Γράφει ο Σταύρος Γουλούλης
Δρος Βυζαντινής Τέχνης
Ενας καλός συνάδελφος από το χώρο της Αριστεράς, μου έλεγε (κάποτε στα 1990) για την κόρη του: «Εμείς μεγαλώσαμε με λίγες ανέσεις, αλλά η μάνα μας μας νήστευε. Και γίναμε αυτάρκεις. Τώρα η κόρη μου δεν νηστεύει και είναι απαιτητική, όλο δικαιώματα. Μην της στερήσεις κάτι! Αμέσως επαναστατεί!». Λέγαμε μετά ότι τελικά υπάρχει και «αριστερή» προετοιμασία, αγωγή, για έναν μελλοντικό ατομικιστή, αρχικό στάδιο καπιταλιστή! Είναι σε θέση ένα τέτοιο άτομο να ξέρει πού τελειώνουν δικαιώματα, ανάγκες, κορεσμός; Στο φαγητό τελικά εξομοιώνονται τα πολιτικά συστήματα.
Η νηστεία λοιπόν, ιδιαίτερα η Μεγάλη «Τεσ»σαρακοστή, είναι επίκαιρη πάντα, ενταγμένη στο παραγωγικο-κοινωνικό σύστημα. Περιλαμβάνει πέντε εβδομάδες και μία έκτη, σύνολο σαράντα δύο ημέρες συν επτά η Μεγάλη εβδομάδα. Οι ημέρες της καθαρής από λάδι νηστείας, είναι πέντε επί επτά εβδομάδες, σύνολο τριάντα πέντε, σχεδόν το ένα δέκατο του έτους. Ενέχει λοιπόν τη σημασία της δεκάτης, φόρου προς τον βασιλέα Χριστό και την Εκκλησία. Η αποχή από τα μη νηστίσιμα δαπανηρά φαγητά ήταν οικονομία για κάθε νοικοκυριό, πλεόνασμα, και το έδιναν σε ελεημοσύνες.
Τη 40ήμερη νηστεία εφάρμοσε πρώτος ο Μωυσής (Εξοδος, 34.18) στην Ερημο, λίγο πριν λάβει κανονισμούς της λατρείας του Θεού (όχι τον Δεκάλογο). Τον Μωυσή μιμήθηκε και ο Χριστός, όταν εξήλθε στην έρημο (Ματθ. 4:2. Λουκ. 4:2). Διάφορες νηστείες και αποχές εντοπίζονται σε όλο τον Αρχαίο κόσμο, βλέποντας ότι η ένταξη σε έναν ιερό χρόνο, ξέχωρα από την καθημερινή βιοπάλη του ανθρώπου, αποτοξινώνει τον οργανισμό του, ισορροπεί νεφρά (επιθυμίες) και καρδιά (βούληση), φέρνει στα συγκαλά το νου, επαναπροσδιορίζει τη σχέση του με τον Θεό.
Οι ιατροί που κάποτε ήταν και φιλόσοφοι ή ιερείς συνιστούσαν τη νηστεία -αυστηρή δίαιτα γίνεται στην περίοδο νοσηλείας- όπως παλαιά στα αρχαία Ασκληπιεία. Ακόμη και τα Μυστήρια, π.χ. τα πιο γνωστά Ελευσίνια, άρχιζαν με νηστεία.
Ο περιορισμός της τροφής της κοινότητας κάνει καλό στη Φύση. Μεγάλος κίνδυνος την απειλεί, αν οι απαιτήσεις για τροφή είναι αδιαλείπτως υπερβολικές.
