Γράφει ο Σταύρος Γουλούλης
Είναι αλήθεια ότι η Ορθόδοξη λειτουργία ολόκληρη «διαβάζεται» στην αγγλικἠ. Ακόμη και η πασίγνωστη λεκτική φόρμουλα που τη χρησιμοποιούμε και στην καθημερινή: «Κύριε Ελέησον» (Δείτε διαδίκτυο: The Divine Liturgy of Our Father among the Saints John Chrysostom…St Andrew’s Orthodox Press, Sydney, 2005)! Mεταφράζεται ως: «Lord, have mercy». Οπως επίσης: «Holy God, Holy Mighty, Holy Immortal, have mercy on us…» (=Αγιος ο Θεός, … Ελέησον Ημάς).
Η μετάφραση αυτή, που καλώς έγινε, είναι για αναγνώστες αλλοεθνείς. Αλλο όμως η ανάγνωση, άλλο η τελετουργία της λειτουργίας που συμμετέχουν Ελληνες και δεν παρακολουθούν απλώς! Γιατί να ακούει ο Ελληνας «Lord, have mercy», όταν το ίδιο το «Κύριε Ελέησον» έχει περάσει στη λατινική λειτουργική ως «Kyrie Eleison». Στην αρχαία ταφική λειτουργία αποδίδουν μοναδικά, ουρανομήκη μουσικά Kyrie Eleison, π.χ. στο Requiem των W.A. Mozart και G. Verdi (βλ.Youtube).
Στην πράξη βέβαια, όταν τελείται στην αγγλική λειτουργία από Ελληνες κληρικούς, ακούγονται εν μέρει ελληνικά. Οπως ακούγονται παρένθετα σλαβικά, αραβικά, κοκ. Ομοίως και οι Ρώσοι ψάλλουν το «Κύριε Ελέησον», όπως ψάλλουν «Χριστός Ανέστη» στα ελληνικά ή και στη γλώσσα τους.
Τι να πουν κι άλλοι λαοί με αρχαίες γλώσσες και σύνθετο τυπικό, όπως η εβραϊκή. Μου έλεγαν κάποιοι Εβραίοι Ελληνες δύο πράγματα και θαύμασα: Πρώτα αισθάνονται απολύτως Ελληνες αλλά με διαφορετικό θρήσκευμα και έπειτα το σύνθετο τυπικό τους το αποδέχονται ως σύμβολο ενότητας με τους άλλους Εβραίους σε όλον τον κόσμο, ενότητας με το παρελθόν. Μπράβο τους! Είναι ενωτικοί όχι «συντηρητικοί». Μία λέξη που οι Ελληνες υποτιμούν και δικαιολογημένα, αφού μαστίζονται από έναν αδιανόητο νομικισμό πάνω σε καλά και συμφέροντα ξεπερασμένα συνήθως. Κάθε λέξη εξαρτάται από τα βιώματα που μεταφέρει.
Είναι δύσκολο οι ανά το εξωτερικό Ελληνες να μάθουν τη Λειτουργία τουλάχιστον στην ελληνική, έστω λίγα βασικά νοήματα; Οι πρόγονοί μας, όντας εντελώς αγράμματοι ή αναλφάβητοι, καταλάβαιναν τη Λειτουργία, γιατί πρώτα ένιωθαν τα νοήματά της, π.χ. να ζητούν το έλεος του Θεού… Ειδικά στις αγγλόφωνες και γαλλόφωνες χώρες, όπου η γνώση της ελληνικής είναι πιο εύκολη, βοηθά στην καλύτερη κατανόησή τους (Οπως και τα Νέα Ελληνικά τα μαθαίνει κανείς καλύτερα γνωρίζοντας έστω λίγα Αρχαία). Ή το αντίθετο, από τα αρχαία ελληνικά αγγλικής-γαλλικής, μπορούν να μαθαίνουν εύκολα τα ελληνικά της λειτουργίας.
