Του Μ.Γ. Βαρβούνη Καθηγητή Λαογραφίας του Δημοκρίτειου Πανεπιστήμιου Θράκης
Η μελέτη της αστικής λαϊκής θρησκευτικότητας εντάσσεται στο πλαίσιο της μελέτης της ελληνικής θρησκευτικής λαογραφίας, αλλά και των νεωτερικών μορφών της σύγχρονής μας λαϊκής ζωής και παράδοσης. Αυτό, φυσικά, οφείλεται στο γεγονός ότι η σύγχρονή μας αστική λαϊκή ζωή χαρακτηρίζεται από την ανάπτυξη πολλών και σημαντικών μορφών εθίμων και τελετουργιών, τα οποία χρήζουν και λαογραφικής μελέτης.
Αποτελεί γενικότερη διαπίστωση το γεγονός ότι οι νεωτερικές λαογραφικές μορφές χαρακτηρίζονται από την επικράτηση της κοινωνικότητας έναντι της τελετουργικότητας. Είναι οι προδιαγραφές και οι συνθήκες της σύγχρονης νεωτερικής κοινωνίας που υπερτονίζει τους κοινωνικούς δεσμούς, έναντι των τελετουργικών δεσμών και γεφυρών του εδώ με το επέκεινα. Αυτή η βασική πραγματικότητα απεικονίζεται στις μορφές των σύγχρονων εθίμων, τα οποία δημιουργούνται στο νεωτερικό αστικό πλαίσιο και μέσα σε αυτό εξελίσσονται και διαμορφώνονται.
Από την άλλη πλευρά, η δημιουργία νέων εθιμικών μορφών είναι συνεχής και συμβαδίζει με την εξέλιξη και την ύπαρξη της οργανωμένης ανθρώπινης κοινωνίας. Οι νέες τελετουργικές μορφές συνυπάρχουν με τις παλαιότερες ή τις διαδέχονται, σε κάθε όμως περίπτωση συναποτελούν τον εθιμικό πυρήνα της κοινωνικής ζωής, μια προσπάθεια εγγραφής του υπερφυσικού σε φυσικά πλαίσια και όρια. Άλλωστε ο εθιμικός φόβος, η αίσθηση, δηλαδή, ότι πιθανότατα να υπάρξει οποιαδήποτε αρνητική εξέλιξη ή παρέμβαση, αν τυχόν δεν τηρηθεί μια τελετουργική δέσμευση, επιταγή ή απαγόρευση, ακόμα και αν όλοι πιστεύουν ότι αυτό είναι κατ’ ουσία παράλογο, αποτελεί μια από τις βασικότερες κινητήριες δυνάμεις της δημιουργίας νέων εθιμικών μορφών.
Θα πρέπει, επίσης, εδώ να παρατηρηθεί ότι ειδικότερα στον ελληνικό λαό η σχέση του ανθρώπου με το υπερφυσικό περνά κατά κύριο λόγο μέσα από θρησκευτικές μορφές και εκκλησιαστικά πλαίσια. Για τον λαό μας η επαφή του ανθρώπου με το υπερφυσικό είναι δημόσια υπόθεση με σαφείς κοινωνικές προεκτάσεις, όχι ατομική υπόθεση, κατά τα ισχύοντα σε άλλες ευρωπαϊκές ή μη χώρες. Αποτελεί αυτό κληρονομιά της ελληνικής παράδοσης, αλλά και ιδιαιτερότητα της Ορθόδοξης χριστιανικής θεώρησης του θρησκευτικού γεγονότος, μιας θεώρησης που σαφώς διαφέρει από την αντίστοιχη δυτική άποψη, τη βαθύτατα επηρεασμένη από τον καθολικισμό ή τον προτεσταντισμό.
Η εκκλησιαστική αυτή θεώρηση της θρησκευτικότητας, ασχέτως των όποιων θεολογικών προεκτάσεών της και της κριτικής που κατά καιρούς έχει δεχθεί, αποτελεί απαραίτητη συνθήκη και προϋπόθεση για την κατανόηση και των εκδηλώσεων της θρησκευτικής λαογραφίας, τόσο στις παλαιότερες όσο και στις νεότερες μορφές της. Αποτελεί όρο για τη σωστή κατανόηση των εκδηλώσεων της λαϊκής θρησκευτικότητας, αλλά και για την πρόσληψη και ερμηνεία όσων ανάλογων μορφών δημιουργούνται στις μέρες μας.
Ειδικότερα στη λαϊκή θρησκευτικότητα του ελληνικού λαού παρατηρείται μια στενή σύνδεση με την Ορθόδοξη Εκκλησία, ακόμα και στις μέρες μας, που η ελληνική κοινωνία έχει πλέον πάψει να είναι αμιγής, από πολιτισμική, εθνική και θρησκευτική άποψη. Ακόμα και σε πολυπολιτισμικά περιβάλλοντα, η σχέση του λαού μας με το υπερφυσικό σχετίζεται άμεσα με τη σχέση του προς την εκκλησιαστική πράξη και ζωή, όπως άλλωστε συμβαίνει και στις ελληνικές κοινότητες του εξωτερικού, ανά την υφήλιο, όπου η εθιμική ζωή υπάρχει και δομείται σε αναφορά πάντοτε προς την εκκλησιαστική ζωή. Μάλιστα, στο γενικό αυτό πλαίσιο εντάσσεται και η αφομοίωση και διασκευή των τυχόν ξένων ή ξενόφερτων εθιμικών στοιχείων, τα οποία ωστόσο ενσωματώνονται στη λατρευτική και τελετουργική μας ζωή, ανανεώνοντας το περιεχόμενο των εκδηλώσεων της σύγχρονής μας λαϊκής θρησκευτικότητας.
