Του Μ. Γ. Βαρβούνη, καθηγητή Λαογραφίας του Δημοκρίτειου Πανεπιστήμιου Θράκης
Ο Άγιος Κωνσταντίνος (που εορτάζει στις 21 Μαΐου) αποτελεί έναν από τους δημοφιλέστερους αγίους της ελληνικής λαϊκής λατρευτικής παράδοσης, όπως φανερώνει ο μεγάλος αριθμός των ναών, τόσο των ενοριακών όσο και των παρεκκλησίων και των ξωκλησιών, που είναι αφιερωμένοι σε αυτόν, αλλά και η πάνδημη συμμετοχή του κόσμου στις κατά τόπους πανηγύρεις του. Είναι ιδιαιτέρως σημαντικό το γεγονός ότι πολλά από τα πανηγύρια προς τιμήν του Αγίου Κωνσταντίνου συνοδεύονται από αιματηρές θυσίες που τελούνται στη μνήμη του.
Ο βασικός μελετητής των ζωοθυσιών στην ελληνική λαογραφία, Γ. Ν. Αικατερινίδης, αναφέρει δεκαοκτώ τέτοιες ζωοθυσίες, από την Καππαδοκία, τη Θράκη -όπου οι δέκα από τις δεκατέσσερις περιπτώσεις συνδέονται με τις θυσίες των Αναστεναριών, για τις οποίες έγινε λόγος παραπάνω- τη Μακεδονία και την Αλόννησο των Βορείων Σποράδων. Στη Θράκη, μάλιστα, συνδέονται με αγιάσματα αφιερωμένα στον άγιο, ο δε Γ. Ν. Αικατερινίδης αποδίδει την ύπαρξη θυσιών προς τιμήν του Αγίου Κωνσταντίνου σε άλλα μέρη σε θρακική επίδραση, καθώς συχνά συνδέονται με την προστασία του χωριού και την πρόκληση βροχής.
Από τις λαϊκές παραδόσεις που αναφέρονται στον Άγιο Κωνσταντίνο σημαντική και διαδομένη είναι εκείνη για τον θεϊκό προσδιορισμό των ορίων της Κωνσταντινούπολης, της νέας πρωτεύουσας της αυτοκρατορίας, την οποία ο Μέγας Κωνσταντίνος ίδρυσε και ανοικοδόμησε. Σύμφωνα με αυτήν, η πρώτη αναφορά της οποίας υπάρχει σε βυζαντινούς χρονογράφους, ο Κωνσταντίνος είχε αρχικά χαράξει τα σύνορα της νέας πόλης όπως εκείνος νόμιζε, ωστόσο κατά την εκτέλεση των οικοδομικών εργασιών ένας θεόσταλτος αετός έπαιρνε με το ράμφος του τα εργαλεία των μαστόρων και τα μετακινούσε σε συγκεκριμένο σημείο, πέρα από τα όρια που ο ιδρυτής της πόλης είχε χαράξει. Η τριπλή επανάληψη του θαυμαστού αυτού συμβάντος έπεισε τον αυτοκράτορα ότι επρόκειτο για έκφραση θαυματουργική της θείας βούλησης και, έτσι, τα σύνορα της πόλης μετακινήθηκαν στο μέρος όπου ο αετός άφηνε τα εργαλεία.
Είναι, μάλιστα, άξιο λόγου το γεγονός ότι η παράδοση αυτή επέζησε και στην προφορική παράδοση του ελληνικού λαού, αποδιδόμενη σε ανάλογες θαυματουργικές υποδείξεις του τόπου όπου έπρεπε να οικοδομηθεί ένας ναός ή μια μονή.
Με τον εορτασμό του Αγίου Κωνσταντίνου από τον ελληνικό λαό συνδέονται και άλλες ενδιαφέρουσες δοξασίες, πέρα από τις δημοτελείς θυσίες ταύρων ή άλλων ζώων για τις οποίες έγινε λόγος παραπάνω, όπως, για παράδειγμα, ότι κατά την πανήγυρή του πέφτει από τον ουρανό ένα μαγικό χόρτο, που μπορεί να μεταμορφώνει τα μέταλλα σε χρυσό. Επίσης, η πρόληψη ότι κατά την ημέρα της εορτής του, στις 21 Μαΐου, δεν έπρεπε να βγαίνουν στον ήλιο, γιατί το δέρμα τους θα γέμιζε από σημάδια.
Οι αντιλήψεις αυτές σχετίζονται βεβαίως με τον ηλιολατρικό χαρακτήρα της λαϊκής λατρείας του αγίου, ο οποίος προέρχεται από τις αυτοκρατορικές παραστάσεις της εποχής του, όπου ο αυτοκράτορας Κωνσταντίνος παριστανόταν με εικονογραφία σχετική με την παράσταση του θεοποιημένου ήλιου. Αυτός ο ηλιολατρικός χαρακτήρας προσδιορίζει ολόκληρο το σύστημα της λαϊκής λατρείας του Αγίου Κωνσταντίνου, όχι μόνο στον ελληνικό, αλλά και σε άλλους Ορθόδοξους χριστιανικούς λαούς της βαλκανικής χερσονήσου, όπως οι Βούλγαροι.
Στην περιοχή της Κοζάνης τιμούν τον Άγιο Κωνσταντίνο ως προστάτη από μολυσματικές και λοιμώδεις ασθένειες, ενώ μεγάλη εορτή θεωρούσαν την ημέρα της μνήμης του και σε περιοχές της Μικράς Ασίας, όπου, μάλιστα, κάποτε έκαναν και λιτανείες για να προκαλέσουν την απαραίτητη για την πρόοδο των καλλιεργειών τους βροχή. Επίσης, στην εορτή του Αγίου Κωνσταντίνου μαρτυρείται η τέλεση παραδοσιακών αθλητικών αγωνισμάτων και χορών. Στη Σινασό της Καππαδοκίας τα παιδιά μεταμφιέζονταν πρόχειρα και περιέρχονταν στα σπίτια του χωριού τραγουδώντας ορισμένους στίχους που μάλλον είχαν τον χαρακτήρα τελετουργικής επωδής, με σκοπό την πρόκληση βροχής για τις σοδειές, παίρνοντας ως δώρα από τις νοικοκυρές αυγά και στραγάλια.
