Του Χριστόδουλου Γιαλλουρίδη*
Οι κινήσεις της πολιτικής οφείλουν στη διαδικασία λήψης αποφάσεων, που άπτονται θεσμών με διαδρομή, ενταγμένων στην παράδοση και στον πολιτισμό της χώρας, να λαμβάνονται όχι με βάση τις κατά ταύτα πολιτικές σκοπιμότητες της στιγμής, αλλά με τον προσήκοντα σεβασμό και μετά από μια μακροσκοπική προσέγγιση, μέσα από τον φακό της ιστορικής τους διαδρομής. Οι σχέσεις Κράτους και Εκκλησίας εν Ελλάδι, ουδόλως προσομοιάζουν προς το κατά ταύτα φραγκικό ή εν γένει ευρωπαϊκό πρότυπο, όπου και η Εκκλησία κατέχει μια εντελώς άλλη, διαφορετική διαδρομή, εξ’ ου και ο εκεί διαχωρισμός εκκλησίας και κράτους.
Η Ορθοδοξία υπήρξε στην Ελλάδα ο ακρογωνιαίος λίθος οικοδόμησης του ελληνικού έθνους και κράτους, αρχής γενομένης από την εθνεγερσία του 1821, για να μην αναφερθούμε στον σωτήριο ρόλο της Εκκλησίας στη διάρκεια της Τουρκοκρατίας, όπου δια της ενεργού δράσεώς της μπόρεσε να κρατήσει όρθιο τον ελληνισμό στην διαδρομή αιώνων δουλείας, να αντιμετωπίσει την τα μάλα διωκόμενη ορθοδοξία και να συμβάλει καθοριστικά στην εθνεγερσία, την αναγέννηση της χώρας και την οικοδόμηση του νεοελληνικού εθνικού κράτους.
Αυτές οι ιστορικές αφετηρίες πλαισιώνουν την ιδιαίτερη διαδρομή που ακολουθούν εδώ και δύο και πλέον αιώνες οι σχέσεις κράτους και εκκλησίας, όπου και η ορθοδοξία αποτελεί αναμφιβόλως μια όχι μόνο πολιτιστική, αλλά και πολιτειακή παρακαταθήκη της χώρας. Αυτή η παράδοση, ούσα ουσιαστικό στοιχείο της ιστορίας της Ελλάδος, συμμετέχει σε κάθε αντιστοίχως κρίσιμη ως προς τις σχέσεις εκκλησίας και πολιτείας στιγμή του ελληνικού έθνους, συμπράττοντας στις νίκες, αντιμετωπίζοντας όμως, ταυτόχρονα και τις οδύνες της χώρας, στη μακραίωνη ιστορική διαδρομή της ανά τους αιώνες.
Επομένως, αυτή η δομική διασύνδεση σχέσεων Εκκλησίας και κράτους, θα λέγαμε πιο σωστά ορθοδοξίας και πολιτείας, δεν αποτελεί μια συμπτωματική ή τυχαία εξέλιξη, αλλά συνιστά πολύ περισσότερο μία κατά τα ανωτέρω ιστορική διαδρομή, που σφυρηλατήθηκε και ανδρώθηκε στο πλαίσιο της πορείας της χώρας σε έναν εθνικό προσανατολισμό από τις απαρχές της νεότερης ελληνικής ιστορίας έως σήμερα. Κατά τούτο ομολογείται και η ταυτότητα των νεοελλήνων ως ορθοδόξου έθνους, κατατασσομένου στον χριστιανικό κόσμο των ευρωπαϊκών λαών. Στην κατά τα ανωτέρω της ανατολικής ορθοδόξου εκκλησίας μοναχική πορεία της χώρας στην εν ευρεία έννοια χριστιανική διαδρομή, εντός Ευρώπης και όχι μόνο, η Ορθοδοξία είναι παρούσα ανά την υφήλιο, την Αφρική, την Ασία και την Αυστραλία ωσαύτως.
