Του π. Αντωνίου Χρήστου, εφημερίου στον Ι.Ν. Κοιμήσεως Θεοτόκου Δικηγορικών Γλυφάδας
«Κατευθυνθήτω η προσευχή μου ως θυμίαμα ενώπιόν σου, έπαρσις των χειρών μου θυσία εσπερινή». (Ψ. 140,2).
Αυτός ο κατανυκτικός ύμνος του Ψαλτηρίου αναμφίβολα δεσπόζει κατά τις προηγιασμένες Θείες Λειτουργίες της Μεγάλης Τεσσαρακοστής. Τόσο ως περιγραφή της πραγματικότητας εκείνη τη στιγμή που βιώνεται και ψέλνεται ο ύμνος, όσο ως λειτουργική πράξη γενικότερα, ως μελωδικό, ουράνιο πραγματικά, άκουσμα, περιγράφει την κίνηση της «προς-ευχής» στον Τριαδικό Θεό, την ώρα που θυμιάζει ο ιερέας και μοσχοβολάει όλος ο ναός από το άρωμα του θυμιάματος.
Η κατάνυξη υπό το φως των κεριών (ιδιαίτερα όταν γίνεται βραδινή ώρα η προηγιασμένη) στη λατρεία Του Θεού, τόσο εποπτικά, όσο και συμβολικά, μας λέει ο ύμνος, όπως ανεβαίνει ο καπνός του θυμιάματος ψηλά, έτσι και οι προσευχές μας, από τα υψωμένα χέρια μας και συνήθως γονατιστή στάση του σώματος, δείχνουν ουσιαστικά ότι η μόνη μας πίστη και ελπίδα είναι ο Θεός, που δέχεται τις αληθινές, με μετάνοια και με ταπείνωση, προσευχές των πιστών.
Η χρήση του θυμιάματος στη λατρεία του Θείου δεν ήταν κάτι που συναντάμε αποκλειστικά στον Χριστιανισμό. Η Εκκλησία προσέλαβε το θυμίαμα, όπως και πολλά άλλα τελετουργικά, υμνολογικά και αρχιτεκτονικά στοιχεία, τόσο από τους Ιουδαίους όσο και από τους ΑρχαίουςΈλληνες, οι οποίοι το χρησιμοποιούσαν στις συναγωγές και στις τελετές τους, και οι δύο πολιτισμοί αντίστοιχα.
Στο βιβλίο της «Εξόδου», στο Κεφάλαιο 30 και στους στίχους 34-38, διαβάζουμε ότι ο Θεός δίνει εντολή να αποτελείται και να παρασκευάζεται το θυμίαμα από 4 συστατικά στοιχεία: α) από στάχτη, β) από όνυχα, γ) από χαλβάνη και δ) από λίβανο. Στις ημέρες μας, έχει επικρατήσει την ονομασία του θυμιάματος να τη λέμε λιβάνι, όμως όπως είδαμε, το λιβάνι είναι ένα από τα τέσσερα συστατικά του και δεν είναι πλήρης ο όρος, αφού έτσι αποσιωπώνται τα υπόλοιπα, επίσης απαραίτητα στοιχεία.
Όπως και να το ονομάζουμε, πάντως, όλοι οι πιστοί, είτε στην κοινή-ομαδική απόδοση λατρείας προς τον Θεό εντός του ιερού ναού, είτε στην προσωπική, κατ’ οίκον Εκκλησία του κάθε ενός, στο σπίτι ή στο κελί δηλαδή, έχουν σχεδόν ταυτίσει την προσευχή με την προσφορά θυμιάματος στον Θεό και αποτελεί μία θυσία-δοξολογία προς Εκείνον. Ακόμη και η κοσμική σκέψη και οι άνθρωποι που δεν έχουν συχνή επαφή με τη μυστηριακή ζωή της Εκκλησίας, όταν θα συμμετέχουν σε ένα τρισάγιο στο κοιμητήριο ή σε έναν αγιασμό ή ένα ευχέλαιο στο σπίτι ή στο γραφείο ή γενικότερα στον επαγγελματικό χώρο, θα φροντίσουν να έχουν και να χρησιμοποιούν θυμίαμα.
Ακόμη και ένα κοσμικό, παλαιό τραγούδι του Χρήστου Κυριαζή, με τίτλο: «Κάθε δειλινό (Λιβανάκι)», αναφέρει τον εξής στίχο: «σ’ άναψα ένα λιβανάκι, μύρισε Θεός…»! Σπάνια συναντάμε πιο περιεκτική και συνάμα τόσο εύστοχη φράση για τη σχέση θυμιάματος με τον Θεό όσο στον συγκεκριμένο στίχο. Πραγματικά, το θυμίαμα έχει μεγάλη πνευματική αξία, καθώς έχει να κάνει αισθητά και με τη Χάρη, την Ευωδία και την παρουσία Του Θεού στον άνθρωπο και σε όλη την κτίση γενικότερα. Το λέμε πολλές φορές άλλωστε για ανθρώπους που έχουν συνειδητή πνευματική ζωή: «Αυτός μυρίζει λιβάνι…»! Αντίθετα, λέμε για κάποιον μη συμβατό με τη ζωή της Εκκλησίας: «Αυτός μυρίζει άρωμα κοσμικό και όχι λιβάνι…!».
