Του Μάνου Γερωνυμάκη
Πολλοί το χαρακτηρίζουν ως το καθοριστικό γεγονός που θα κρίνει όχι απλώς την πορεία των σχέσεων ανάμεσα στις Oρθόδοξες Εκκλησίες, αλλά ακόμα και την ταυτότητα της Ορθοδοξίας στον σύγχρονο κόσμο. Η Αγία και Μεγάλη Σύνοδος της Ορθόδοξης Εκκλησίας, όπως επίσημα καλείται, έχει προγραμματιστεί για την Πεντηκοστή του 2016. Η απόφαση για τη σύγκλησή της λήφθηκε πριν από ενάμιση χρόνο, τον Μάρτιο του 2014.
Με πρωτοβουλία τότε του Οικουμενικού Πατριάρχη Βαρθολομαίου, συνάχθηκαν στην έδρα της Κωνσταντινουπόλεως, στον ιερό ναό του Αγίου Γεωργίου, οι προκαθήμενοι όλων των Ορθοδόξων Εκκλησιών. Κατά τη σύναξη εκείνη οι προκαθήμενοι και τα μέλη των αντιπροσωπιών τους αποφάσισαν, εκτός από τη θεματολογία της Συνόδου, επί διαδικαστικών και πρακτικών ζητημάτων για την προετοιμασία του γεγονότος έως τα μέσα περίπου του 2016.
Το έργο της προετοιμασίας ανέλαβε Ειδική Διορθόδοξη Προπαρασκευαστική Επιτροπή, στην οποία εκπροσωπούνται όλες οι Ορθόδοξες Εκκλησίες και ομόφωνα λαμβάνονται αποφάσεις. Τα πορίσματα των συνεδριών αυτής της Επιτροπής θα κατατεθούν στην προγραμματισμένη για τον προσεχή Οκτώβριο Ε’ Προσυνοδική Πανορθόδοξη Διάσκεψη, που θα πραγματοποιηθεί στο Ορθόδοξο Κέντρο του Οικουμενικού Πατριαρχείου, στο Σαμπεζί της Γενεύης. Στη συνέχεια, μόλις εγκριθούν, θα παραπεμφθούν στη Μεγάλη Σύνοδο προς ψήφιση και επικύρωση.
Ο τόπος σύγκλησης της Συνόδου θα είναι ο ιερός ναός της Αγίας Ειρήνης στην Κωνσταντινούπολη, ένα μνημείο με ξεχωριστό συμβολισμό για την Ορθοδοξία. Εκεί πραγματοποιήθηκε το 381 η Β’ Οικουμενική Σύνοδος, που συμπλήρωσε το σύμβολο της πίστεως, το «Πιστεύω», το οποίο αποτελεί κοινή επαγγελία πίστεως για την πλειονότητα των Χριστιανών. Ο συγκεκριμένος ναός επιλέχθηκε για ακόμα έναν λόγο: Ουδέποτε μετατράπηκε σε τζαμί μετά την Άλωση της Πόλης, το 1453. Σήμερα λειτουργεί ως μουσείο, υπό την εποπτεία του υπουργείου Πολιτισμού της Τουρκίας.
Ο τόπος σύγκλησης της Συνόδου θα είναι ο ιερός ναός της Αγίας Ειρήνης στην Κωνσταντινούπολη, ένα μνημείο με ξεχωριστό συμβολισμό για την Ορθοδοξία
Οι αποφάσεις θα ληφθούν με το σύστημα της ομοφωνίας. Προϋπόθεση, δηλαδή, είναι η συναίνεση όλων των Εκκλησιών, και όχι η ισχύς μίας Εκκλησίας έναντι των υπολοίπων, γεγονός που φανερώνει τον δημοκρατικό χαρακτήρα της Συνόδου. Οι δε κατά τόπους Ορθόδοξες Εκκλησίες θα εκπροσωπηθούν στη Σύνοδο από είκοσι πέντε επισκόπους-μητροπολίτες.
Η πρώτη σύγχρονη Σύνοδος
Η Μεγάλη Σύνοδος του 2016 θα αποτελέσει την πρώτη Γενική Σύνοδο της Ορθοδόξου Εκκλησίας στη σύγχρονη εποχή. Αρκεί να αναλογιστεί κανείς ότι οι πρώτες σκέψεις για την αναγκαιότητα οργάνωσης και πραγματοποίησης μιας τέτοιας συνάντησης ανάγονται στις δεκαετίες του 1920 και του 1930. Η έναρξη της προετοιμασίας της εντοπίζεται ήδη στο μακρινό 1961. Η επιτυχής, λοιπόν, πραγματοποίησή της, μετά από πενήντα πέντε ολόκληρα χρόνια, αποτελεί από μόνη της ιστορικό γεγονός.