Η δυτικοευρωπαϊκή εμπειρία έχει τελείως διαφορετικές ιστορικές αφετηρίες από την Ελλάδα, ιδιαιτέρως μάλιστα η Γαλλία, της οποίας το καθεστώς είναι προϊόν μιας καθαρής προς τούτο λαϊκής επαναστάσεως εν αντιθέσει προς την ελληνική περίπτωση, όπου η ορθοδοξία βρίσκεται σε μια ειδική σχέση ταύτισης, πορευόμενη διαχρονικά από κοινού με το κράτος, από ιδρύσεως του τελευταίου έως τις μέρες μας. Η ταυτότητα και η πορεία της χώρας είναι ενταγμένη στην παράδοση της ανατολικής ρωμαϊκής αυτοκρατορίας και της κατά ταύτα κοινής διαδρομής εν συνεχεία της Ορθοδοξίας με το νεοελληνικό κράτος. Η Ελλάδα δεν είναι κοσμικό κράτος, ούτε μπορεί να αντιγράψει την φράγκικη παράδοση αντιμετώπισης της θρησκευτικής λατρείας, διότι η ορθοδοξία αποτελεί για την ελληνική πολιτεία θεμελιακή συνιστώσα, τουτέστιν ιδρυτικό θεμέλιο του ελληνικού κράτους και έναν μοναδικό πυλώνα στήριξης του ελληνισμού από γενέσεώς του έως σήμερα.
Κοσμικό κράτος κατά τούτο σημαίνει τον διαχωρισμό θρησκείας και κράτους ή αλλιώς θρησκευτικής λατρείας και κρατικής εξουσίας. Ενα τέτοιο κράτος είναι για παράδειγμα η Γαλλία και η Τουρκία. Η ειδοποιός διαφορά έγκειται κατά ταύτα στην ίδρυση του κράτους. Η Γαλλία είναι ως γνωστόν προϊόν αμιγώς λαϊκής εξεγέρσεως η οποία αφορούσε δικαιώματα και διεκδικήσεις του λαού, πέραν και υπεράνω πάσης θρησκευτικής ή εκκλησιαστικής αντίληψης. Η Τουρκία είναι προϊόν της επανάστασης του Κεμάλ Ατατούρκ, ο οποίος κατήργησε και απαγόρευσε δια ροπάλου όλες τις θρησκείες, του Ισλάμ συμπεριλαμβανομένου. Το κοσμικό κράτος δεν αποτελούσε απλά μία από τις αρχές του Κεμαλισμού, αλλά ήταν η κεντρική συνιστώσα του, δηλαδή πως η χώρα δεν θα έχει κανένα θρήσκευμα, παρά μόνο τον Κεμαλισμό ως πολιτική δομή του συστήματος.
Η Ελλάδα δεν μπορεί να ακολουθήσει αυτή την πορεία γιατί έχει άλλη γενεσιουργό διαδικασία κρατικής και θρησκευτικής ταυτόσημης εκκίνησης. Το συμπέρασμα των ανωτέρω συλλογισμών συνίσταται συν τοις άλλοις στη διαπίστωση πως η Ελλάδα αποτελεί μια ξεχωριστή περίπτωση γένεσης και ανάπτυξης κρατικής και θρησκευτικής ταυτόχρονης διαδρομής, η οποία δεν επιτρέπεται να αντιγράψει κανέναν, δεδομένου μάλιστα πως ο μιμητισμός δεν παραπέμπει σε εκσυγχρονισμό, αλλά αντιθέτως επιφέρει αλλοίωση της ταυτότητας και της αυθεντικής παρουσίας μας στον κόσμο.
*Ο Χριστόδουλος Κ. Γιαλλουρίδης είναι Καθηγητής Διεθνούς Πολιτικής, Διευθυντής Κέντρου Ανατολικών Σπουδών για τον Πολιτισμό και την Επικοινωνία, Πάντειο Πανεπιστήμιο (αναδημοσίευση).
