Tου Μητροπολίτη Καισαριανής, Βύρωνος και Υμηττού κ. Δανιήλ
Την Κυριακή προ της Υψώσεως του Τιμίου Σταυρού σύμφωνα με την υπ’ αριθμόν 2556/5.7.1993 Εγκύκλιο της Ιεράς Συνόδου της Εκκλησίας της Ελλάδος, επιτελούμε την μνήμη των Εθνοϊερομαρτύρων Μητροπολιτών Σμύρνης Χρυσοστόμου, Μοσχονησίων Αμβροσίου, Κυδωνιών Γρηγορίου, Ικονίου Προκοπίου και Επισκόπου Ζήλωνος Ευθυμίου και των λοιπών Κληρικών και Λαϊκών που υπέστησαν βίαιο και μαρτυρικό θάνατο κατά την Μικρασιατική Καταστροφή (1922), καθώς κατά το διανυόμενο έτος συμπληρώνονται 97 χρόνια από τα θλιβερά γεγονότα.
Ημέρα διπλής σεβάσμιας μνήμης για τους πιστούς
A΄. Τιμάμε κλίνοντες ευλαβικά το γόνυ της ψυχής και του σώματος στον κορυφαίο Εθνοϊερομάρτυρα Μητροπολίτη Σμύρνης Χρυσόστομο που προεξάρχει του χορού των λοιπών Μικρασιατών Μητροπολιτών οι οποίοι μαρτύρησαν κατά την Μικρασιατική Καταστροφή του 1922, επίσης των καταγεγραμμένων και των μη καταγραφέντων Κληρικών και Λαϊκών Πατέρων και αδελφών Ελλήνων Ορθοδόξων Χριστιανών που βιαίως εξεμέτρησαν το ζην παντοιοτρόπως μαρτυρησάντων.
1. Θυμόμαστε και τιμάμε τους Εθνοϊερομάρτυρες Ιεράρχες:
α) Τον κορυφαίο Εθνοϊερόμαρτυρα Μητροπολίτη Σμύρνης Χρυσόστομο που κατακρεουργήθηκε το απόγευμα του Σαββάτου της 27ης Αυγούστου 1922 (9 Σεπτεμβρίου σήμερα) από σκληρούς και ανελέητους δημίους. Η βαρβαρότητα των δημίων του συγκλόνησε το ποίμνιό του, τους Ελληνες, τους ισχυρούς της γης της εποχής εκείνης.
Παραδόθηκε ως εξιλαστήριο θύμα από τους εχθρούς της Πίστεως και της Πατρίδος μας στον μαινόμενο κατ’ αυτού τουρκικό όχλο, από τον οποίο δεινώς προπηλακιζόμενος ανεσκολοπίσθη βάναυσα και φρικτά. Θυσιάσθηκε ως ιερείο δηλαδή θύμα άμωμο και εκούσιο, αφού αρνήθηκε να δεχθεί την προσφερθείσα σ’ αυτόν διάσωση με την φυγή, διότι βάρυνε στην αρχιερατική συνείδησή του ο λόγος του Κυρίου για τον καλό Ποιμένα, ότι : «ο μισθωτός φεύγει, ότι μισθωτός εστι και ου μέλει αυτώ περί των προβάτων» (Ιωάννης ι΄ 12-13).
Επίσης θυμόμαστε και τιμάμε:
β) Τον Κυδωνιών Γρηγόριο. Ο Ιεράρχης αυτός προστάτεψε το ποίμνιό του από τους διωγμούς των Τουρκικών Αρχών και έσωσε πολλούς φυλακισμένους και μελλοθανάτους. Φυγάδευσε το μεγαλύτερο μέρος του ποιμνίου του σε ασφαλείς τόπους έξω των τουρκικών συνόρων. Συγκακουχούμενος ο ίδιος με τους υπολοίπους εκτοπίσθηκε μαζί τους τον Οκτώβριο του έτους 1922. Ενώ ετοιμάσθηκε ο λάκκος που είχαν σκάψει για αυτόν οι δήμιοί του για να τον θάψουν ζωντανό, ξεψύχησε από εγκεφαλική συμφόρηση, τελειωθείς εν Κυρίω ως νεομάρτυς την 3η Οκτωβρίου 1922.
