Toυ Μ. Γ. ΒΑΡΒΟΥΝΗ
Καθηγητής Λαογραφίας του Δημοκρίτειου Πανεπιστήμιου Θράκης
Η περίσταση των εθίμων και των τελετουργιών της γέννησης αποτελεί την πλέον χαρακτηριστική και ενδεικτική μορφή του λεγόμενου «κύκλου της ζωής», που έχουν πλέον καταστεί μη χρηστικά, γι’ αυτό και έχουν καταργηθεί ή αντικατασταθεί από άλλα, νεωτερικότερα. Είναι βεβαίως η αλλαγή των γενικότερων συνθηκών της ζωής και η εισαγωγή στην καθημερινότητα της πρακτικής εφαρμογής των επιτευγμάτων της επιστήμης και της τεχνολογίας, που απομάκρυνε τους κινδύνους για τη μητέρα και το νεογέννητο, κατέστησε τα σχετικά με τη γέννηση πιο ασφαλή και οδήγησε στην κατάργηση των παλαιότερων μορφών των σχετικών τελετουργιών, οι οποίες σκόπευαν στη μαγική και συμβολική αναπλήρωση όσων η έλλειψη της επιστημονικής ιατρικής φροντίδας στερούσε από τη μητέρα και το παιδί.
Καθώς στην εθιμική ζωή δεν υπάρχει κενό, τον εθιμικό χώρο που άφησαν οι παλαιότερες και καταργημένες αυτές τελετουργίες ήρθε να πληρώσει η εισαγωγή νέων εθιμικών μορφών, κατά κανόνα εισαγομένων από τη Δύση. Και μάλιστα, οι νέες αυτές κοσμικές μορφές των σχετικών εθιμικών συνηθειών διαδίδονται με τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και προβάλλονται με τις σύγχρονες τεχνολογικές εξελίξεις, ώστε δια της μιμήσεως να διαδίδονται παντού. Κι έτσι δημιουργείται σταδιακά μια νέα αστικοποιημένη μορφή εθίμων της γέννησης, η οποία ασχέτως του τόπου κατοικίας των ανθρώπων εφαρμόζεται με σχεδόν καθολική ισχύ, στα πλαίσια αυτού που ονομάζουμε «αστικοποιημένο νεωτερικό λαϊκό πολιτισμό», ο οποίος κυριαρχεί σήμερα σχεδόν παγκοσμίως, τόσο στις πόλεις, όσο και στην επαρχία.
Την απομόνωση της λεχούς και του εμβρύου, τις τελετουργίες προφύλαξής τους, την άμεση σχεδόν τέλεση του βαπτίσματος από τον φόβο του πιθανού θανάτου του παιδιού, ακόμα και τις ανάλογες ονοματοδοσίες που σχηματοποιούσαν την προσπάθεια του λαϊκού ανθρώπου να εξασφαλιστεί με συνειρμικό και αναλογικό τρόπο, αντικατέστησαν τώρα οι κοσμικές επισκέψεις στο μαιευτήριο, τα ανάλογα τυποποιημένα δώρα (λουλούδια, γλυκά, παιδικά παιχνίδια και χρηστικά είδη της παιδικής ζωής κ.λπ.), αλλά και η «μισή ευχή», που όλο και περισσότερο ζητούν οι νέες μητέρες από τους ιερείς.
Ας μείνουμε λίγο περισσότερο σε αυτό το τελευταίο: όπως είναι γνωστό, η ευχή της πρώτης και η ακολουθία της ογδόης ημέρας, όπως προβλέπονται από την Εκκλησία, έχουν πλέον σχεδόν πλήρως εξαφανιστεί από την εθιμική πρακτική των πιστών. Αλλά και το διάστημα των σαράντα ημερών, κάποτε απαραίτητο όριο για την εξασφάλιση από μικροβιακές προσβολές και λοιμώξεις, σήμερα με τα εφόδια της επιστήμης φαντάζει υπερβολικό. Γι’ αυτό και οι σύγχρονες μητέρες ανακάλυψαν την ευχή των είκοσι ημερών, που αναφέρεται στην έξοδο της λεχώνας από το σπίτι στην αυλή και τον κήπο της για να παρασκευάσει ψωμί και να ασχοληθεί με τις απαραίτητες για την οικογένεια εργασίες του σπιτιού, την οποία ζητούν από τους ιερείς, ώστε να απελευθερωθούν από τη δέσμευση και να μπορούν άνετα να φροντίζουν την κοινωνική τους ζωή με τις ανάλογες υποχρεώσεις. Κι έτσι ο «σαραντισμός», μαζί με τα λαϊκά έθιμα που τον συνόδευαν, έχει αποβεί γράμμα κενό της σύγχρονης οικογενειακής ζωής.
Τι στάση τηρούν οι ιερείς απέναντι σε αυτά; Το σπουδαίο εν προκειμένω είναι τι στάση πρέπει να τηρήσει η Εκκλησία, και η στάση αυτή να είναι ανεξαιρέτως ενιαία για όλους. Αποφεύγοντας να ασχοληθούν με το ζήτημα, οι Επίσκοποί μας ουσιαστικά αφήνουν απροστάτευτο τον ιερέα, και συμβάλλουν στη δημιουργία πολλών επάλληλων εκδοχών, που ουσιαστικά εκθέτουν τη διοικούσα Εκκλησία και δεν συμβάλλουν στον φρονηματισμό των πιστών. Για τέτοια ουσιώδη ζητήματα, δεν επιτρέπεται κάθε ιερέας ή κάθε ενορία να έχουν τη δική τους γραμμή. Και ίσως αυτά τα ζητήματα να είναι πιο σπουδαία, ακόμη και από τον προγραμματισμό των οικονομικών κάθε Μητρόπολης, ή από τη σπουδή να χτίσουμε ναούς, να κατασκευάσουμε κτήρια και υποδομές, εντός των οποίων όμως η Εκκλησία, το Σώμα του Χριστού που συνέρχεται στο όνομά Του, δεν θα έχει την απαιτούμενη πνευματική κατάρτιση και καθοδήγηση για να οδηγηθεί στα έσχατα ζητώντας το έλεος του Θεού.
Τα έθιμα της γέννησης και η σύγχρονη διαμόρφωσή τους αποτελούν λοιπόν χαρακτηριστικό δείγμα σύγχρονων τελετουργικών εθιμοταξιών, που πρέπει ανάλογα να αντιμετωπιστούν από την Εκκλησία, με στόχο πάντοτε τη διαμόρφωση πνευματικού κλίματος αλλά και γνήσιας εκκλησιαστικής συνείδησης στους πιστούς.