Η ουσιαστική αξία της Συνόδου εντοπίζεται όχι μόνο στην καθολική συμμετοχή των Ορθοδόξων Εκκλησιών, αλλά έχει να κάνει και, κυρίως, με την ευρύτητα της θεματολογίας της, για την οποία πρώτη φορά θα κληθούν να αποφανθούν όλοι οι Ορθόδοξοι μαζί ως ενιαίο σώμα.
Ο κατάλογος της θεματολογίας της Συνόδου περιλαμβάνει δέκα επιμέρους θέματα:
1. Η Ορθόδοξη Διασπορά: Πρόκειται για ακανθώδες ζήτημα (όχι το μοναδικό), το οποίο θα κληθεί να επιλύσει η Σύνοδος. Αφορά στην παρουσία παράλληλων Ορθοδόξων Δικαιοδοσιών στην ίδια πόλη από επισκόπους που φέρουν τον ίδιο τίτλο, ένα γεγονός απαράδεκτο εκκλησιολογικά. Για παράδειγμα, συναντά κανείς σήμερα, σε μια ευρωπαϊκή πόλη, περισσότερους του ενός Ορθόδοξους επισκόπους που φέρουν τον τίτλο του «Βελγίου» και προέρχονται από διαφορετική Ορθόδοξη Εκκλησία. Το φαινόμενο αυτό είναι απόρροια της μαζικής μετανάστευσης πληθυσμών προερχόμενων από ετερόδοξες χώρες. Με αυτόν τον τρόπο γεννήθηκε η ανάγκη της λήψης ποιμαντικής μέριμνας από μέρους των Ορθόδοξων Εκκλησιών για τα τέκνα τους. Δυστυχώς, όμως, βαθμιαία ο χώρος διασποράς των Ορθόδοξων μεταναστών μετατράπηκε σε πεδίο αντιπαράθεσης των Εκκλησιών ως προς τις δικαιοδοσίες. Αντιπαράθεση που εδράζεται, κυρίως, σε εθνοφυλετικά κριτήρια, τελείως ξένα με την οικουμενικότητα της Ορθοδοξίας.
2. Το Αυτοκέφαλο και ο τρόπος ανακηρύξεώς του: Πρόκειται για ακόμα ένα ακανθώδες και με πολλές προεκτάσεις ζήτημα που θα κληθεί να λύσει η Σύνοδος. Ουσιαστικά, αφορά στην επίλυση της διαμάχης που έχει προκύψει κυρίως μεταξύ των Εκκλησιών Μόσχας και Κωνσταντινουπόλεως. Αφορά και τα υπόλοιπα Πατριαρχεία, σχετικά με το ποιος και πώς αποδίδει το καθεστώς της Αυτοκεφαλίας σε μια Ορθόδοξη Εκκλησία. Με απλά λόγια, ποιος και με ποια διαδικασία μπορεί να «δημιουργήσει» μια νέα Ορθόδοξη Εκκλησία.
3. Το Αυτόνομο και ο τρόπος ανακηρύξεως του: Σε συνάρτηση με το παραπάνω θέμα, αλλά εξίσου σημαντικό ζήτημα, καθώς συνδέεται με την πρωτοκαθεδρία ανάμεσα στους Ορθοδόξους.
4. Τα Δίπτυχα: Θέμα της Συνόδου θα αποτελέσει και αυτό του καθορισμού κοινών και ενιαίων Διπτύχων για όλους τους Ορθοδόξους. Καλούνται, δηλαδή, οι Εκκλησίες να συμφωνήσουν σε έναν ενιαίο κατάλογο κατάταξής τους, σε βάση ιεραρχική. Μέχρι στιγμής δεν υπάρχει ένας κοινά αποδεκτός κατάλογος και είναι αρκετές οι Εκκλησίες που φιλονικούν για τη σειρά κατάταξής τους μετά τα Πατριαρχεία Κωνσταντινουπόλεως, Αλεξανδρείας, Αντιοχείας και Ιεροσολύμων.
5. Το ημερολόγιο: Διαφαίνεται ότι υπάρχει συναντίληψη για τη δημιουργία του από όλες τις Εκκλησίες.
6. Κωλύματα γάμου: Με την ενασχόλησή της με το ζήτημα αυτό, η Σύνοδος έρχεται να καταλήξει σε έναν ενιαίο κατάλογο κωλυμάτων γάμου, με ισχύ για όλες τις Εκκλησίες.
