Γράφει ο Μητροπολίτης Καισαριανής κ. Δανιήλ
Στήν πνευματικότητα τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας διακρίνονται τρία στάδια στήν πνευματική ζωή.
Ὁ Κύριος μας Ἰησοῦς Χριστός κατέταξε τούς μαθητές Του σέ τρεῖς κατηγορίες:
Ἡ πρώτη κατηγορία εἶναι ἡ κατηγορία τῶν δούλων πού ἐργάζεται – ἐφαρμόζει τό θέλημα τοῦ Ἐπουρανίου Πατέρα ἀπό τόν φόβο τῆς τιμωρίας.
Στήν δεύτερη κατηγορία κατατάσσονται οἱ μισθωτοί, οἱ ἐργαζόμενοι τίς ἐντολές τοῦ Θεοῦ ἐλπίζοντες εἰς τήν μισθαποδοσίαν. Ὁ Κύριος μέ παραβολές καί λόγους Του ἀναφέρθηκε στήν κατηγορία αὐτή.
Στήν τρίτη κατηγορία ἀνήκουν οἱ υἱοί πού ἐκτελοῦν τό θέλημα τοῦ Οὐρανίου Πατρός ἀπό ἀγάπη.
Σ’ αὐτούς τούς βαθμούς ἤ τά στάδια διάφοροι πατέρες διδάσκαλοι τῆς ζωῆς σύμφωνα μέ τήν διδασκαλία τοῦ Κυρίου στά Εὐαγγέλια ἔδωσαν διαφορετικά ὀνόματα.
Ὁ ἀπόστολος Παῦλος κατατάσσει τούς χριστιανούς σέ τρεῖς πνευματικές ἠλικίες, τούς νηπίους, τούς δοκίμους καί τούς τελείους.
Ὁ ἅγιος Βασίλειος ὁ μέγας (4ος αἰώνας), Ἀρχιεπίσκοπος Καισαρείας Καππαδοκίας, ἀκολουθώντας τόν ἀπόστολο Παῦλο διακρίνει μεταξύ ἀρχαρίων, δοκίμων καί τελείων. Ἡ διάκριση αὐτή ἀντιστοιχεῖ στά ἀναφερθέντα στάδια καθάρσεως, φωτισμοῦ καί θεώσεως.
Ὁ ἅγιος Διάδοχος ὁ ἐπίσκοπος Φωτικῆς (5ος αἰώνας) καί οἱ Ἀλεξανδρινοί θεολόγοι μνημονεύουν τρεῖς τύπους, κατηγορίες χριστιανῶν, τόν «τῆς εἰσόδου», ὁ ὁποῖος ἀσχολεῖται κυρίως μέ τήν ἄσκηση τῶν ἀρετῶν, μέ τήν πράξη, ἔπειτα τόν «μέσο», στόν ὁποῖο προσιδιάζουν ἡ «θεωρία» καί ἡ «ἀλήθεια», δηλαδή ἡ κατάπνυξις τῆς παθῶν καί τόν «τέλειο» πού εἶναι ἕτοιμος γιά τήν ἀληθῆ ἐμπειρική γνώση τοῦ Θεοῦ, τήν «θεολογία».
Ὁ Ἅγιος Γρηγόριος Ἀρχιεπίσκοπος Θεσσαλονίκης ὁ Παλαμᾶς (14ος αἰώνας) στόν λόγο του «Πρός ξένην μονάζουσαν» τοποθετεῖ τά τρία στάδια ὡς ἑξῆς :
Στάδιο πρῶτο ἡ κάθαρση ἀπό τά πάθη.
Στάδιο δεύτερο ὁ φωτισμός τοῦ ἁγίου Πνεύματος.
Στάδιο τρίτο ἡ ἕνωση μέ τόν Θεό ἤ ἀλλιῶς θέωση.
Αὐτά ἀποτελοῦν καί τούς βαθμούς τοῦ ἁγιασμοῦ.
