Του Μ.Γ. Βαρβούνη, καθηγητής Λαογραφίας του Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης
Το ζήτημα των σχέσεων μεταξύ του Διαδικτύου και των ηλεκτρονικών μέσων κοινωνικής δικτύωσης, αφενός, και της εκκλησιαστικής ζωής και της ποιμαντικής δράσης, αφετέρου, είναι παλαιό και πολυσυζητημένο, δεδομένου ότι σε πολλές χώρες, παγκοσμίως, η σχετική συζήτηση άρχισε ήδη από τη δεκαετία του ’80 και συνεχίζεται έως τις μέρες μας. Εδώ θα ασχοληθούμε εκτενέστερα με μια πτυχή του μεγάλου αυτού θέματος που σχετίζεται με τις επιδράσεις του ηλεκτρονικού εκκλησιαστικού Τύπου στη διαμόρφωση της σύγχρονης ελληνικής λαϊκής θρησκευτικότητας.
Όπως είναι γνωστό, στην ελληνική πραγματικότητα υφίστανται πολλοί ιστότοποι και ηλεκτρονικές σελίδες που ασχολούνται με την Ορθόδοξη πνευματική και την ελληνορθόδοξη πολιτισμική ζωή, που ανακοινώνουν και σχολιάζουν ειδήσεις, γεγονότα, φαινόμενα, απόψεις και τάσεις, που αναδημοσιεύουν συναξαριακά, λειτουργικά, υμνογραφικά και ποιμαντικά κείμενα. Ανήκουν σε οργανώσεις παραεκκλησιαστικές, σε ενορίες, μονές, μητροπόλεις και εκκλησιαστικούς σχηματισμούς γενικότερα, αλλά και σε ιδιώτες, που θέλουν με τον τρόπο αυτό να δηλώσουν την πίστη τους.
Με δύο κυρίως τρόπους συνδέονται οι ηλεκτρονικές πύλες εκκλησιαστικών ειδήσεων με την ελληνική λαϊκή θρησκευτικότητα: μέσω της αποτύπωσης των εκδηλώσεών της και μέσω της προβολής προτύπων, που επιδρούν στη διαμόρφωση των επιμέρους μορφών της. Οι εκτενείς περιγραφές των κάθε είδους πανηγυριών, τόσο των ενοριών όσο και των μονών, οι φωτογραφίες και τα σχόλια που αναφέρονται σε τοπικές παραλλαγές εθίμων, αλλά και το γενικότερο πληροφοριακό υλικό που σχετίζεται με παρόμοια έθιμα συνιστούν ένα εξαιρετικό αρχείο με καταγραφές, οι οποίες μάλιστα ανανεώνονται και επαληθεύονται κατ’ έτος.
Άλλωστε, με παρόμοιο τρόπο ανάλογοι ηλεκτρονικοί ιστότοποι διαφόρων λαών μπορούν να αποτελέσουν πηγές για τη μελέτη της λαϊκής θρησκευτικότητάς τους, αλλά και των κατά καιρούς εμπλουτισμών και διαφοροποιήσεων των νεωτερικών λαϊκών θρησκευτικών εκδηλώσεών τους. Κείμενο και εικόνα, κάποτε μάλιστα και μαγνητοσκοπημένα στιγμιότυπα, αποτελούν ηλεκτρονικές πηγές για την αποτύπωση του σύγχρονού μας ελληνορθόδοξου εθιμικού πλούτου και τη μελέτη του, στο πλαίσιο των ειδικών μελετών θρησκευτικής λαογραφίας.
Διά της μιμήσεως, οι ηλεκτρονικές πύλες εκκλησιαστικών ειδήσεων λειτουργούν ως ουσιαστικοί μηχανισμοί παραγωγής και καθιέρωσης νεωτερικών μορφών εθίμων. Ειδικότερα, μάλιστα, στον χώρο της εκκλησιαστικής ζωής θα πρέπει να παρατηρηθεί ότι πολλές είναι οι εθιμικές μορφές, οι συλλογικές αντιλήψεις, οι νοοτροπίες και οι συμπεριφορές που παγιώνονται από τη στάση των ιερωμένων και της διοικούσας και ποιμαίνουσας Εκκλησίας εν γένει. Για παράδειγμα, η συνεχής αναφορά σε κατάλληλες στιγμές των ακολουθιών ή στο κήρυγμα, σε ιστορικά δεδομένα της λατρείας που εικάζονται και δεν έχουν αποδειχθεί από ανάλογη ιστορική μελέτη (όπως, λ.χ., αν μια τοπική Εκκλησία έχει ιδρυθεί από τον Απόστολο Παύλο ή όχι) είναι αρκετή για να δημιουργήσει στους πιστούς την ανάλογη συνείδηση, η οποία κατόπιν επαναλαμβάνεται και γίνεται μέρος της τοπικής λατρευτικής παράδοσης, παρότι προήλθε «από πάνω».
Η διαδικασία αυτή επαναλαμβάνεται και στις μέρες μας, σε μια σειρά από περιπτώσεις, διαμορφώνοντας νεωτερικά τελετουργικά και λατρευτικά μορφώματα, τα οποία μάλιστα γνωρίζουν ευρεία διάδοση μεταξύ των πιστών, άρα αποτελούν λαογραφικά φαινόμενα. Άλλωστε, η πάγια και γνωστή αγάπη του ανθρώπου για το τελετουργικό συντελεί ώστε και οι κληρικοί να υιοθετούν και να αναπαράγουν, αλλά και οι πιστοί να αποδέχονται και να ενσωματώνουν στην παραδοσιακή θρησκευτική συμπεριφορά τους τέτοια νεωτερικά, αλλά ταυτόχρονα θεαματικά φαινόμενα. Στην περίπτωση αυτή, οι ηλεκτρονικές πύλες εκκλησιαστικών ειδήσεων λειτουργούν ως μηχανισμοί διάχυσης πολιτισμικών προτύπων, άρα ως κανονιστικά πρότυπα των τελετουργικών εκδηλώσεων που αποτελούν τα σύγχρονά μας λαϊκά θρησκευτικά φαινόμενα.
