Γράφει ο Μ. Γ. Βαρβούνης
Καθηγητής Λαογραφίας του Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης
Ο άγιος Αρτέμιος (20 Οκτωβρίου), κατά την λαϊκή κυπριακή θρησκευτική παράδοση, θεραπεύει κυρίως τα παιδιά και τους νέους που υποφέρουν από κήλη, καθώς επίσης και προβλήματα στα πόδια και οι άρρωστοι πρέπει να τού προσφέρουν ζώα ως αφιερώματα, ενώ ο άγιος Μηνάς (11 Νοεμβρίου) όσους πάσχουν από ελώδεις πυρετούς, καθώς και από πόνους ή διόγκωση του παγκρέατος και γενική αδιαθεσία. Ο άγιος Ιάκωβος (27 Οκτωβρίου) στην κυπριακή λαϊκή διάλεκτο είναι γνωστός ως Αης Ακουφος, και εξαιτίας της ονομασίας του αυτής θεωρείται θεράπων της βαρυκοΐας και των παθήσεων των αφτιών. Με βάση δε την ίδια παρετυμολογική συσχέτιση ονόματος και θεραπευτικής ιδιότητας, ο άγιος Βηχιανός (11 Δεκεμβρίου) τιμάται από τους Κυπρίους ως θεραπευτής του βήχα και των παθήσεων των πνευμόνων. Σύμφωνα με την Μαρ. Παρασκευοπούλου πρόκειται για τον St. Vincent, και όσοι ήθελαν να θεραπευθούν έπρεπε να προσφέρουν μία ποσότητα βαμβακερού νήματος, από το οποίο έφτιαχναν κεριά που άναβαν μπροστά στην εικόνα του, στο ναό της Παναγίας της Χρυσοπολίτισσας στη Λάρνακα.
Στα πλαίσια της ιαματικής δράσης των αγίων, ο άγιος Ανδρόνικος (9 Οκτωβρίου) τιμάται ως θεραπευτής των πόνων των ζώων, και ιδιαιτέρως των βοδιών. Επίσης στο Τσέρι ο άγιος ετιμάτο ως εκείνος που έσωσε το χωριό από επιδημία πανούκλας, όπως συνήθως συμβαίνει με διάφορους αγίους που θεωρούνται αποδιώκτες επιδημικών ασθενειών σε διάφορους οικισμούς του ελληνικού χώρου. Οι αγίες Ζηναΐδα και Φιλονίλα (11 Οκτωβρίου), οι οποίες έφτασαν στην Κύπρο μαζί με τον απόστολο Παύλο και τιμώνται στην περιοχή της Πάφου, θεωρούνται ιαματικές για τις γυναικολογικές αιμορραγίες.
Αλλά και η αγία Αικατερίνη (25 Νοεμβρίου) θεωρείται προστάτρια της σηροτροφίας και προστάτης του σπόρου και των μεταξοσκωλήκων από το «ψώριασμα», γι’ αυτό και στη γιορτή της οι ασχολούμενοι με την σηροτροφία κάνουν ξεροτήγανα, είδος πανάρχαιας χθόνιας και γονιμικής προσφοράς «διά να επιτύχουν καλήν απόδοσιν μετάξης». Παραλλήλως η αγία θεωρείται θεραπεύτρια των δερματικών παθήσεων, ιδιαίτερα μάλιστα των προσκυνητών της κατά παράδοση φυλακής της, κοντά στον τάφο του αγίου Βαρνάβα, στο ομώνυμο κυπριακό μοναστήρι.
Ως ιαματικός άγιος των ζώων τιμάται στην Κύπρο και ο άγιος Μόδεστος (18 Δεκεμβρίου), ιδιαίτερα μάλιστα των βοοειδών οικιακής ή επαγγελματικής εκτροφής. Αλλά και ο άγιος Ειρηνικός, που στην Κύπρο είναι γνωστός ως άγιος Αρνάκιος, θεωρείται προστάτης των κοπαδιών και των βοσκών και παραλλήλως ως ιαματικός των εξανθημάτων. Αγιος προστάτης των κοπαδιών είναι και ο άγιος Αμπέλης, που τιμάται στην περιοχή της Πάφου, ο οποίος παραλλήλως θεωρείται άγιος ιαματικός των εποχικών πυρετών. Παραλλήλως, ο άγιος Δημητριανός (6 Νοεμβρίου) προστατεύει τις καλλιέργειες δημητριακών και τους καλλιεργητές τους, προφανώς κατά παρετυμολογική συσχέτιση με βάση το όνομά του.
Από όσα παραπάνω αναφέρθηκαν, προκύπτει ότι στον παραδοσιακό κυπριακό πολιτισμό οι άγιοι είχαν αναλάβει ρόλο ιαματικών υπερφυσικών προστατών της ανθρώπινης ζωής και καθημερινότητας. Η αγωνία των ανθρώπων απέναντι στην ασθένεια και τον θάνατο και η έλλειψη αποτελεσματικής επιστημονικής ιατρικής φροντίδας και φαρμακευτικής περίθαλψης είχαν οδηγήσει στην δημιουργία ενός δικτύου υπερφυσικών προστατών της υγείας, με ιδιαίτερες μάλιστα ειδικεύσεις, όπως παραπάνω φάνηκε, αλλά και με την ανάπτυξη κατά περίπτωση διαφόρων τελετουργιών ίασης, στις οποίες εμπλέκονται αρχέγονες και νεωτερικές νοοτροπίες και συμπεριφορές.
Το δίκτυο αυτό φυσικά κατέστη ανενεργό με την ανάπτυξη και διάδοση της επιστημονικής ιατρικής, οπότε οι περισσότερες από αυτές τις τελετουργίες και λαϊκές ιαματικές πρακτικές σταμάτησαν να τελούνται, ακριβώς επειδή δεν κάλυπταν πλέον πάγιες ψυχικές και σωματικές ανθρώπινες ανάγκες. Οσο κι αν η προσφυγή στη θεία βοήθεια, ιδίως σε περιπτώσεις βαριών ή ανίατων ασθενειών, υπάρχει μέχρι τις μέρες μας, το τελετουργικό σύστημα της υπερφυσικής ίασης μέσω των αγίων θεραπευτών, όπως παραπάνω έχει περιγραφεί, δεν υφίσταται πλέον σε χρήση στον λαϊκό πολιτισμό των Κυπρίων, αποτελώντας μία παρωχημένη πλέον αλλά και εξαιρετικά ενδιαφέρουσα πτυχή της λαϊκής κυπριακής αγιολατρίας.
