Του π. Αντωνίου Χρήστου, εφημερίου του Ι. Ν. Κοιμήσεως Θεοτόκου Δικηγορικών Γλυφάδας
Παράξενος ο τίτλος και του άρθρου μας, αλλά, αν κάνετε τον κόπο να διαβάσετε, αγαπητοί αναγνώστες, τις παρακάτω γραμμές, είμαστε σίγουροι ότι θα ξεκαθαρίσουμε και θα διευκρινίσουμε όλες τις παραμέτρους του. Αφορμή για να συγγράψουμε το συγκεκριμένο θέμα στάθηκε η συμμετοχή μας σε μεγάλη λιτανεία προς τιμήν αγίων σε μεγάλο δήμο της περιοχής μας και τα όσα βιώσαμε εκεί. Όμως αυτό ήταν η «κορυφή του παγόβουνου». Η αιτία είναι πολύ βαθύτερη και χειροτερεύει ραγδαία τα τελευταία χρόνια. Ας ξεκινήσουμε λοιπόν:
Λατρεία του Θεού, κατά τη θρησκειολογία, ορίζεται η συνειδητή πράξη θρησκευτικού αίνου, απόδοσης τιμής ή αφοσίωσης, οι οποίες αποδίδονται γενικότερα σε ένα υπερανθρώπινο ον, όπως ένας Θεός. Αποτελεί ανεπίσημο όρο για αυτό που, κατά τη θρησκειολογία, αποκαλείται cultus, το σύνολο δηλαδή των πρακτικών και παραδόσεων που αντιστοιχούν σε ένα θεολογικό σύστημα. Η θρησκευτική λατρεία μπορεί να αποδίδεται προσωπικά, σε ανεπίσημες οργανωμένες ομάδες ή ως μέρος μιας οργανωμένης θρησκευτικής υπηρεσίας, που έχει έναν διορισμένο ηγέτη-λειτουργό (όπως συμβαίνει σε έναν ναό, μια συναγωγή ή ένα τζαμί).
Όσον αφορά, ειδικότερα, την Ορθόδοξη Εκκλησία για το τι σημαίνει Λατρεία του Θεού, γίνεται σαφής διάκριση μεταξύ κτιστού και Ακτίστου ως εντελώς ανόμοιων ουσιών. Και αυτό σημαίνει ότι η λατρεία απευθύνεται μόνο στο Άκτιστο (που είναι τα τρία πρόσωπα της Αγίας Τριάδος) και όχι στο κτιστό, που είναι οτιδήποτε άλλο έχει αρχή εντός του κτιστού χωροχρόνου. Στην Ορθόδοξη πίστη λατρεύονται μόνο η Αγία Τριάδα και το θεανθρώπινο πρόσωπο του Χριστού ως ενιαία και αχώριστη υπόσταση. Οτιδήποτε άλλο, από ιερά αντικείμενα έως τους αγίους, δεν λατρεύεται, αλλά απλώς τιμάται, και η προσκύνηση που του γίνεται είναι τιμητική.
Η ενδεδειγμένη στάση ενός πιστού στην απόδοση της λατρείας του Θεού, κατά τη συμμετοχή του στη Θεία Λειτουργία ή σε κάποιο άλλο Μυστήριο (όπως Βάπτιση ή Γάμος κ.ά.) ή Ιερά Ακολουθία της Εκκλησίας (Εσπερινός, λιτανεία ιεράς εικόνος ή λειψάνων, Απόδειπνο, Παράκληση κ.ά.), όπως έχουμε αναφέρει και σε άλλο άρθρο μας, είναι η συνειδητή, κατανυκτική και ήσυχη συμμετοχή μας, πάντοτε με προσοχή στα τελούμενα και τα νοήματα των ύμνων και των συγκεκριμένων προτροπών των λειτουργών σε συγκεκριμένες ιερές στιγμές. Στόχος είναι η συγκέντρωση του νου στην καρδιά, να είναι δηλαδή «προς-ευχή», για να έρθει η κάθαρση-ο φωτισμός και η θέωση κατά χάριν του κάθε πιστού προσωπικά και, ως συνόλου, των μελών της Εκκλησίας.
Δυστυχώς, όμως, τα τελευταία χρόνια, με την είσοδο και την καθημερινή χρήση των ηλεκτρονικών συσκευών, όπως είναι τα λεγόμενα έξυπνα κινητά τηλέφωνα, τα tablets και οι ψηφιακές φωτογραφικές μηχανές, αυτό που περιγράψαμε στην προηγούμενη παράγραφο αρχίζει να ανατρέπεται όλο πιο συχνά, όλο και πιο μαζικά, όλο και πιο απροκάλυπτα. Οι πιστοί, αντί να ενδιαφέρονται να έλκουν τη Χάρη του Θεού, τους ενδιαφέρει να έχουν καλό πλάνο για τις φωτογραφίες και τα βίντεό τους. Μου έκανε εντύπωση κατά τη λιτανεία στην πόλη το ότι ελάχιστοι έκαναν τον σταυρό τους, το ότι επίσης πιο λίγοι έκαναν ησυχία χωρίς να σχολιάσουν κάτι με τον διπλανό τους και ότι πάνω από το 80% με τα κινητά και τα tablets στα χέρια «απαθανάτιζαν» τα τελούμενα…!