γ) Τον Μοσχονησίων Αμβρόσιο. Ο Ιεράρχης αυτός μαρτύρησε, αφού βασανίσθηκε με το πετάλωμα των ποδιών του και την κατατεμάχηση του σώματός του, μαζί με άλλους Ιερείς που συμμαρτύρησαν μαζί του και άλλους πιστούς της Επαρχίας του, «διά τον λόγον του Θεού και διά την μαρτυρίαν του αρνίου ην είχαν» (Αποκαλύψεως στ΄, 9).
δ) Τον Ικονίου Προκόπιο. Στο μέσο της καταδυναστεύσεως του ποιμνίου του και των Ποιμένων του από τις Αρχές των Νεότουρκων και των απεγνωσμένων κραυγών του λαού, ο Ποιμενάρχης παρέδωσε το πνεύμα στον Μέγα Αρχιερέα και Σωτήρα Χριστό προμαχώντας και συμπάσχοντας με τους στενάζοντες Ελληνες Χριστιανούς της Ανατολίας. Μαρτύρησε ώστε και οι πιστοί της επαρχίας του «σωτηρίας τύχωσι της εν Χριστώ Ιησού» (Β΄ Προς Τιμόθεον β΄, 10).
ε) Τον Ζήλων Ευθύμιο. Ο Ιεράρχης ενώ ήταν φυλακισμένος στην Αμάσεια του Πόντου ως κατηγορούμενος για εσχάτη προδοσία του Τουρκικού Εθνους το Πάσχα του έτους 1921, μετέδιδε στους κρατούμενους μαζί με τον πασχάλιο χαιρετισμό και το μήνυμα της εθνικής αναστάσεως. Υφίστατο καθημερινά για 41 ημέρες πολυώδυνα μαρτύρια από τα οποία υπέκυψε σε θάνατο την 29η Μαΐου 1921 κατά το «ίνα αναπαύσονται εκ των κόπων (και των οδυνών) αυτών και τα έργα αυτών ακολουθεί μετ’ αυτών» (Αποκαλύψεως ιδ΄, 13).
Τις τελευταίες ημέρες της ζωής του έψαλλε μόνος του την νεκρώσιμη Ακολουθία για τον εαυτό του ενώ «επηκροώντο δε αυτού οι δέσμιοι» (Πράξεων ιστ΄ 25). Και μετέστη προς Κύριον ως Εθνομάρτυρας και Ιερομάρτυρας.
2. Για την οδυνηρή καταστροφή της Σμύρνης ο Τζόρτζ Χόρτον, Γενικός Πρόξενος των Η.Π.Α. στη Σμύρνη το 1922 στο βιβλίο του με τίτλο «Αναφορικά με την Τουρκία – η κατάρα της Ασίας, Προξενικά ντοκουμέντα των ΗΠΑ » (μτφ. από τα αγγλικά Ολγα Μαύρου, Εκδόσεις Λιβάνη, Αθήνα 1992) αναφέρει:
«Γι’ αυτή την τροµακτική καταστροφή, που έφτασε στο πιο οδυνηρό αποκορύφωμα του ανθρώπινου πόνου, φέρουν ευθύνες και οι Ελληνες και οι Τούρκοι και οι Ευρωπαίοι. Ο Μουσταφά Κεμάλ είχε την ευκαιρία να δικαιώσει όσους τον επαινούσαν στα σαλόνια της Ευρώπης και της Αµερικής σαν πολιτισµένο άνθρωπο. Μπορούσε να µπει στη Σμύρνη ειρηνικά και να ντροπιάσει τους χριστιανούς, προσφέροντας προστασία και ασφάλεια σε όλους τους κατοίκους της περιοχής. Αντί γι’ αυτό όµως, διέταξε γενική σφαγή. Αµέσως µετά την είσοδο των Τούρκων στη Σμύρνη άρχισαν οι λεηλασίες, το πλιάτσικο, οι βιασμοί και οι σφαγές. Η εκδικητική µανία των Τούρκων έσπασε πρώτα στον αρμενικό πληθυσμό, που κατηγορήθηκε ότι έριχνε βόμβες. Η αλήθεια είναι ότι ρίχτηκαν ελάχιστες βόμβες -το πολύ έξι- και μάλιστα σε µία συνοικία της Σμύρνης όπου δε ζουν Αρμένιοι. Αυτό