Στις παραδοσιακές κοινωνίες, την περίοδο της ανοίξεως που υπάρχει η 40ήμερη νηστεία, το βασικό είδος στη δική μας διατροφή, τα αιγοπρόβατα, αναπαράγονται και μεγαλώνουν, μετά τις γεννήσεις στην περίοδο του χειμώνα. Γενικώς τα ζωϊκά είδη γεννιούνται και πολλαπλασιάζονται την άνοιξη από το άφθονο χορτάρι και τα φυλλώματα. Ταυτόχρονα τότε, η θάλασσα βγάζει σε μεγάλο πληθυσμό τα ασπόνδυλα όντα της, καλαμάρια, χταπόδια, σουπιές…
Σε κάθε αγροτικό νοικοκυριό ο χειμώνας ορίζει τον περιορισμό των αποθηκευμένων τροφίμων, της παραγωγής μιας ολόκληρης χρονιάς, ό,τι περίσσευε από αυτά. Το λάδι λιγόστευε, κρέατα δεν υπήρχαν, τα αυγά έπρεπε να μαζευτούν, γιατί το καλοκαίρι μειώνονται αλλά και χρειάζονται.Τότε κλωσσούν οι κότες… Ο αγρότης ακόμη, την περίοδο της άνοιξης έχει πιο ελαφρές δουλειές, ούτε οργώνει ούτε θερίζει. Επομένως μπορεί να τρώει λιγότερο.
Από βιολογικής πλευράς ο ανθρώπινος οργανισμός ζορίζεται πιο πολύ την άνοιξη, ομοιάζοντας μηχανάκι που το βάζεις μπρος, κινδυνεύει δηλαδή κανείς να μείνει, μετά την πλούσια σε θερμίδες χειμερινή διατροφή. Η περιορισμένη και ιδίως η φυτική τροφή τον ενισχύει ψυχοσωματικά.
Ολα αυτά τα γνώριζαν οι παλαιοί. Σε όλα τα θέματα το παράδειγμά τους δεν δεσμεύει, δείχνει όμως έναν τρόπο…
Η ιστορία της νηστείας μέσα από την προχριστιανική εμπειρία του ανθρώπου, ιδιαίτερα του ελληνικού μας κόσμου ή την αγροτικού τύπου Οικονομία, έχει προέκταση στη σύγχρονη σκέψη που βλέπει κι αυτή ότι οι πάντες δεν μπορούν να ξοδεύουν τα πάντα και για πάντα. Για τη Σχολή (φιλοσοφίας) της Φρανκφούρτης, ο άνθρωπος στην προσπάθειά του να ελέγξει ή να (υπερ)εκμεταλλευθεί το περιβάλλον αλλοτριώνεται ο ίδιος, δημιουργεί την Αντι-φύση. Κάτι που φέρνει στην ίδια μοίρα και καπιταλιστικό και κολλεκτιβιστικό σύστημα, διότι και τα δύο την ίδια δουλειά κάνουν, διαφέρουν μόνο στο μοίρασμα, στο αφεντικό (άτομο, κράτος). Η απληστία, όπως δεν υπάρχει μέτρο και ευαισθησία στον άνθρωπο, είναι μεγάλη και πρέπει να ελέγξει τις υπερ-απαιτήσεις του, τον υπερπληθυσμό του, την υπερεργασία του, και ό,τι «υπέρ» τον αλλοτριώνει, καταστρέφοντας το περιβάλλον.
O Χριστός στοχεύοντας το άτομο, ενταγμένο τότε στο ρωμαϊκό πολιτικο-οικονομικό σύστημα, είπε: «τι θα ωφελήσει τον άνθρωπο αν κατακτήσει τον κόσμο και χάσει την ψυχή του;».
Βέβαια η εποχή μας με το σταθερό σε ετήσια βάση οκτάωρο εργασίας -άλλη ιστορία η ανεργία- θέλει καλή διατροφή. Δηλαδή την επιβάλλει το σύστημα. Πρόβλημα, αλλά «η καρδιά αντέχει όταν αγαπάει», μου το είπε κάποτε ο πατήρ Παΐσιος. Η ψυχο-βιολογική αγωγή της Εκκλησίας δεν επιβάλλεται με το ζόρι.
Η νέα γενιά μας όμως, που έχει παχυνθεί υπερβολικά χάρη σε χρήμα, ανέσεις, απολαύσεις και φαγητό, τέτοια που δεν είδε ποτέ άλλη ελληνική, ευκαιρία να προβληματισθεί. Η πύλη της αυτοκριτικής της μπορεί να αρχίσει από την όρεξη, τη γεύση, τις αισθήσεις. Για να κρίνει μετά και το σύστημα. Πού πάμε!
