» (Ευσπλαχνία και μιζέρια, μια φράση του Αγίου Αυγουστίνου). Στην επιστολή ο Πάπας, ανάμεσα σε άλλα, διατυπώνει μια σειρά από κρίσεις για τη σύγχρονη κοινωνία, όπου καταδικάζει την ανεργία, την ανέχεια, τις διακρίσεις, την έλλειψη στέγης και τη βία, καταστάσεις που, όπως αναφέρει, επιτίθενται στην ανθρώπινη αξιοπρέπεια.
Φυσικά, το σύνολο της Καθολικής Εκκλησίας κινήθηκε στον ρυθμό του Φραγκίσκου, ο οποίος, παρά την ηλικία του (είναι 80 ετών), συνεχίζει να «ταράζει τα νερά» ανάμεσα στους πιστούς του. Για παράδειγμα, εξέφρασε τον προβληματισμό του για το «παπικό αλάθητο», διόρισε μια επιτροπή μελέτης για τη διακονία των γυναικών, κριτίκαρε ανοιχτά τον Ντ. Τραμπ, ενώ συνέχισε τις επισκέψεις του σε όλο τον κόσμο, με πιο σημαντικές εκείνες σε Κούβα, Μεξικό, αλλά και Ελλάδα. Στην τελευταία, βρέθηκε τον Απρίλιο, όπου, μαζί με τον Οικουμενικό Πατριάρχη, κ. Βαρθολομαίο, και τον Αρχιεπίσκοπο Αθηνών και Πάσης Ελλάδος, κ. Ιερώνυμο, επισκέφθηκε στρατόπεδο προσφύγων στη Λέσβο, προβάλλοντας διεθνώς το προσφυγικό πρόβλημα, αλλά και την τεράστια ελληνική συνεισφορά στην αντιμετώπισή του, παρά την οικονομική κρίση. Γενικότερα, ο Πάπας των Ρωμαιοκαθολικών έκανε πολλές αναφορές όλη τη χρονιά στο Προσφυγικό, καταδικάζοντας τη διεθνή αδράνεια, λέγοντας χαρακτηριστικά ότι «όταν χρεοκοπεί μια τράπεζα βρίσκονται αμέσως κεφάλαια για να σωθεί. Όταν χρεοκοπεί η ανθρωπότητα δεν βρίσκεται, σχεδόν, ούτε κάποιο ελάχιστο ποσό για να σωθούν τα αδέλφια που υποφέρουν;».
Ο Τραμπ διασπά και τους προτεστάντες
Στις ΗΠΑ δύο ήταν τα μεγάλα νέα που απασχόλησαν την προτεσταντική πλειονότητα της χώρας: Το πρώτο, βέβαια, ήταν τι στάση θα τηρούσαν οι επικεφαλής των προτεσταντικών Εκκλησιών απέναντι στον Ντόναλντ Τραμπ και στην πορεία του προς τις προεδρικές εκλογές. Τελικά, αν και τον στήριξαν, αυτό δεν έγινε χωρίς σοβαρές αντιπαραθέσεις στο εσωτερικό τους, καθώς πολλοί προτιμούσαν άλλους υποψηφίους από το κόμμα των Ρεπουμπλικάνων.
Η επικράτηση του Ντ. Τραμπ δεν σημαίνει, βέβαια, τη λήξη της αναταραχής στον πολύμορφο χώρο των προτεσταντών, καθώς ο ίδιος έχει δώσει αρκετές υποσχέσεις, που πρέπει να τηρήσει για να συντηρήσει την υποστήριξή τους – και ειδικά των πιο σκληροπυρηνικών Ευαγγελιστών. Για παράδειγμα, έχει δεσμευθεί ότι θα διορίσει δικαστές στο Ανώτατο Δικαστήριο που θα είναι κατά των αμβλώσεων, ότι θα επιτρέψει την απευθείας στήριξη πολιτικών υποψηφίων από θρησκευτικές οργανώσεις, και πως θα εργαστεί για την ανατροπή της δικαστικής απόφασης που νομιμοποιεί τον γάμο ομοφυλοφίλων.
Ειδικά το δεύτερο σημείο είναι και το επόμενο μεγάλο ζήτημα που απασχόλησε το θρησκευόμενο αμερικανικό κοινό, καθώς σε διάφορες πολιτείες συνεχίζουν να διοργανώνονται εκδηλώσεις και διαμαρτυρίες από θρησκευόμενους, που είναι κατά της συγκεκριμένης απόφασης, ενώ διάφορα χαμηλόβαθμα μέλη τοπικών διοικητικών δομών δηλώνουν πως δεν θα επικυρώνουν τέτοιους γάμους. Μια κατάσταση που, σε συνδυασμό με άλλες νομοθεσίες και ρυθμίσεις της εποχής Ομπάμα (π.χ. για χρήση των ξεχωριστών ανδρικών-γυναικείων δημοσίων τουαλετών από κάθε πολίτη, ανάλογα με τη σεξουαλική του κατεύθυνση, και όχι ανάλογα με το φύλο του), έχει πυροδοτήσει έναν νέο κύκλο αναταραχής με θρησκευτικό περιεχόμενο.