πάντως δεν ήταν λόγος να κυνηγάνε τρία ολόκληρα μερόνυχτα τους Αρµενίους µε στρατιωτικά αποσπάσματα και να τους σκοτώνουν εν ψυχρώ. Αλλους τους πυροβολούσαν επί τόπου, άλλους τους µαχαίρωναν, άλλους τους κατακρεουργούσαν ή τους άφηναν να πεθάνουν από αιµορραγία, άλλους τους έσερναν σε πλατείες και τους έκοβαν τον λαιμό. Οι Αρμένιοι κυνηγήθηκαν και εξοντώθηκαν συστηματικά σε ολόκληρη την πόλη. Οι Τούρκοι στρατιώτες λεηλατούσαν μεθοδικά τα σπίτια και τα μαγαζιά των Αρμενίων, πόρτα πόρτα. Μετά το πλιάτσικο έσερναν έξω όσους άντρες έβρισκαν κρυμμένους µέσα στα σπίτια και τους εκτελούσαν. Οσο καλοί και να είναι στα προπαγανδιστικά καθήκοντά τους οι υποστηρικτές του Κεμάλ, δεν θα μπορέσουν να αντιπαρέλθουν τα πραγματικά περιστατικά που έλαβαν χώρα στη Σμύρνη. Η αλήθεια δεν µπορεί να διαστρεβλωθεί όταν υπάρχουν τόσο πολλοί και τόσο αξιόπιστοι αυτόπτες μάρτυρες.
Η συμπεριφορά των Τούρκων ήταν αχαρακτήριστη και µετά τον εμπρησμό της πόλης, όταν οι χριστιανοί κάτοικοι της Σμύρνης έτρεξαν να σωθούν προς τη θάλασσα. Χιλιάδες κατατρεγµένοι συνωστίστηκαν στην προκυμαία, όπου και παρέμειναν μέρες ολόκληρες, ζητιανεύοντας για µια χείρα βοηθείας από τα πολεμικά πλοία των Συμμάχων που βρίσκονταν στο λιμάνι. Οι άνθρωποι αυτοί που έµειναν στην προκυμαία να αργοπεθαίνουν από πείνα και δίψα, ούρλιαζαν και ικέτευαν να τους λυπηθούν οι Σύμμαχοι. Η Emily MacCallum διευθύντρια του Κολεγίου Θηλέων της Σμύρνης, έφθασε μόλις σήµερα το πρωί στην Αθήνα και μου είπε ότι αυτά τα κακόµοιρα πλάσματα εξακολουθούν να συνωθούνται στις προβλήτες της Σμύρνης εκλιπαρώντας για έλεος, εγκαταλελειμμένα χωρίς τροφή και νερό. Οπως μου είπε η ίδια, η δυσωδία από τα άταφα πτώματα είναι τρομερή. Στις προβλήτες παραμένουν διακόσιες χιλιάδες άνθρωποι µε την ελπίδα ότι θα τους σώσει κάποιο καράβι. Στο μεταξύ ανακοινώθηκε ότι όλοι οι άντρες ηλικίας από δεκαοχτώ µέχρι σαράντα πέντε χρόνων θα συλληφθούν σαν αιχμάλωτοι πολέμου και θα οδηγηθούν στα ενδότερα. Η Emily MacCallum μου είπε αυτό που άκουσα και από άλλους Αμερικανούς οι οποίοι ήρθαν πρόσφατα από τη Σμύρνη: όλοι τους είδαν μεγάλες ομάδες αιχμαλώτων να πορεύονται πεζοί στα ενδότερα με συνοδεία Τούρκων φρουρών…
Εχουν ακουστεί διάφορες εκδοχές για τον θάνατο του Χρυσοστόμου. Το βέβαιο είναι -σε αυτό το σηµείο συμφωνούν όλες οι µαρτυρίες- πως τον σκότωσε ο όχλος των Οθωμανών. Από τα γραφεία της αρχιεπισκοπής τον πήραν ένας Τούρκος αξιωματικός και δύο στρατιώτες. Του είπαν ότι ήθελε να τον δει ο Νουρεντίν Πασάς. Σύµφωνα µε πληροφορίες, αυτός ήταν και ο εμπνευστής του σχεδίου εξόντωσης του μητροπολίτη.
