Του Σταύρου Γουλούλη, δρ Βυζαντινής Τέχνης
Ξέρουμε τι ένταση ζει η Ελλάδα τα τελευταία χρόνια, γεγονός που αρχίζει και καταλήγει πού αλλού; Στη Βουλή – μεταφορικά πεδίο Βολής. Κρίμα, ήταν ευκαιρία για συναινετικές κυβερνήσεις, έστω για συναινετική λογική, να φτιάξουν τώρα ένα σύγχρονο κράτος. Όπου «Η αλήθεια ελευθερώνει» (έμβλημα του Κοινοβουλίου των Ιαπώνων). Στη Βουλή μας, όμως, οι αντίθετες απόψεις δεν έλκονται για να συνθέτουν. Το πολιτικό παιχνίδι εδώ δεν είναι ερωτικό…
Κι όμως, η σύγχρονη αφήγηση στη γιορτή του Αγίου Βαλεντίνου, στις 14 Φεβρουαρίου, μας θυμίζει επακριβώς ότι τα αντίθετα έλκονται. Πολλοί εκφράζονται αρνητικά για ένα ευρωπαϊκό έθιμο που τις τελευταίες δεκαετίες άδραξε η καταναλωτική κοινωνία μας. Πλην όμως όσοι ζουν το παρόν, δεν ενδιαφέρονται για το παρελθόν και το βιώνουν έτσι όπως ακούγεται. Δεν ενοχλεί, αρκεί να βγαίνει από την καρδιά τους, δηλαδή να μην παριστάνουν κάτι, να μην παίζουν κάτι…
Να μια ευκαιρία να δούμε τις ρίζες και την εξέλιξη του εθίμου της ημέρας αυτής, αλλά μη μείνουμε στο ερωτικό, να πάμε στο πολιτικό παιχνίδι. Μέσω του μύθου και της τελετουργίας της αρχέγονης ρωμαϊκής οικογένειας, η οποία δημιούργησε τη δική της Οικουμένη, λατινόφωνη και ελληνόφωνη…
Ο Άγιος Βαλεντίνος, ένας Ρωμαίος ιερομάρτυρας, είναι γνωστός στην Ελλάδα μόλις τις τελευταίες δεκαετίες. Φέρεται λείψανά του να βρίσκονται στη Μυτιλήνη (βλ. σχετικά στο google). Στις 14 Φεβρουαρίου υπάρχουν αρκετοί άγιοι με αυτό το όνομα (βλ. The Catholic Encyclopedia), όπως είναι συνηθισμένο και στην Ορθόδοξη Εκκλησία ομώνυμοι άγιοι να τιμώνται την ίδια ημέρα (π.χ. 17 Ιανουαρίου: ο παλιός ασκητής Αντώνιος και ο νέος ο εκ Βεροίας).
Η περί τα ρομαντικά ταυτότητα του αγίου εμφανίζεται τον 14ο αιώνα, στο έργο του Geoffrey Chaucer (1342-1400) το «Κοινοβούλιο Παλαβών», όπως μεταφράζεται το «The Parlement of Foules» (όπου μιλούν οι παλαβοί) (βλ. Η.Α. Kelly, «Chaucer and the Cult of Saint Valentine», Leiden 1986). Γίνεται λόγος για διάφορες επιδράσεις, αρχίζοντας από τις χαμηλές θερμοκρασίες της εποχής. Φεβρουάριος, τελευταίες παγωνιές και χιόνια, αλλά και μήνας ζευγαρώματος πτηνών. Η φύση σίγουρα δίνει το έναυσμα, δημιουργεί τον βιολογικό κύκλο, που τον ξέρουμε από τα ζώα. Έλκονται σε συγκεκριμένη εποχή να δημιουργήσουν απογόνους, ικανούς να επιβιώσουν συντονισμένα σε μια πρόσφορη φύση. Στον άνθρωπο ταιριάζει ο καιρός που ανοίγει: βλάστηση, καρποφορία, η νέα γενιά που θα προκύψει θα έχει την ευκαιρία να αναπτυχθεί με τη νέα παραγωγή. Αν πήγαιναν οι παλαιοί κόντρα στη φύση, κι η ζωή τότε ήταν επικίνδυνη, θα είχαν πρόβλημα επιβίωσης. Οικονομία είναι καλύτερα να μη βάλει εμπρός η βιολογία, αν είναι να πάει στα χαμένα.
