Από πατριάρχες μέχρι και τους απλούς πιστούς η εκκλησιαστική πλάνη δεν γνώρισε διάκριση σε τόπο και χρόνο. Η πλάνη αυτή μπορεί να αφορά σε κάτι μικρό, όπως την συμπεριφορά μας εντός του ναού (να κάθεσαι την ώρα της Θείας Λειτουργίας σταυροπόδι, ή να ψέλνεις άχρονα και παράφωνα στο εκκλησίασμα) και φτάνει σε μεγαλύτερα επίπεδα και σοβαρότερα θέματα. Αυτά ξεκινούν για παράδειγμα από μια πολύ συναισθηματική εγκύκλιο ενός Ιεράρχη ή μια άκρως επιστημονική αντιμετώπιση ενός εκκλησιαστικού ζητήματος από έναν Αρχιεπίσκοπο ή μια τοπική Σύνοδο, χωρίς να λαμβάνεται υπόψη το πνευματικό μέρος του θέματος, και φθάνουν σε πατριαρχικές αποφάσεις, ενέργειες και διδαχές που αντίκεινται στο Ορθόδοξο Δόγμα. Η μακρινή μα και η πρόσφατη ιστορία των Ορθοδόξων Εκκλησιών μας βρίθει τέτοιων περιστατικών.
Ο πρώτος που δέχεται αυτά τα βέλη του πειρασμού είναι ο απλός πιστός της Εκκλησίας. Εκείνος που ούτε προκάλεσε, ούτε δημιούργησε κάτι ξένο. Ιστορικά που καταλήγουν όλες αυτές οι πλανεμένες ενέργειες; Χάνονται στην λήθη ή αποσχίζονται από το Σώμα Χριστού, αφού προηγουμένως προκαλέσουν μια μικρή ή μεγαλύτερη αναστάτωση στο ποίμνιο. Είναι αυτονόητο ότι πάντα γίνονταν και θα γίνεται και στο μέλλον ότι επιτρέπει ο Θεός να γίνει. Ότι είναι θέλημα Θεού. Τον απλό πιστό λοιπόν θα πρέπει να τον απασχολούν τέτοια θέματα; Ίσως όχι, μα ανθρωπίνως τα συναντούμε κάθε τόσο στην επαφή μας με την Εκκλησία.
Θα πει ίσως κάποιος και θα έχει δίκιο ότι, ακόμα και το Δόγμα της Εκκλησίας του Ιησού Χριστού κι αυτό ακόμα αναπτύχθηκε, πάνω φυσικά στο φύτρο της Διδασκαλίας του Κυρίου, από ανθρώπους της Εκκλησίας, τους Αποστόλους και τους Πατέρες. Φωτισμένους μεν από το Πανάγιο Πνεύμα, οι οποίοι έγραψαν ανθρώπινες διδαχές που αποδείχτηκαν σωστές γι’ αυτό και επέζησαν της φθοράς του χρόνου, στηρίζοντας το οικοδόμημα της Εκκλησίας, ανθρώπους δε. Εν αντιθέσει, οι ψευδείς ή πλάνες διδαχές και ενέργειες, επειδή ακριβώς δεν εκπορεύονταν από Πνεύμα Άγιο έσβησαν.
Βλέπουμε λοιπόν ότι Κριτής της πλάνης είναι το Πνεύμα το Άγιο κι όχι ο τίτλος που εντός του Σώματος της Εκκλησίας κατέχει ή έχει επωμιστεί να διακονεί ο κάθε ένας βαπτισμένος στο Ορθόδοξο Δόγμα του Χριστιανισμού. Στις μεγάλες φουρτούνες της Εκκλησίας μας, των πρώτων αιώνων, οι Οικουμενικές Σύνοδοι ήταν εκείνες που λειτούργησαν σαν Δοχεία αυτής Της Χάριτος λαμβάνοντας τις σωστές αποφάσεις. Στην Εκκλησία δεν υπάρχει ανώτερη ή κατώτερη στάθμη επαφής με το Άγιο Πνεύμα. Η μόνη διαφοροποίηση έγκειται στην διακονία που έχει επωμιστεί ο καθένας μας εντός των κόλπων της Εκκλησίας ή στο ιερατικό αξίωμα με το οποίο κανείς έχει ενδυθεί.
