Του Μ. Γ. Βαρβούνη, καθηγητή Λαογραφίας του Δημοκρίτειου Πανεπιστήμιου Θράκης
Αν κανείς παρακολουθήσει τη δημοσιογραφική κάλυψη των πανηγύρεων, όπως αυτή γίνεται από τα διάφορα εκκλησιαστικά πρακτορεία ειδήσεων, θα παρατηρήσει ότι κοινός τόπος σχεδόν όλων είναι η επίμονη αναφορά στα «πλήθη των πιστών» που κατακλύζουν ναούς και μονές. Ενίοτε, μάλιστα, η αναφορά στο πλήθος των πιστών είναι αρκούντως ποιητική, ενώ άλλοτε παρατίθενται και φωτογραφίες, κατά κανόνα τραβηγμένες από οπτικές γωνίες που να επαληθεύουν του λόγου το αληθές.
Η εμμονή αυτών των αναφορών δεν είναι βέβαια χωρίς λόγο. Οφείλεται κατά κανόνα στο γεγονός ότι στην προσέλευση κόσμου οι κληρικοί μας ανακαλύπτουν ένα βασικό στοιχείο αυτοδικαίωσης των κόπων και των μόχθων τους. Με άλλα λόγια, πιστεύουν ότι το έργο τους είναι επιτυχημένο μόνο αν υπάρχει κοσμοσυρροή στον ναό τους, γι’ αυτό και η αναφορά στο πλήθος των πιστών έχει αποβεί κοινός τόπος, ακόμα και στις περιπτώσεις που κάθε άλλο παρά αυτή συνέβη, όπως ενίοτε μαρτυρούν ορισμένες «απρόσεκτες» φωτογραφίες που συνοδεύουν τα ρεπορτάζ.
Είναι απολύτως χαρακτηριστική η περίπτωση μιας ανάρτησης που έγινε φέτος σχετικά με την πανήγυρη μιας μονής της ηπειρωτικής Ελλάδος από την παραμονή της εορτής, η οποία ήταν γραμμένη με τρόπο που φαινόταν ότι γράφτηκε μετά τη Θεία Λειτουργία της κυριώνυμης ημέρας, για την οποία, μάλιστα, έγραφε ότι χαρακτηριζόταν για το πλήθος των πιστών που την παρακολούθησε, κάτι που για να διαπιστώσει από την παραμονή ο συντάκτης του κειμένου θα χρειαζόταν μάλλον προφητικές ικανότητες. Η ημερομηνία, όμως, της ανάρτησης αποτελεί αψευδή μάρτυρα των προθέσεων του συντάκτη της.
Το ερώτημα εν προκειμένω είναι αν η Εκκλησία έχει ανάγκη τέτοιων αναφορών και η απάντηση είναι απερίφραστα «όχι». Είναι τεκμηριωμένο στην παράδοση της Εκκλησίας μας ότι το μικρό ποίμνιο δεν είναι λόγος καλλιέργειας αισθημάτων μειονεξίας, ενώ ο απόστολος των εθνών μάς παραδίδει ότι «μικρά ζύμη όλο το φύραμα ζυμοί». Φοβάμαι ότι η αναφορά σε κοσμοπλημμύρες και λαοθάλασσες εκεί όπου αυτό δεν συμβαίνει έχει να κάνει με τον τρόπο που ορισμένοι κληρικοί μας σήμερα αντιλαμβάνονται τη θέση τους μέσα στην κοινωνία και έναντι του κράτους, του παράγοντα που προσδιορίζει συνεχώς την εκκλησιαστική πρακτική της σύγχρονης Ελλάδας.
Είναι τεκμηριωμένο στην παράδοση της Εκκλησίας μας ότι το μικρό ποίμνιο δεν είναι λόγος καλλιέργειας αισθημάτων μειονεξίας, ενώ ο απόστολος των εθνών μάς παραδίδει ότι «μικρά ζύμη όλο το φύραμα ζυμοί».
Δεν ξέρω αν είναι προτιμότερο το πλήθος από τη λατρευτική σύναξη καταρτισμένων, κατηχημένων και συνειδητών πιστών. Σε όποιον, μάλιστα, θα παρατηρούσε ότι και τα δύο μπορούν να συνδυαστούν, θα απαντούσαμε ότι, ναι μεν, αυτό είναι το επιθυμητό, αλλά όχι και το συνήθως συμβαίνον, δεδομένου ότι μεγάλο μέρος των Χριστιανών μας είναι ουσιαστικά ακατήχητο και προσέρχεται στους ναούς δύο ή τρεις φορές τον χρόνο, και μάλιστα από εθιμική συνήθεια και όχι από συνειδητή ανάγκη μετοχής στη λατρεία του «Σώματος Χριστού». Σε όσους, δε, σπεύσουν να χαρακτηρίσουν τα περιγραφόμενα ως φαινόμενα της εποχής μας θα υπενθυμίσω ανάλογες αναφορές του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη, του Αλέξανδρου Μωραϊτίδη και του Μιχαήλ Μητσάκη, που δείχνουν ότι μάλλον για διαχρονικό φαινόμενο πρόκειται, τουλάχιστον στη νεότερη Ελλάδα.
Ίσως είναι καιρός, λοιπόν, να πάψουν να μας απασχολούν τα πλήθη των πιστών και να αρχίσουμε να εκτιμούμε την ενοριακή ζωή των Χριστιανών μας με ποιοτικά και όχι με ποσοτικά κριτήρια. Με άλλα λόγια, να ρίξουμε το βάρος στην κατήχηση των πιστών και στον επανευαγγελισμό τους, όντας σίγουροι πως, όταν αυτό συμβεί, θα έρθουν και τα αναμενόμενα πλήθη στους ναούς μας. Μόνο που τότε δεν θα είναι οι «εκκλησιαζόμενοι του μνημοσύνου», αυτοί δηλαδή που προσέρχονται στον ναό την Κυριακή μόνο όποτε έχουν να παρακολουθήσουν κάποιο μνημόσυνο, οι οποίοι ώσπου να έρθει η ώρα «να διαβαστεί το στάρι» καπνίζουν στο προαύλιο του ναού, αυτοί που ενίοτε κάθονται στον ναό σταυροπόδι και όλο απορία ερωτούν «πότε θα βγει η κοινωνία;», αλλά πιστοί συνειδητοί. Πιστοί που θα έχουν έρθει στον ναό για να δοξολογήσουν τον Κύριο και να αγιαστούν από τα ιερά μυστήρια.
Μέχρι τότε οι λαοθάλασσες των πανηγύρεων θα θυμίζουν την ευαγγελική ρήση ότι «ουδέν ωφελεί, αλλά μάλλον θόρυβος γίνεται».