Οι Ρωμαίοι, στο ίδιο πνεύμα, είχαν τη γιορτή Lupercalia (Λύκαια) (14-15 Φεβρουαρίου), την ημέρα που τιμάται ή και μαρτύρησε ο Άγιος Βαλεντίνος. Μια γονιμική γιορτή, της Ήρας όμως, όχι της Αφροδίτης, να εξηγούμαστε (Ήρα-Juno Februa, Καθάρσια, προστάτιδα του γάμου). Στη σπηλιά Lupercal του Παλατίνου Λόφου τιμούσαν τον Lupercus (αλλιώς Φαύνο ή Πάνα), ήρωα κυνηγό λύκων, προστάτη των κοπαδιών, ή ακόμη τη λύκαινα που εξέθρεψε τους ιδρυτές της Ρώμης, Ρώμο και Ρωμύλο. Τα Lupercalia, με πρωταγωνιστές τους Ρωμαίους νέους και νεάνιδες, ήταν διαβατήριες, μυητικές τελετές, που οργάνωναν οι Luperci, κρατικό κολλέγιο νέων, σκοπεύοντας, με την κάθαρση, στη γονιμότητα, στη δημιουργία οικογένειας, του πυρήνα του πεπρωμένου της Ρώμης στον κόσμο (βλ. Η.Η. Scullard, «Festival and Ceremonies of the Roman Republic», London 1981, 76-78). Η Ρώμη ό,τι έφτιαξε το έκανε σαν ενωμένη σε μια γροθιά οικογένεια. Μια πολύ ενδιαφέρουσα ιστορία…
Παλιά πίστευαν ότι ο πάπας Γελάσιος Α’ (492-496), ως Αφρικανός, κατάργησε το 494 τη λαϊκή γιορτή, κάτι σαν καρναβάλι μάλλον παρά ειδωλολατρία, που οδηγούσε τους νέους εις γάμου κοινωνίαν, επειδή καταφέρεται γραπτώς εναντίον – αλλά αυτό είναι υπόθεση των συγγραφέων, δεν προκύπτει πουθενά. Αντίθετα, ο πάπας αυτός εξήρε επίσημα το 496 τη μνήμη του Αγίου Βαλεντίνου (βλ. Wikipedia, λήμμα «Saint Valentine», Catholic Encyclopedia, λήμμα «Pope Saint Gelasius I»). Κάτι πολύ περισσότερο είχε ήδη κάνει ο αυτοκράτορας Κωνστάντιος Β’ εγκαινιάζοντας στις 14-15 Φεβρουαρίου 360 στην Κωνσταντινούπολη την Αγία Σοφία! Ανανέωσε έτσι την παλαιά τελετή της συγκροτήσεως της Ρώμης, για να δείξει ότι η Εκκλησία ως ενωμένη οικογένεια δημιουργεί το οικουμενικό ποίμνιό της. Όπως στα β’ εγκαίνια του 415 (10-11 Οκτωβρίου), στη ρωμαϊκή γιορτή Meditrinalia, αναφερόμενη στο κρασί της νέας παραγωγής, ήθελαν να τονίσουν το νέο πνευματικό κρασί της Εκκλησίας.
Ξανά στη Βουλή, όπου οι ρομαντικές τρυφερότητες της 14ης Φεβρουαρίου στα τελευταία χιόνια δεν παραμερίζουν ούτε για μία ημέρα το ψυχρό κλίμα σε όλο το έτος. Βλέπουμε όχι να υπερασπίζονται εκεί τη θέση τους, αλλά να κατηγορούν τώρα αυτό που κάποτε εφάρμοζαν ή θα εφαρμόσουν αύριο. Ή να εγκρίνουν αυτό που θα αποποιούνται μεθαύριο. Είναι ένα άλλο «Parlement of Foules»; Ίσως ως άτομα όχι, αλλά η λογική που υπηρετούν, χωρίς αμφιβολία. Διαφορετικά, μέσα στην παγωνιά της κρίσεως θα συνέδραμαν για να δημιουργηθεί νέα γενιά Ελλήνων, άνοιξη μετά τον χειμώνα…! Συνεχίζουν το γνωστό παιχνίδι τους ή μάλλον παίζουν χιονοπόλεμο…!
