Tου Σταύρου Γουλούλη
Δρος βυζαντινής Τέχνης
Σάββατο του Λαζάρου. Τα κοριτσάκια -µόνον- τραγουδούν τον «Λάζαρο». Αλλά τη Μεγάλη Πέµπτη αφήνουµε στα αγόρια να εκφρασθούν µε µια γκροτέσκο λαϊκάντζα κατά των Εβραίων: «..οι άνοµοι…». ∆εν συνεχίζω, ιδίως για όσα έµαθαν µερικοί στα παιδιά να παραφράζουν, προκαλούν ντροπή!
Ενα πρώτο σχόλιο: ένας µε λίγη γνώση κατανοεί ότι αποδίδονται στον όχλο που κραύγασε «Οχι» στον Ιησού, «Ναι» στον Βαραββά. ∆εν αφορούν τον εβραϊκό λαό που σεβόταν τον Χριστό. Αλλά όπως και να το κάνουµε πολλοί αδελφοί «εν περιστάσεσι» επηρεάζονται, εννοούν και τους σηµερινούς Εβραίους. Πώς θα αισθανόµαστε εµείς να προσάπτονται τέτοια επίθετα -για δεδοµένα σφάλµατα ή µη- στους προγόνους µας;
Μία προτεινόµενη ερµηνεία του φαινοµένου, η υφέρπουσα αντιπαλότητα Εβραίων-Ελλήνων από την Τουρκοκρατία για τον έλεγχο του δευτερογενή τοµέα της οικονοµίας είναι µάλλον ανεπαρκής. Και οι δύο λαοί συνυπάρχουν στη Ρώµη και το Βυζάντιο, τα δε κάλαντα είναι από τότε…
Η απόδοση αποκλειστικής ευθύνης στους Εβραίους για το µεγάλο έγκληµα εµφανίσθηκε ως τάση σε διάφορα κείµενα (1ος αιώνας κ.ε.): ο Πιλάτος, δηλαδή η ρωµαϊκή εξουσία, έκανε λάθος µεν, αλλά παρασύρθηκε από τους κατηγόρους. Το πάνε εκεί: άλλο η νοµική πλάνη, άλλο ηθική ευθύνη, είναι βαρύτερη. Οµως αυτά δεν έχουν σηµασία, καταλογίζονται από κοινού ευθύνες σε άτοµα, όχι στους λαούς. Γι’ αυτό τα Ευαγγέλια (1ος αιώνας) δεν κατηγορούν ούτε Ρωµαίους ούτε Εβραίους. Γενικώς όλα τα κείµενα αποδίδουν µία τάση να προσεγγισθούν και η Ρώµη και ο Εβραϊσµός, να αµβλυνθούν οι παλιές αρνητικές εντυπώσεις. Και το µείζον, να προβληθεί ο Νέος Κόσµος του Χριστού. Το ποιος έκανε κακό, δεν ήταν πρωτεύον. Αφού όλα κατέληξαν στην Ανάσταση…!
Το δράµα του Χριστού, οδηγουµένου «ως Αρνίον άκακον», εντέλει ήταν αίσιο! Συγχώρεσε, προσηλωµένος µε το ΙΝΒΙ, τους κατηγόρους του, αιτιολογώντας ότι «δεν ξέρουν τι κάνουν». Για να δοθεί τέρµα στο µίσος. Ετσι όµως οικονόµησε µία Εκκλησία Αγάπης. Αφού λοιπόν ο βασιλεύς συγχώρεσε, τώρα εµείς είµαστε βασιλικότεροι; Αλλο νόηµα έχουν τα περίφηµα ‘ουαί’ του Χριστού προς το ιερατείο, όχι προς τον Εβραϊσµό -τον οποίο ίσα-ίσα ανανέωνε-. Είναι θα λέγαµε σήµερα ‘δογµατική διαφορά’, δεν έχουν φυλετικό χαρακτήρα. Ούτε στο κεντρικό µυστήριο της Θείας Ευχαριστίας, όπου γίνεται αναβίωση του Πάθους του Χριστού, υπάρχει κάποιος υπαινιγµός. Οπότε οι Χριστιανοί, θεωρητικά, αλλά και πρακτικά όσο γίνεται, δεν είναι ρατσιστές εναντίον Εβραίων, Κανενός. «Ο Θεός είναι Αγάπη», λέµε, και το κήρυγµα αν είχε µόνο µία λέξη, θα ήταν «Αγάπη».