Μόνον για να μαθαίνουν; Και να ωφελούνται. Η Ορθόδοξη λειτουργία, που έχει ρίζες στα βυζαντινά ανάκτορα (πρβλ. τα άμφια των επισκόπων), είναι πολιτισμός ανωτάτου επιπέδου, εκπεφρασμένου σε συγκεκριμένη γλώσσα. Εκφράζει κάτι κλασικό, ανεπανάληπτο, αναντικατάστατο, σε όλους τους τομείς, γλωσσικά, μουσικά, θεατρικά. Η ελληνική κυριάρχησε και αλλού, π.χ. σε ιατρική, φαρμακολογία. Η ιταλική διαμόρφωσε τη μουσική, το νεώτερο θέατρο. Τον 19ο αιώνα πολλές κλασικές ιταλικές όπερες μεταφράστηκαν στα ελληνικά, αλλά τώρα εξέπνευσαν. Οι περισσότεροι προτιμούν να ακούν στα ιταλικά, βοηθά και η τεχνολογία που μεταφράζει το λιμπρέτο τους. Ολοι στον κόσμο ακούν μουσική χωρίς να κατανοούν τους στίχους. Ο εγκέφαλος και η καρδιά νιώθουν το ύφος και το ήθος της κι όποιος θέλει βρίσκει τους στίχους (lyrics) στο διαδίκτυο και χαίρεται το κείμενο στο πρωτότυπο. Η μετάφραση είναι πάντα κατώτερη από το πραγματικό μήνυμα του πρωτοτύπου.
Τα σημερινά παιδιά Ελλήνων στο εξωτερικό κι ας μη μιλούν τη γλώσσα των προγόνων τους, ή όσα προέρχονται από μεικτούς γάμους, έχουν δυνατότητα μέσω πιο συστηματικής παιδείας να μαθαίνουν την ξένη σε αυτούς αρχαία γλώσσα. Και το πρώτο που μπορούν να μάθουν είναι το «Κύριε Ελέησον» στη μητρική γλώσσα, τόσο γνωστό ως διεθνής όρος. Πάλι παραδειγματίζουν τα εβραιόπουλα όπου γης, μαθαίνοντας εβραϊκά της κλασικής περιόδου των γραμμάτων τους. Κι ας μην πάνε στο Ισραήλ, τουλάχιστον να μείνουν μόνιμα. Κι ας μην έχει η εβραϊκή την πολιτισμική εμβέλεια που έχει η ελληνική, η οποία οδηγεί κατευθείαν στις ρίζες των όντων. Οι ελληνικές κοινότητες, όπως έκαναν και στην τουρκοκρατία, μάθαιναν κολυβογράμματα για να μπορούν να θησαυρίζουν στον πλούτο της ελληνικής διαχρονικής γλώσσας. Αυτό το γλωσσικό πλεονέκτημα τους έκανε να επιβιώνουν αξιοπρεπέστατα εις την ξένη. Και σήμερα μπορεί να γίνει αυτό. Οχι από συντήρηση, αλλά για λόγους ενότητας με τους άλλους Ελληνόφωνους απανταχού της γης, επικοινωνίας, αφού όσοι είναι «έξω» είναι άλλοι τόσοι από όσους είναι «έσω». Οραμα χρειάζεται, συνείδηση ότι η ελληνική είναι εφόδιο να εισέλθει ο νέος σε έναν κόσμο παγκόσμιας παιδείας. Οχι από καταναγκασμό, από εθνικισμό ή ρομαντισμό. Οταν κάποιος συμμετέχει στη θεία λειτουργία, όπως τα παιδιά από πιστές ελληνικές οικογένειες, πρέπει να αισθάνεται αυτό που λέγει η Αποκάλυψη (1.6), ότι ο Θεός κάνει τους πιστούς «ιερείς και βασιλείς». Είμαστε ένας λαός αυτοκρατορικής παράδοσης και με τα αρχαία ελληνικά, όπως ισχύει και σε άλλους λαούς. Π.χ. τα σημερινά τουρκικά συντάχθηκαν με βάση τη γλώσσα των οθωμανικών ανακτόρων.
Οι Ελληνες στο εξωτερικό πάνε να γίνουν νέοι «Ποσειδωνιάται» αντί για «τα 200 π.Χ.», στα 2000 μ.Χ. Ο Θεός να μας ελεήσει από την απραξία. Ειδικά στις δύσκολες εποχές που περνούμε.