Ουσιαστικά παρέδωσε τον ιερέα στον φανατισμένο όχλο για να τον ξεφορτωθεί ρίχνοντας τις ευθύνες στους «αγανακτισµένους Τούρκους». Πρόκειται για µία εικασία που δεν μπόρεσα να τεχκμηριώσω µε στοιχεία. Γεγονός παραμένει ότι ο Χρυσόστομος βρήκε τον θάνατο στα χέρια του όχλου. Τον έφτυσαν, του ξερίζωσαν τη γενειάδα, του έσκισαν τα ρούχα, τον µαχαίρωσαν και στο τέλος άρχισαν να τον σέρνουν στους δροµους. Τα μοναδικά αμαρτήματα του Χρυσοστόμου ήταν ο πατριωτισμός και η ικανότητά του. Πίστευε στην εξάπλωση της φυλής του, στόχο τον οποίο υπηρέτησε πιστά. Ο Γάλλος πρόξενος του πρόσφερε άσυλο και του συνέστησε να δεχτεί μερικούς Γάλλους ναύτες σαν συνοδεία για την ασφάλειά του, αλλά ο Χρυσόστομος αρνήθηκε λέγοντας ότι ήταν καθήκον του να παραµείνει µε το ποίμνιό του µέχρι τέλους. Μου είχε πει, θυµάμαι, τα εξής: «Είμαι σαν τον ποιμένα. Δεν μπορώ να αφήσω το ποίμνιό µου». Ο αρχιεπίσκοπος βρήκε µαρτυρικό θάνατο και του αξίξουν ύψιστες τιµές για την προσφορά του στην ελληνική Εκκλησία και στην κυβέρνηση της πατρίδας του. Του αξίζει ο θαυμασμός όλων των ανθρώπων οι οποίοι είναι σε θέση να εκτιµήσουν το θάρρος τη στιγµή που βρίσκεσαι αντιμέτωπος με έναν φρικτό θάνατο.
Ο Πολύκαρπος, ο πολιούχος άγιος της Σμύρνης, είχε καεί ζωντανός στο στάδιο που βρίσκεται πάνω από την πόλη και ο Χρυσόστομος δίκαια τοποθετείται δίπλα του. Οι Τούρκοι περιδιαβαίνουν ανενόχλητοι τη χώρα των επτά Πόλεων, χωρίς να διαμαρτύρεται καμία χριστιανική κυβέρνηση. Να οµως που έσωσε την τιµή των όπλων ο ίδιος ο Χρυσόστομος. Η τελευταία πράξη του δράματος, που σήµανε την εξάλειψη της χριστιανοσύνης, φωτίστηκε από τον ηρωικό θάνατο και τη σθεναρή μέχρι τέλους άµυνα του τελευταίου χριστιανού μητροπολίτη».
Προσευχόμαστε ο Κύριος της ζωής και της ιστορίας να σκεπάζει την ευλογημένη Πατρίδα μας, τους πιστούς Αρχοντές μας και τον θεοφιλή Πιστό Λαό, ψάλλοντες
«Ο Θεός των Πατέρων ημών
ο ποιών αεί μεθ’ ημών κατά την σην επιείκειαν
μη αποστήσης το έλεός σου αφ’ ημών,
αλλά ταις αυτών ικεσίαις
εν ειρήνη κυβέρνησον την ζωήν ημών».
