Δεν είναι εντυπωσιακή. Δεν έχει ρίζες στο Βυζάντιο. Συνδέθηκε ωστόσο με τη νεώτερη ιστορία της χώρας, αφού εκεί, στην Αγία Παρασκευή Κουγκίου στο Σούλι, παίχτηκε το τελευταίο δράμα στη μάχη των Σουλιωτών με τις δυνάμεις του Αλή πασά με πρωταγωνιστή τον καλόγερο Σαμουήλ.
Η μονή κτίστηκε το 1973 από τον Σαμουήλ και ανατινάχτηκε στις 15 Δεκεμβρίου του 1803. Ο τόπος καταγωγής του Σαμουήλ δεν είναι γνωστός. Πιθανολογείται ότι καταγόταν από τα περίχωρα της Παραμυθιάς. Αλλοι υποστηρίζουν ότι κατάγεται από την Ανδρο. Ο Σαμουήλ όντως έχει σχέση με την Ανδρο, αφού εκάρη μοναχός στη μονή του Αγίου Νικολάου του Εν Μύροις.
Η παράδοση τον θέλει να είναι μαθητής του Κοσμά του Αιτωλού και να εμφανίζεται στο Σούλι κατά την έναρξη του αγώνα των Σουλιωτών κατά του Αλή.
Στο Σούλι αφού έκτισε τη μονή της Αγίας Παρασκευής, άρχισε να υψώνει γύρω από αυτή τείχος. Ενα τείχος μπροστά και πίσω από το οποίο έγιναν πολλά. Αλλοι μιλούν για προδοσίες, άλλοι για «φθοροποιές συμβουλές» προς τους αγωνιστές και άλλοι για έριδες μεταξύ των φατριών που είχαν ολέθρια αποτελέσματα για το Σούλι και τους Σουλιώτες.
Οπως και να εξελίχτηκε η κατάσταση, γύρω από «το τειχόκαστρο» της μονής έγιναν πολλά που καταγράφηκαν ως κορυφαία ιστορικά γεγονότα. Αν και το υπόλοιπο Σούλι είχε κυριευτεί από τις δυνάμεις του Βελή, το Κούγκι αντιστέκεται. Περίπου 600 αγωνιστές μεταξύ των οποίων και η φάρα των Τζαβελαίων, γύρω από τον Σαμουήλ δεν επιτρέπουν στους Τούρκους να πλησιάσουν. Κάποιοι κατηγορούν τον Κουτσονίκα για προδοσία.
Στις 11 Δεκεμβρίου ο Φώτος Τζαβέλας, ο οποίος είχε ελευθερωθεί από τον Αλή, πήγε στο Κούγκι με σκοπό να πάρει την φάρα του. Στις 16 Δεκεμβρίου αποχωρούν οι πολιορκημένοι της Αγίας Παρασκευής.
Στη μονή έμεινε ο Σαμουήλ με άλλους πέντε Σουλιώτες για να παραδώσουν τα πολεμοφόδια, αλλά όταν κάποιος Τούρκος που συμμετείχε στην επιτροπή παραλαβής τους μίλησε προσβλητικά, το γεγονός αυτό εξόργισε τον καλόγερο,ο οποίος έβαλε φωτιά στην πυρίτιδα. Κάποιοι υποστηρίζουν ότι τη φωτιά την έβαλε ο Φώτος Τζαβέλας, όταν ο Σαμουήλ ζήτησε χρήματα για τα πολεμοφόδια που τα είχε προμηθευτεί με δικά του έξοδα.
Το τι έγινε γύρω από το Κούγκι προσπαθεί να περιγράψει το δημοτικό τραγούδι: «Μπρε ν ‘ανάθεμά σε Μπότζαρη και εσένα Κουτζονίκα, με τη δουλειά που κάμεταν τούτο το καλοκαίρι, μπάσατε τον Βελήπασιά μέσα στο κακοσούλι».
Το 1936 στα ερείπια της μονής έγινε για πρώτη φορά μία θεατρική παράσταση για να τιμηθούν οι αγώνες ων Σουλιωτών.
Το 1962 οι Σ. Δάκαρης και Σπ. Μουσελίμης έκαναν ανασκαφές στη μονή και έναν χρόνο αργότερα, με έξοδα του καπνέμπορα Σωτήρη Παπαθανασίου έγινε η αναστήλωση.