7. Η σημασία της νηστείας: Αν και εκ πρώτης όψεως το θέμα αυτό θεωρήθηκε απλό ως προς την αντιμετώπισή του, εντούτοις απετέλεσε σημείο τριβής μεταξύ των Ορθοδόξων κατά τη διάρκεια της προετοιμασίας της Συνόδου. Αυτό οφείλεται στις εκ διαμέτρου αντίθετες αφετηρίες ορισμένων Εκκλησιών ως προς τη θεώρησή του: Οι Ορθόδοξες Εκκλησίες κλήθηκαν να ισορροπήσουν μεταξύ αυτών που ζητούν την αυστηροποίησή της (όσων εκφράζουν παραδοσιακές αντιλήψεις) και εκείνων που ζητούν απλούστευσή της και εκφράζουν φιλελεύθερες απόψεις.
Κεφαλαιώδους σημασίας για την Ορθόδοξη Εκκλησία είναι τα τελευταία τρία θέματα του καταλόγου της Μεγάλης Συνόδου. Πρόκειται για τα εξής ζητήματα:
8. Οι σχέσεις της Ορθοδόξου Εκκλησίας με τον λοιπό χριστιανικό κόσμο.
9. Η Ορθόδοξη Εκκλησία και η οικουμενική κίνηση.
10. Η συμβολή της Ορθοδόξου Εκκλησίας στην επικράτηση της ειρήνης, της δικαιοσύνης, της ελευθερίας, της αδελφοσύνης και της αγάπης μεταξύ των λαών, καθώς και στην άρση των φυλετικών και άλλων διακρίσεων.
Οι απαντήσεις σε αμείλικτα ερωτήματα και οι ανάγκες της εποχής μας
Τα τελευταία τρία ζητήματα στον κατάλογο της Μεγάλης Συνόδου θα μπορούσαν να αποτελέσουν αντικείμενό της από μόνα τους και είναι αυτά, κυρίως, που θα κρίνουν τον ιστορικό χαρακτήρα του γεγονότος.
Θα κληθούν, επιτέλους, όλες οι Ορθόδοξες Εκκλησίες να οριοθετήσουν από κοινού τη στάση τους απέναντι στους μη Ορθοδόξους. Θα επιλέξουν είτε τη δημιουργία γέφυρας με τον υπόλοιπο χριστιανικό κόσμο, τη δύσκολη, αλλά ουσιαστική πορεία προς την ενότητα, με στόχο τη συνεργασία για την αντιμετώπιση των προκλήσεων της σύγχρονης εποχής, είτε την εσωστρέφεια και την απομονωτική αυτοδικαίωση, που είναι τόσο ξένη με την οικουμενικότητα της Ορθοδοξίας.
Θα κληθούν, επιτέλους, όλες οι Ορθόδοξες Εκκλησίες να οριοθετήσουν από κοινού τη στάση τους απέναντι στους μη Ορθοδόξους
Το ζήτημα αρχών της Συνόδου θα δώσει απαντήσεις σε αμείλικτα ερωτήματα και ανάγκες της εποχής μας. Πώς μπορεί η Ορθοδοξία να αποτελέσει ειρηνοποιό παράγοντα, σε μια εποχή που στην κοιτίδα του Χριστιανισμού οι πολεμικές συρράξεις και ο ξεριζωμός των Χριστιανών αποτελεί πλέον πραγματικότητα; Ποια η συμβολή της στην άρση των διακρίσεων, φυλετικών, θρησκευτικών κ.ά.;
Τα ζητήματα αυτά θα κρίνουν την ιστορική σημασία της Αγίας και Μεγάλης Συνόδου του 2016, αν φυσικά καταφέρει η Ορθόδοξη Εκκλησία να ξεπεράσει τα εμπόδια της πορείας προς αυτήν. Εμπόδια όπως η φιλοδοξία ορισμένων εκκλησιαστικών ηγετών, η μη αναγνώριση του Προκαθημένου της Εκκλησίας Τσεχίας και Σλοβακίας από όλους τους Ορθοδόξους, το σχίσμα (αν και μονομερές) μεταξύ των Πατριαρχείων Αντιοχείας και Ιεροσολύμων για το Κατάρ και άλλα λιγότερο ή περισσότερο σημαντικά. Σίγουρα όχι πιο σημαντικά από την ίδια την αποστολή που καλείται να επιτελέσει η Ορθοδοξία όχι απλά συγκροτώντας, αλλά εορτάζοντας την Αγία και Μεγάλη Σύνοδο.