Κατάγομαι από επαρχία. Θυμάμαι σε αντίστοιχη περίπτωση λιτανείας ότι όσοι δεν ακολουθούσαν την πομπή (που ήταν μειοψηφία) καθόντουσαν στα σπίτια. Πάντοτε ο κόσμος ήταν στις αυλές ή στα μπαλκόνια του με το θυμιατό αναμμένο και σταυροκοπιούνταν με ευλάβεια. Μέσα σε λίγα χρόνια, όλα αυτά άλλαξαν, η λατρεία έγινε θέαμα, όπου όμως ο «πιστός» γίνεται απλά «θεατής», δεν συμμετέχει ουσιαστικά, απλά «παρακολουθεί» την πομπή ή τα τελούμενα, που όμως είναι κάτι έξω από εμάς, είναι μια αναβίωση μιας «μακρινής» και «έκτακτης» παράδοσης, που ενίοτε μετατρέπεται σε φολκλόρ, αλλά σίγουρα δεν έχει να κάνει (κατά την πλειοψηφία τουλάχιστον) με κάτι που με μεταβάλλει σε περισσότερο προσευχόμενο και κυρίως που με φέρει σε μετάνοια και αλλαγή τρόπου ζωής…!
Θα μπορούσε κάποιος να πει ότι οι συγκεκριμένοι στις λιτανείες, ειδικά σε αστικές περιοχές, ίσως δεν είναι πιστοί, μπορεί να είναι απλοί τουρίστες ή χλιαροί Χριστιανοί και σίγουρα δεν αποτελούν αντιπροσωπευτικό δείγμα για σχολιασμό και συγκρίσεις.
Ας είμαστε όμως ειλικρινείς: Γιατί τα πράγματα πλέον και μέσα στους ναούς είναι καλύτερα; Την ίδια μέρα, πριν βγούμε από τη λιτανεία, πάνω από είκοσι άνθρωποι (και μάλιστα μέσης και μεγάλης ηλικίας) με τα κινητά στα χέρια έβγαζαν φωτογραφίες ή τραβούσαν βίντεο, κινούνταν γι’ αυτόν τον λόγο απροκάλυπτα μέσα στον ναό και, όταν δεν το έκαναν, έλεγχαν στα κινητά τους τι πλάνα είχαν τραβήξει μέχρι στιγμής…
Στα δε Μυστήρια, γάμο ή βάπτιση, τα πράγματα αντιστρέφονται. Ο αριθμός των είκοσι ανθρώπων, η μικρή πλειοψηφία δηλαδή, είναι που δεν το κάνουν και όλοι οι υπόλοιποι ή η μεγάλη πλειοψηφία είναι που «απαθανατίζει» συστηματικά το γεγονός, χωριστά από τους επαγγελματίες που έχουν προσληφθεί από την οικογένεια γι’ αυτόν τον λόγο. Όσο περνάει ο χρόνος, αν όλοι δεν συνειδητοποιήσουμε την κατρακύλα της κατάστασης και δεν λάβουμε συγκεκριμένα μέτρα, ως ποιμαίνουσα Εκκλησία, τότε οι ναοί μας θα γίνουν στούντιο και τα στούντιο οι «ναοί» μας…! Για να είμαστε βαθύτερα ειλικρινείς, πολλές φορές και εμείς οι ιερείς, ακόμη και οι επίσκοποι, έχουμε επιφορτίσει κάποιους συνεργάτες μας με το «διακόνημα» του φωτογράφου σε λατρευτικές ευκαιρίες και εκδηλώσεις, με αποτέλεσμα να δίνουμε και να δώσαμε πρώτοι την αφορμή να τους μιμηθούν και οι υπόλοιποι πιστοί!
Όσο περνάει ο χρόνος, αν όλοι δεν συνειδητοποιήσουμε την κατρακύλα της κατάστασης και δεν λάβουμε συγκεκριμένα μέτρα, ως ποιμαίνουσα Εκκλησία, τότε οι ναοί μας θα γίνουν στούντιο και τα στούντιο οι «ναοί» μας…!
Δυστυχώς, είμαστε στην εποχή της συστηματικής συγχύσεως, της εκκοσμικεύσεως, του αποπροσανατολισμού και των θεαμάτων. Ό,τι μας αρέσει και μας κάνει εντύπωση θέλουμε να το «απαθανατίζουμε». Ένας καλός λογισμός θα έλεγε ότι είναι καλό αυτό που συμβαίνει και σε θέματα της λατρείας της Εκκλησίας. Όταν όμως γίνεται συστηματικά και μαζικά, τα πράγματα ξεφεύγουν και η λατρεία μας δεν είναι λατρεία σωτηρίας, αλλά μετατρέπεται σε λατρεία του θεάματος, που χρόνια τώρα έχει επενδύσει και εξαπλωθεί μια μεγάλη ανάλογη βιομηχανία (σε τέχνες όπως η μουσική, το θέατρο, ο κινηματογράφος, η μόδα στην ένδυση κ.τ.λ. και κυρίως στον αθλητισμό) και τα αντίστοιχα είδωλά τους, «σούπερ σταρ», από όλες αυτές τις κατηγορίες, που τους ακολουθούν ένα σωρό φωτογράφοι…!
Αλίμονο όμως αν η ποιμαντική μας και η λατρεία μας μιμηθούν σε αυτόν τον τομέα τις παραπάνω εξωεκκλησιαστικές κατηγορίες. Τότε από το «Ευλόγησον, δέσποτα» θα πάμε στο «Σέλφι-σον, δέσποτα»…!