Η χρήση του θυμιάματος και η πλούσια χρήση του σε όλες σχεδόν τις ιερές ακολουθίες και μυστηριακές πράξεις εκ των πιστών τού απέδωσαν εκ των υστέρων πλούσιο συμβολισμό. Τον πρώτον ήδη τον αναφέραμε, είναι η κίνηση της προσευχής, που ως θυμίαμα από τη γη ανεβαίνει στο Ουράνιο, Ιερό Θυσιαστήριο. Συμβολίζει επίσης τις γλώσσες πυρός που εκάθισαν στις κεφαλές των Μαθητών κατά την ημέρα της Αγίας Πεντηκοστής. Το δηλώνει και η σχετική ευχή που λέει ο ιερέας όταν ευλογεί το θυμίαμα: «Θυμίαμά Σοι προσφέρομεν, Χριστέ ο Θεός εις οσμήν ευωδίας πνευματικής, ο προσδεξάμενος εις το υπερουράνιόν Σου θυσιαστήριον, αντικατάπεμψον ημίν την χάριν του Παναγίου Σου Πνεύματος» κ.ά. Πάντοτε πάντως το θυμίαμα χρησιμοποιείται από τους κληρικούς και συνδέεται με τις πιο ιερές στιγμές της Θείας Λατρείας.
Ας φύγουμε τώρα από τα παραπάνω βιώματα των πιστών και ας έρθουμε να δούμε τι βιώματα έχει ο κόσμος στη ζωή του εκτός Εκκλησίας. Είπαμε ότι ο καπνός του θυμιάματος είναι αυτό που υπάρχει μέσα στους ναούς ή στο σπίτι. Τι καπνοί υπάρχουν στο εξωτερικό περιβάλλον σε μια αστική περιοχή σήμερα;
Ξεκινάμε από τους χώρους συναναστροφής των ανθρώπων σε καφενεία, καφετέριες και σε οικιακούς ή επαγγελματικούς χώρους. Ο καπνός που δεσπόζει είναι αυτός των τσιγάρων κατά τη διάρκεια του καπνίσματος. Όλοι ξέρουμε πόσο βλαβερή για την υγεία είναι αυτή η διαδεδομένη συνήθεια και πόσο βλάπτει μάλιστα με το λεγόμενο παθητικό κάπνισμα αυτούς που δεν καπνίζουν, αλλά είναι αναγκασμένοι να υποστούν τον καπνό των καπνιστών που συναναστρέφονται. Αν βγούμε προς τα έξω, στους δρόμους, ο καπνός που δεσπόζει είναι αυτός των καυσαερίων των οχημάτων στους δρόμους ή στον αέρα από τα αεροπλάνα ή τα πλοία στη θάλασσα. Επίσης είναι πολύ βλαβεροί αυτοί οι καπνοί για την υγεία του ανθρώπου και το περιβάλλον γενικότερα. Βλαβερότεροι καπνοί όμως προς τον ανθρώπινο οργανισμό και το περιβάλλον είναι αυτοί που βγαίνουν από τις βιομηχανίες και τα εργοστάσια! Ο καπνός του θυμιάματος, άσπρος και ευωδιαστός, ενώ όλων όσων αναφέραμε, μαύρος, βλαβερός και βρωμερός.
Κατ’ αναλογία, όλα αυτά μπορούμε να τα αποδώσουμε συμβολικά και γενικότερα στην πνευματική ζωή. Αν μελετήσουμε προσεκτικά και αντικειμενικά τα πράγματα, θα διαπιστώσουμε ότι δεν υπάρχει κάτι καλό και ωφέλιμο που να έχει ανακαλύψει ο άνθρωπος και που διευκολύνει μεν αρχικά τη ζωή του, αλλά που μακροπρόθεσμα δεν έχει αρνητικές παρενέργειες στη ζωή του ανθρώπου. Π.χ., τα αυτοκίνητα αναμφισβήτητα προσφέρουν σύντομες και ξεκούραστες μετακινήσεις στους ανθρώπους, όμως μολύνουν το περιβάλλον και φθείρουν την υγεία των ανθρώπων, που πλέον δεν περπατούν και δεν ασκούνται όπως παλιά ο μέσος άνθρωπος, χωρίς να υπολογίσουμε και τα χιλιάδες ατυχήματα και δυστυχήματα από κακή χρήση του ΚΟΚ ή απροσεξία των οδηγών. Ενώ η συμμετοχή του πιστού στη λατρεία μπορεί να τον κουράζει, αλλά τον ασκεί και τον ωφελεί ψυχοσωματικά.
Κλείνοντας το άρθρο μας, πρέπει να αντιληφθούμε ότι η προσευχή και η προσφορά θυμιάματος δεν έχουν να κάνουν τόσο με εξωτερικά στοιχεία του πιστού. Κυρίως η Εκκλησία μας θέλει όλη η ύπαρξή μας να γίνει «ευάρεστο θυμίαμα» στον Θεό, τόσο με την εσωτερική-μυστική προσευχή στο «Ταμείο μας», όσο και με τα λόγια μας, τα έργα μας, την ευωδία της αγιότητος που δίνει ο Θεός στους γνήσιους φίλους Του. Εύχομαι να αξιωθούμε να αποκτήσουμε αυτή τη δωρεά Του Θεού και εμείς! Αμήν!
