Γράφει ο Μ. Γ. Βαρβούνης
Καθηγητής Λαογραφίας του Δημοκριτείου Πανεπιστημίου Θράκης
Αν κανείς διαβάσει τα κείμενα των Πατέρων της Εκκλησίας και των μεγάλων ορθοδόξων λειτουργιολόγων, θα διαπιστώσει ότι όλοι σχεδόν κάνουν λόγο για το χαρακτηριστικό της απλότητας, που πρέπει να επικρατεί στις εκδηλώσεις της λατρείας και στα σχετιζόμενα με αυτήν υλικά. Γιατί δεν πρέπει να ξεχνούμε ότι ο Θεός βρίσκεται στην λεπτή αύρα, ούτε στη φωτιά, ούτε στον σεισμό, και ότι βέβαια ο ίδιος ο Θεάνθρωπος Ιησούς Χριστός ήρθε στη γη και έζησε με απόλυτη απλότητα και πτωχεία. Αρα η απλότητα πρέπει να υπερισχύει στα της λατρείας, ώστε να αφήνει χώρο στην κατάνυξη, στην επίτευξη της καθαρότητας της καρδιάς και στη συνέχεια στην ουσιαστική αγιαστική επαφή του πιστού με τον Θεό, που αποτελεί και το ζητούμενο της εκκλησιαστικής ζωής και επιτυγχάνεται μόνο μέσα από τα μυστήρια της Εκκλησίας.
Συχνά ωστόσο, αυτό που προσλαμβάνουμε στους ναούς μας είναι ακριβώς το αντίθετο. Και μάλιστα υπό την κάλυψη του επιχειρήματος ότι η εντύπωση της πολυτέλειας στους ναούς, στα άμφια, στα σκεύη κ.λπ. αποτελεί απείκασμα της δόξας της Βασιλείας του Θεού, το οποίο ο πιστός προγεύεται στην λειτουργική και μυστηριακή ζωή της Εκκλησίας. Η δόξα όμως της Βασιλείας του Θεού είναι πνευματική, όχι υλική, και η υλική πολυτέλεια όχι μόνο δεν οδηγεί την ψυχή σε κατάνυξη, αλλά τουναντίον την αποσπά από την προσευχή και την αφιέρωση, την καθηλώνει σε παρατηρήσεις εξωτερικών υλικών χαρακτηριστικών και την απομακρύνει από την πνευματική αίσθηση της δόξας του Θεού και από την πνευματική επίσης πρόγευση των μελλόντων αγαθών του Κυρίου.
Με άλλα λόγια, οι υπερβολικά πολυτελείς στολισμοί και εξοπλισμοί φέρνουν ανεπαισθήτως συχνά, το αντίθετο ακριβώς αποτέλεσμα από το επιδιωκόμενο. Δεν βοηθούν στην προσέγγιση του ανθρώπου στο επέκεινα και το αιώνιο, αλλά τον καθηλώνουν στο πρόσκαιρο και το φθαρτό. Και μάλιστα είναι απολύτως αποκαλυπτική προθέσεων η ρήση κληρικού, που μιλώντας πριν μερικά χρόνια σε μεγάλο κανάλι και θέλοντας να δικαιολογήσει τα πολυτελή και φανταχτερά άμφια, είπε ότι οι κληρικοί που όλη την εβδομάδα δεν φορούν παρά μαύρα δικαιούνται μία μέρα, την Κυριακή, να βάλουν κάτι «χαρούμενο και χρωματιστό».
Γι’ αυτό και χρειάζεται πολύ προσοχή, τόσο από τους κληρικούς, όσο και από τους λαϊκούς δωρητές και αφιερωτές αμφίων, ιερών σκευών και κάθε είδους εξοπλισμών. Χρειάζεται να ερευνήσουμε βαθιά μέσα μας μήπως η «δόξα του Θεού» είναι πρόφασή μας, πίσω από την οποία κρύβεται η τάση μας για προβολή, η προσπάθειά μας να ξεχωρίσουμε και να επισημάνουμε στους άλλους την εξουσία και την υπερέχουσα θέση μας. Και γενικά, χρειάζεται πάντα προσοχή όταν την πνευματική δόξα προσπαθούμε να την αποτυπώσουμε σε υλικά πράγματα, διότι τότε ελλοχεύει η τάση για επίδειξη ισχύος, που μόνο καταστρεπτική από πνευματική άποψη μπορεί να είναι.
Το ίδιο βέβαια ισχύει και για τους λαϊκούς, κατεξοχήν δε τους ιεροψάλτες, που συχνά δεν συνειδητοποιούν ότι η μουσική δεν είναι παρά θεραπαινίδα της λατρείας, και ότι ο ρόλος της δεν είναι παρά να υπηρετήσει την λατρεία του Θεού και την διά της προσευχής, της μετανοίας και των μυστηρίων θέωση του ανθρώπου. Κι έτσι εμφανίζονται ηχητικοί ακροβατισμοί, λόγος πολύς και ανώφελος περί παραδόσεων και «ύφους», που μόνο τους ειδικούς ίσως αφορούν, αλλά τους πιστούς τούς αφήνουν παγερά αδιάφορους. Ο πιστός θέλει μια καλόφωνη και ταπεινή ψαλμωδία, όχι επιδείξεις και λαρυγγισμούς, που να τον βοηθά στην κατανόηση του νοήματος των ύμνων και όχι να τον αποσπά από την προσευχή. Με άλλα λόγια, αλλιώς πρέπει να λειτουργεί η μουσική στη λατρεία, και αλλιώς σε μία συναυλία ή σε παραστάσεις του λυρικού θεάτρου, και αυτό οφείλουν να το ενστερνισθούν όλοι οι ιεροψάλτες μας, βεντετίζοντες και μη.
Συνελόντι ειπείν, ο Θεός αγαπά την απλότητα, γιατί αυτή σχετίζεται άμεσα με την ταπεινότητα. Το επιχείρημα περί στολισμών που γίνονται εν ονόματι μίας δήθεν πνευματικής μεγαλοπρέπειας, που δεν αφορούν το άτομο που τους φέρει αλλά το πνευματικό αξίωμα που κατέχει, δεν πείθουν κανέναν, αλλά γίνονται αντιληπτοί μόνο ως δικαιολογίες επίδειξης χλιδής και έρχονται σε ευθεία αντίθεση με την παράδοση της Ορθοδοξίας.
Κι αυτό οφείλουμε όλοι να το καταλάβουμε, προτού με τις πράξεις μας και το παράδειγμά μας τρέψουμε σε άτακτη φυγή και τους λίγους πιστούς που πλέον εκκλησιάζονται και μείνουμε μόνοι μας, με τα στολίδια και τις διακοσμήσεις μας, σχολιάζοντες και συγχαίροντες «εαυτούς και αλλήλους