Μέ διάφορα ὀνόματα οἱ ταξινομήσεις αὐτές ἀναφέρονται στά ἔργα τῶν νηπτικῶν δηλαδή ἀσκητῶν πατέρων. Ὅλες περιέχουν πυρῆνα ἀληθείας χωρίς νά ἀποκλείσει τό ἕνα σύστημα ταξινομήσεως τό ἄλλο. Οἱ διάφορες καταστάσεις ἀλληλοσυμπλέκονται Ἡ ψυχή μεταβαίνει ἀπό τήν μία κατάσταση στήν ἄλλη κι ἐπιστρέφει χωρίς νά ἀκολουθεῖ κάποιο κανόνα. Ἔπειτα οἱ ταξινομήσεις αὐτές ἐκφράζουν καταστάσεις τῆς ψυχῆς μᾶλλον παρά ἀντικειμενικά δεδομένα τῆς ἐνεργείας τοῦ Θεοῦ. Σημειώνουν μερικά ὁρόσημα τῆς ἀνθρωπίνης ὑπάρξεώς μας μᾶλλον παρά ὁρόσημα τῆς ζωῆς τοῦ Σωτῆρα μας. Εἶναι ἀνθρωποκεντρικές μᾶλλον παρά θεοκεντρικές. Ἐκτός τούτων ἐκφράζουν ἐνδιαφέρουσες ἀπόψεις σπουδαίων πνευματικῶν συγγραφέων πού ποικίλουν.
* * * * *
Ἔτσι προκύπτει ἡ ἀνάγκη νά βρεθεῖ ἕνα ὁδοιπορικό τῆς πνευματικῆς ζωῆς πού νά σφραγίζεται ἀπό τήν αὐθεντία τῆς Ἐκκλησίας καί νά τονίζει τήν θεία ἐνέργεια μᾶλλον παρά τούς μηχανισμούς τῆς ψυχῆς στήν πορεία της πρός τόν Θεό.
Ὁ ἅγιος Νικόλαος ὁ Καβάσιλας (14ος αἰώνας) μᾶς δείχνει ποῦ βρίσκεται ἡ κλίμακα τοῦ ἁγιασμοῦ, ἡ ὁποία ἔχει υἱοθετηθεῖ ἀπό τήν Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία. Διακρίνει τρία στάδια σπουδαῖα ὁρόσημα στήν πνευματική ζωή, τό βάπτισμα, τό χρῖσμα, τήν θεία Εὐχαριστία. Μή νομίσει κάποιος ὅτι πρόκειται γιά ἰδιωτική γνώμη. Ἡ ἐπίσημη πνευματικότητα τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας εἶναι ἀποθησαυρισμένη στό ἐγχειρίδιο τοῦ ἁγιασμοῦ, στό Εὐχολόγιο.
Τό Εὐχολόγιο παραλαμβάνει τόν ἄνθρωπο ἀπό τό βάπτισμα καί τόν συνοδεύει μέχρι τῆς ταφῆς. Ἀποτελεῖ τήν πιό αὐθεντική πραγματεία γιά τήν πνευματική ζωή. Ἡ τάξη μέ τήν ὁποία παρουσιάζει τά ἱερά Μυστήρια ἐκφράζει τήν ἀνοδική πορεία τοῦ ἁγιασμοῦ τῆς ψυχῆς κατά τήν σκέψη καί τήν πρόθεση τῆς Ἐκκλησίας.
* * * * *
Μπορεῖ λοιπόν νά ἰσχυρισθεῖ κάποιος ὅτι τά τρία ἱερά Μυστήρια τοῦ Βαπτίσματος, τοῦ Χρίσματος καί τῆς θείας Εὐχαριστίας εἶναι τά τρία βασικά στάδια στήν ὁδό πού ὁδηγεῖ πρός τόν Θεό, στήν ἔνωση μέ τόν Θεό, στήν θέωση. Τά ἄλλα μυστήρια καί μυστηριακές πράξεις μποροῦν νά συνδεθοῦν πρός τό ἕνα ἤ τό ἄλλο ἐκ τῶν τριῶν σταδίων καί μυστηρίων.
Χάρη τοῦ Βαπτίσματος, χάρη τῆς Πεντηκοστῆς καί χάρη τοῦ Πάσχα ὑπάρχουν ἐκεῖ πού ὑπάρχει ὑπερφυσική ἀγάπη. Ἀποτελοῦν τήν ἴδια τήν ὑφή τῆς πνευματικῆς ζωῆς.
