Του Χρήστου Γ. Κτενά
Αν στις αρχές του 21ου αιώνα ο Χριστιανισμός είναι η μεγαλύτερη πληθυσμιακά θρησκεία στον κόσμο (με όλες τις δογματικές εκφάνσεις του, βέβαια), ποια ακριβώς θα είναι η κατάσταση όταν φτάσουμε στο 2050, δηλαδή στα μέσα της τρέχουσας εκατονταετίας;
Σύμφωνα με το Ινστιτούτο Ερευνών Pew, το 2010 ο Χριστιανισμός είχε την πρωτοκαθεδρία, με περίπου το 31% του παγκόσμιου πληθυσμού να καταγράφεται στους πιστούς του, ενώ το Ισλάμ ακολουθούσε στη δεύτερη θέση, με 23%. Το 2050, όμως, αυτή η σχέση θα αλλάξει, καθώς οι δύο θρησκείες θα βρεθούν σχεδόν «ισόπαλες» σε πιστούς (πίνακας 1), με ποσοστά που θα κυμαίνονται και για τις δύο στο 30% (με μικρή ίσως υπεροχή του Χριστιανισμού κατά 1-1,5 ποσοστιαία μονάδα).
Ο βασικός λόγος για αυτή την αλλαγή είναι η αυξημένη γεννητικότητα που παρατηρείται στις χώρες όπου κυριαρχεί το Ισλάμ, οπότε, καθώς ο παγκόσμιος πληθυσμός θα αυξάνεται συνεχώς (εκτιμάται ότι το 2050 θα έχει προσεγγίσει τα 9,3 δισεκατομμύρια από τα 6,9 δισ. που είναι σήμερα), οι Μουσουλμάνοι θα έχουν αυξηθεί κατά 73% σε σχέση με σήμερα, ενώ οι Χριστιανοί μόλις κατά 35%. Το 35% είναι και ο μέσος όρος αύξησης του ανθρώπινου πληθυσμού, άρα οι Χριστιανοί φαίνεται ότι θα τον ακολουθήσουν, ενώ οι Μουσουλμάνοι θα σημειώσουν μια εκρηκτική αύξηση, η οποία δεν αναμένεται να παρατηρηθεί σε καμία άλλη θρησκευτική ομάδα (π.χ. οι Ινδουιστές, που είναι στην τρίτη θέση, θα αυξηθούν κατά 34%).
Άνοδος σχεδόν παντού
Σήμερα, οι περισσότεροι Μουσουλμάνοι κατοικούν στην Κεντρική και την Ανατολική Ασία και στον Ειρηνικό (π.χ. στο Πακιστάν, στην Ινδονησία και στο Μπαγκλαντές), αντίθετα με τη διαδεδομένη άποψη πως η κύρια ομάδα των πιστών συναντάται στη Μέση Ανατολή και στη Βόρεια Αφρική. Στην πραγματικότητα, σε αυτές τις -κοντινές στην Ελλάδα- περιοχές μένει μόνο το ένα πέμπτο των Μουσουλμάνων του πλανήτη (πίνακας 3).
Η αύξηση του αριθμού των πιστών του Ισλάμ, όμως, δεν προβλέπεται να είναι ισόρροπη. Έτσι, το 2050, αν και θα έχουν αυξηθεί σε όλες τις περιοχές, η μεγάλη άνοδος προβλέπεται στην Υποσαχάρια Αφρική, όπου από 250 εκατομμύρια που ήταν το 2010 αναμένεται να φθάσουν τους 670 εκατ. Ακόμα πιο εντυπωσιακή -σε ποσοστά αυτή τη φορά- προβλέπεται η άνοδος στη Βόρεια Αμερική, που θα φθάσει το 2,4% του συνόλου από το 1% που είναι σήμερα (πίνακας 4).
Ειδικά στην Ευρώπη, οι εκτιμήσεις μιλούν για δύο παράλληλα στην εξέλιξή τους φαινόμενα. Από τη μία, ο συνολικός πληθυσμός της ηπείρου θα μειωθεί κατά περίπου 50 εκατομμύρια. Από την άλλη, το μουσουλμανικό τμήμα του θα αυξηθεί και θα φθάσει τα 71 εκατομμύρια και το 10%. Οι προβλέψεις για την Ευρώπη καταλήγουν στο ότι το 2050, αν και ο Χριστιανισμός θα παραμένει αναμφισβήτητα η κυρίαρχη θρησκεία (65,2% του πληθυσμού), το ποσοστό θα είναι σχεδόν κατά 10 μονάδες μικρότερο από ό,τι το 2010 (74,5%). Αξιόλογη άνοδο προβλέπεται ότι θα παρουσιάσουν και όσοι δηλώνουν ότι δεν σχετίζονται με κάποια θρησκεία, που το 2050 εκτιμάται ότι θα είναι το 23,3% του πληθυσμού.
Οι προβλέψεις για την Ευρώπη καταλήγουν στο ότι το 2050, αν και ο Χριστιανισμός θα παραμένει αναμφισβήτητα η κυρίαρχη θρησκεία (65,2% του πληθυσμού), το ποσοστό θα είναι σχεδόν κατά 10 μονάδες μικρότερο από ό,τι το 2010 (74,5%)
Ο δείκτης γεννητικότητας
Έντονα παραδοσιακές στη δομή τους, οι περισσότερες ισλαμικές κοινωνίες χαρακτηρίζονται από αυξημένους ρυθμούς γεννήσεων, που ξεπερνούν σημαντικά τον παγκόσμιο μέσο όρο, ο οποίος σήμερα βρίσκεται στο 2,5 (παιδιά ανά γυναίκα). Στους Μουσουλμάνους ο δείκτης γεννητικότητας είναι στο 3,1, κάτι που εξηγεί την αύξησή τους σε κάθε γεωγραφική ζώνη, ενώ η ποσοστιαία συμμετοχή τους στο εκάστοτε σύνολο του πληθυσμού θα αυξάνεται συνεχώς εκεί όπου παρατηρούνται οι μεγαλύτερες διαφορές από τον τοπικό μέσο όρο (πίνακας 5).