Λεκτικοί χαρακτηρισµοί εις βάρος του εβραϊκού λαού είναι µία γνωστή τάση, οπότε οι Ρωµαιοκαθολικοί, λέγεται, αφαιρούν τέτοιες εκφράσεις. Οπως και για µας έχουν ανάλογες διάφοροι Λατίνοι συγγραφείς ή έγγραφα: π.χ. Haeretici Graeci. Το Βατικανό λόγω του ότι ήταν για αιώνες κράτος, στενοχώρησε πολύν κόσµο, αλλά προ ετών ο πάπας Ιωάννης Παύλος Β΄, µπροστά στο ανώτερο ∆ικαστήριο που υπάρχει, αυτό της Ιστορίας, ζήτησε συγγνώµη από όλους που η Ρωµαιοκαθολική Εκκλησία πρόσβαλε, ακόµη κι από µας. Κάτι που ξέρουν µόνον ειδικοί, οι πολλοί δεν το φαντάζονται. Οι ακολουθίες, η τέχνη, δεν διηγούνται απλώς το παρελθόν, το αναβιώνουν, το κάνουν Μυστήριο σε διαρκή ισχύ, στο παρόν-µέλλον, όπου τώρα υπάρχει -δηλαδή υπήρχε- ο Νέος Ισραήλ, το Βυζάντιο. Τα κάλαντα «Σήµερα» λένε, όχι «Σαν σήµερα µαύρος ουρανός…».
Στη βυζαντινή εικονογραφία η σκηνή της Προδοσίας του Ιούδα καταδικάζει τον προδότη εις βάρος του Χριστού, του οποίου εκπρόσωπος στη γη είναι ο αυτοκράτορας. Η προδοσία ήταν η αχίλλειος πτέρνα του τότε συστήµατος. Ανάλογοι προδότες ήταν ο απώτερος στόχος τέτοιων βαριών εκφράσεων. Οπότε το να λέγεται -Σήµερα!-, «άνοµος» ο λαός των Εβραίων [Ισραηλιτών] δεν στέκει. Πέρα από το ότι έχουν Νόµο πανάρχαιο! Τέτοιες εκφράσεις πλέον δεν έχουν αντίκρισµα. Μπορούν ασφαλώς να αλλάξουν, δεν είναι Οροι πίστεως. Η Εκκλησία, παροµοίως, αντικατέστησε τον γνωστό βυζαντινό ύµνο -«Νίκας τοις βασιλεύσι κατά βαρβάρων…»-, που πολλοί τον θεωρούν αντί εθνικού ύµνου, επειδή τώρα δεν έχουµε βασιλιάδες, για να µην προκαλείται το κοινό αίσθηµα, πολλοί ενοχλούνται. Βρέθηκε λύση: «νίκας τοις ευσεβέσι κατ’ εναντίων …». Αλλαγή, λοιπόν, του λεξιλογίου στα επίµαχα σηµεία. Ή… άλλα κάλαντα.
Κανονικά οι Χριστιανοί είναι µεσάζοντες υπέρ όλων των ανθρώπων, αλλοθρήσκων, αθέων, όχι κατήγοροι. Στους Εβραίους όµως, που δεν θεωρούνται ακριβώς αλλόθρησκοι, οφείλεται ιδιαίτερη τιµή, διότι αυτοί δηµιούργησαν την Εκκλησία της Πεντηκοστής.
Είναι τα τέκνα του Θεού Ισραήλ, του Θεού ηµών. Ούτως ή άλλως όµως η αγάπη είναι εντολή υπεράνω. Κάτι ανάλογο δεν έκανε ο Σαµαρείτης; Εδειξε αγάπη στον Ιουδαίο τραυµατία που δεν έδειξαν ούτε στο ιερατείο.
Πλέον δηµιουργούνται στενές σχέσεις µεταξύ των λαών. Από ένα σηµείο και πέρα κρέµεται πάνω µας δαµόκλειος σπάθη ολικής καταστροφής (πυρηνικά, υπερπληθυσµός, κλιµατικές αλλαγές, ένδεια,… κοκ). ∆ιατηρείται παγκόσµια ασφάλεια χωρίς ανοχή, πολιτική, θρησκευτική, ιδεολογική; Καλά είναι να αποφεύγονται οι επιθετικοί προσδιορισµοί που δείχνουν µόνιµο χαρακτηρισµό. Το «επιθετικό» επίθετο µας φέρνει αγκαλιά µε τον ρατσισµό. Κι εκεί αρχίζει το µίσος, η Κόλαση!
