Του Μάριου Μπέγζου – Καθηγητής του τμήματος Θεολογίας και κοσμήτορας της Θεολογικής Σχολής ΕΚΠΑ
Ας ερωτηθούμε, διερωτηθούμε και αναρωτηθούμε: «Ποιο είναι το νόημα της παιδείας;». Δεν θα ήταν ποτέ δυνατόν να δώσουμε άλλη συντομότερη και περιεκτικότερη απάντηση από αυτήν: «Η ευτυχία του ανθρώπου». Η παιδεία στοχεύει να καταστήσει κάθε άνθρωπο ευτυχισμένο. Σκοπός της παιδείας είναι η ευτυχία μας!
Ωστόσο είναι εντελώς άλλο η ευτυχία και απολύτως αλλιώτικο η επιτυχία. Η ευτυχία είναι απόλυτο μέγεθος, εσωτερικό βίωμα, προσωπική εμπειρία. Η επιτυχία είναι σχετικό μέγεθος, λίγη ή πολύ, έτσι κι αλλιώς. Επίσης η επιτυχία συμβαίνει να είναι εξωτερικό επίτευγμα του δημόσιου βίου, επαγγελματικό, οικονομικό, επιχειρηματικό, υπηρεσιακό, κοινωνικό γεγονός.
Κάθε επιτυχημένος δεν είναι ευτυχισμένος. Όπως επίσης ο ευτυχισμένος άνθρωπος δεν είναι πάντοτε κι επιτυχημένος. Το ένα δεν αποκλείει το άλλο, αλλά ουδέποτε το ένα ρυθμίζει το άλλο!
Η επιτυχία στον επαγγελματικό τομέα είναι η προϋπόθεση της ευτυχίας στην προσωπική ζωή του ανθρώπου. Ο ευτυχισμένος άνθρωπος είναι συνήθως κι επιτυχημένος, χωρίς να ισχύει το αντίθετο! Κάθε επιτυχημένος δεν σημαίνει ότι είναι ευτυχισμένος.
Σε κάθε περίπτωση πάντως η ευτυχία του ανθρώπου καθίσταται σκοπός της παιδείας. Με αυτόν τον τρόπο αντιστρέφουμε την συνήθη ροή των πραγμάτων που τείνει να αναγορεύσει την επιτυχία ως δήθεν τον σκοπό της παιδείας.
Ευτυχώ = κατέχω ή μετέχω;
Εδώ ανακύπτει το καίριο πρόβλημα του σκοπού της παιδείας: όχι άλλο πια η κοινωνική ευημερία αλλά η προσωπική ευτυχία του ανθρώπου είναι το νόημα της παιδείας. Δυο αντιλήψεις για την ευτυχία μας είναι η «κτητική» και η «μετοχική»: «ευτυχώ» = «κατέχω» ή «μετέχω»;
Κτητική είναι η πεποίθηση ότι «ευτυχώ» σημαίνει «έχω», «κατέχω», «υπερέχω». Εξουσιάζω, κατακτώ, αποκτώ, κυριαρχώ, κυριεύω πρόσωπα και πράγματα, χρήματα και κτήματα, έμψυχα και άψυχα όντα. Ευτυχισμένος άνθρωπος θεωρείται ο κάτοχος, κύριος και κτήτορας, ο ιδιοκτήτης, εξουσιαστής, κατακτητής και κυρίαρχος.
Μετοχική λέγεται η αντίληψη που θέλει το «ευτυχώ» να σημαίνει «μετέ-χω». Είμαι και γίνομαι ένα με το άλλο μου, κενώνομαι και καινούμαι, «κοινοποιούμαι» και «καινοποιούμαι». Ανάγομαι στο κοινό που είναι το καινό, το καινούργιο, δηλαδή το ποιοτικά, ουσιαστικά νέο κι αλλιώτικο.
Ευτυχώ θα πει θυσιάζομαι, αυτοθυσιάζομαι ελεύθερα, εκούσια και συνει-δητά. Αυτοπαραιτούμαι από το εγώ μου για χάρη του άλλου. Αγαπώ και ταπεινώνομαι, ερωτεύομαι το άλλο μου και θανατώνω το εγώ μου. Ο ποιητής Νίκος Καρούζος στιχουργεί: «Είν’ ένας θάνατος να βγεις απ’ το εγώ σου κύριε / μα όμως σε σώζει απ’ το θάνατο» (Φαρέτριον 1981, 9).
Στο «έχειν» κι όχι στο «είναι» συμποσούται η ανθρώπινη ευτυχία ολόγυρά μας σήμερα πια. Δικαιώνεται ο Έριχ Φρομ («Είναι και ΄Εχειν», «Η Τέχνη της Αγάπης») που καταγγέλλει την κτητική ευτυχία του καταναλωτισμού και πλειοδοτεί υπέρ της μετοχικής ευτυχίας του προσωποκεντρισμού. Ο πρύτανης της ορθόδοξης θεολογίας π. Γεώργιος Φλωρόφσκυ έγραφε: «Η ιδέα του προσώπου ήταν μια μεγάλη χριστιανική συνεισφορά στην φιλοσοφία».
Ζωή είναι η σχέση
Η Εκκλησία έχει να πει μερικά απλά κι αληθινά λόγια σήμερα:
1. Ο παράδεισος δεν αγοράζεται, ούτε πουλιέται. Η ευτυχία του αν-θρώπου είναι αγαθό εκτός εμπορίου, μακριά από χρηματικές συναλλαγές και πέρα από χρηματιστηριακές αξίες.
2. Ο παράδεισος δεν βρίσκεται στους άλλους, αλλά είναι σ’ εμάς, μέσα στα ίδια τα χέρια μας. Μην περιμένετε παθητικά λύσεις στις δυσκολίες της ζωής! Κινηθείτε ενεργητικά και δραστήρια εσείς οι ίδιοι με την ορμή της νιότης! Αφήστε τους άλλους και εμπιστευθείτε τον εαυτό σας!
3. Ο παράδεισος δεν βρίσκεται στο «εγώ», αλλά είναι στο «εμείς»! Βγείτε λίγο από το «εγώ» του ατόμου σας, κοιτάξτε ολόγυρά σας, αγα-πήστε τον συνάνθρωπο, χαρείτε ό,τι σας προσφέρει άδολα κι αφειδώλευτα, δηλαδή αγνά, πλουσιοπάροχα, και χωρίς συμφέρον ή ιδιοτέλεια, η φύση, η κοινωνία, η οικογένεια, όλοι όσοι σας αγαπούν αληθινά.
Η Εκκλησία προτείνει στους νέους μας θετικά, συγκεκριμένα και εγγυημένα από την μακραίωνη πείρα ζωής που διαθέτει το νόημα της ζωής: Η ζωή είναι σχέση.
1. Ζω θα πει αγαπώ, σχετίζομαι, γίνομαι ένα με το «άλλο» μου.
2. Αγαπώ σημαίνει ελευθερώνομαι από την μοναξιά, διπλασιάζω το άτομό μου, πολλαπλασιάζομαι. Περνώ από το πάμφτωχο «εγώ» μου στο πάμπλουτο «εμείς».
3. Ελευθερώνομαι σημαίνει αληθεύω, δηλαδή ζω την αλήθεια, υπάρχω αληθινά, κι όχι ψεύτικα. Βιώνω τον πραγματικό παράδεισο πάνω σε τούτη την γη, κι όχι σε κάποιο υπερουράνιο τόπο, ούτε σε κανένα επουράνιο υπερπέραν.