Μια ενδιαφέρουσα κοινωνική παράμετρος αυτής της αύξησης είναι ότι οι Μουσουλμάνοι είναι σήμερα – και βέβαια θα συνεχίσουν να είναι σε αυξανόμενο ρυθμό- πληθυσμοί νέων ανθρώπων. Ήδη, το 2010 το 34% των Μουσουλμάνων ήταν κάτω των 15 ετών, ενώ το ποσοστό αυτό για το σύνολο του κόσμου ήταν στο 27%. Οι νεανικοί αυτοί πληθυσμοί, όπως είναι φυσικό, θα αναζητήσουν εκπαίδευση, εργασία και συμμετοχή στα κοινά, με αποτέλεσμα να αλλάξουν αντίστοιχα το κοινωνικό και πολιτικό περιβάλλον τους.
Στους Μουσουλμάνους ο δείκτης γεννητικότητας είναι στο 3,1, κάτι που εξηγεί την αύξησή τους σε κάθε γεωγραφική ζώνη
Ένας κόσμος που αλλάζει
Καθώς κάθε θρησκεία φέρει το δικό της πολιτισμικό και ηθικό πρότυπο, είναι μάλλον σίγουρο ότι η πληθυσμιακή άνοδος του Ισλάμ μέσα στις επόμενες δεκαετίες θα επιφέρει σημαντικές κοινωνικές αλλαγές, ειδικά στις περιοχές όπου αυτή θα είναι πιο έντονη.
Ειδικά η Ευρώπη (που μας αφορά άμεσα) έχει κατορθώσει να συνδυάσει τη χριστιανική παράδοση με τη νεωτερική δημοκρατική επιλογή σε ένα ιδιότυπο μοντέλο, που -παρά τα προβλήματά του- παραμένει από τα πιο σταθερά σε δομή και επίπεδο κοινωνικών ελευθεριών. Η συντήρηση και η ομαλή εξέλιξη αυτού του μοντέλου αποτελεί διαχρονικό στοίχημα, που, όπως φαίνεται, πρέπει από τώρα να συνυπολογίσει το πώς θα διασφαλισθούν ο διάλογος και η ειρηνική συνύπαρξη μεταξύ των πιστών, καθώς θα αλλάζουν οι πληθυσμιακές ισορροπίες τους. Σε αντίθετη περίπτωση, αν δηλαδή αδρανήσουμε, η Ευρώπη του 2050 δεν θα χαρακτηρίζεται μόνο από «περισσότερους Μουσουλμάνους» ή «σχετικά λιγότερους Χριστιανούς», αλλά και από βαθιά θρησκευτικά και κοινωνικά χάσματα, που θα παραπέμπουν στις χειρότερες στιγμές της ιστορικής διαδρομής της ηπείρου.
Ποια η επιρροή των μεταναστευτικών ροών στο φαινόμενο
Η έρευνα του Ινστιτούτου Pew προσεγγίζει το θέμα της μετανάστευσης με μια σειρά μοντέλων πρόβλεψης, ώστε να εντοπίσει την επιρροή του φαινομένου στη θρησκευτική πληθυσμιακή κατανομή το 2050. Σήμερα οι μεταναστευτικές ροές των Μουσουλμάνων εντοπίζονται κυρίως από την Ασία και τον Ειρηνικό προς την Ευρώπη, τη Μέση Ανατολή και τη Βόρεια Αφρική, ενώ το δεύτερο μεγάλο ρεύμα είναι από τη Μέση Ανατολή και τη Βόρεια Αφρική προς την Ευρώπη, αλλά και την Ασία και τον Ειρηνικό.
Οι ροές αυτές (που εν μέρει ισοσταθμίζονται μεταξύ τους), ειδικά για την Ευρώπη, καταλήγουν στην εξής εκτίμηση (πάντα σύμφωνα με την έρευνα του Pew): Το 2050 ο ευρωπαϊκός πληθυσμός θα αποτελείται σε ποσοστό 10,2% από Μουσουλμάνους, συμπεριλαμβάνοντας όμως και τους μετανάστες. Χωρίς αυτούς, το ποσοστό εκτιμάται στο 8,4%, άρα η μεταναστευτική ροή Μουσουλμάνων αυτόνομα θα αντιστοιχεί στο 1,8% του ευρωπαϊκού πληθυσμού.
Βέβαια, πρέπει να τονίσουμε ότι η συγκεκριμένη μελέτη στηρίζεται σε σημερινές παρατηρούμενες ροές, οι οποίες όμως, αν συνεχιστεί π.χ. η ένταση στη Μέση Ανατολή και την Αφρική, μπορεί να αλλάξουν σημαντικά.
Το 2050 ο ευρωπαϊκός πληθυσμός θα αποτελείται σε ποσοστό 10,2% από Μουσουλμάνους, συμπεριλαμβάνοντας όμως και τους μετανάστες