Ιστορικά έχουν υπάρξει πολλές πλάνες εντός της Ορθοδοξίας, υποκινούμενες από ανθρώπους της, που όμως ξεχάστηκαν πολύ σύντομα χρονικά, πριν ή λίγο μετά την κοίμηση των πρωτεργατών αυτών. Το χρονικό αυτό διάστημα δε μπορεί να καθοριστεί από τον άνθρωπο. Και μάλιστα πολλές φορές το ανθρωπίνως δίκαιο και καλό, δεν ταυτίζεται με την Θεία Βουλή. Με βεβαιότητα, αυτό που προγνωρίζει ο Θεός ότι είναι το ιδανικό για το Σχέδιό του της Σωτηρίας ημών των ανθρώπων, αυτό εν τέλει συντελείται διαμέσου των κτιστών αιώνων και με απόλυτη ακρίβεια.
Επίσης εδώ θα πρέπει να επισημανθεί ότι οι όροι παράδοση και νεοτερικότητα δεν έχουν καμιά σχέση με αυτό που προηγουμένως αποκαλέσαμε διατήρηση και προάσπιση του Δόγματος της Εκκλησίας. Στην πιο συντηρητική φαινομενικά ενορία μπορείς να βρεις προοδευτικούς ιερείς και στις πλέον φιλελεύθερες κοινότητες να εντοπίσεις μια πνευματική νέκρωση, ισάξια των σημείων των καιρών. Και αντίστοιχα μπορεί κάπου το Δόγμα να τηρείται άτεγκτα κι όμως να μην φωλιάζει στις καρδιές των ανθρώπων η Χάρη του Χριστού, κι αλλού που το Δόγμα από αμέλεια ή και άγνοια να μην εφαρμόζεται πιστά να υπάρχει ζώσα εν Χριστώ ζωή. Γιατί κάποτε, όταν πια και το Δόγμα θα ’χει συντριβεί, θα μένουν ζωντανές μονάχα πάλλουσες καρδιές να δοξολογούν τον Χριστό.
Για να επανέλθουμε στο θέμα μας. Άλλες πάλι αιρετικές διδαχές επέζησαν στον χρόνο και εκ των πραγμάτων αποσχίστηκαν από το Σώμα της Ορθοδοξίας κεφαλή της οποίας είναι ο Χριστός. Διδασκαλίες για παράδειγμα της αιρετικής ρωμαιοκαθολικής εκκλησίας περί πρωτείου του Πάπα, η έκδοση και πώληση συγχωροχαρτιών, η εκτέλεση ανθρώπων στην πυρά δια της Ιεράς Εξέτασης και πλήθος άλλων αποφάσεων και ενεργειών καταδεικνύουν την επικίνδυνη στροφή που μπορεί να πάρει μια ομάδα πιστών, αποκόπτοντας τον εαυτό της από την πηγή της Ζωής και της Αλήθειας που είναι ο Ιησούς Χριστός. Οι ρωμαιοκαθολικές και οι προτεσταντικές κοσμικές εκκλησίες είναι η απόδειξη τούτου. Ένα βασικό χαρακτηριστικό αυτών είναι ότι δεν αντιλαμβάνονται την πλάνη τους. Και μιλάμε, όχι για εκκλησίες βουδιστικές ή ινδουιστικές, ούτε για μουσουλμάνους, μιλάμε για Κοινότητες που μέχρι το 1054 μ.Χ. ήταν Ορθόδοξοι κατά το Δόγμα και την Πίστη. Που μέχρι τότε έβγαζαν αγίους και μάρτυρες της μίας έως τότε ορθής πίστεως. Τι συνέβη τότε; Συνέβη ένα σχίσμα που απέκοψε στην μέση την Εκκλησία του Χριστού. Ποιος είχε δίκιο και ποιος άδικο; Η εξέλιξη της ιστορίας πολύ εμφανώς το κατέδειξε αυτό.
Όποιος εντός της Εκκλησίας παραστρατήσει από το Ορθόδοξο Δόγμα της αιώνιας Αλήθειας, όπως αυτό έχει εκχυθεί στον άνθρωπο δια του Αγίου Ευαγγελίου εκ στόματος Ιησού Χριστού, κι αυτό έχει αναλυθεί και ερμηνευτεί δια των Αγίων Πατέρων, ακολουθεί αναγκαστικά πλανεμένη και αιρετική οδό, αυτήν της απωλείας, όσον αφορά κατά κύριο λόγο τον παραστρατημένο πιστό και κατά δεύτερο λόγο τους πιστούς ακολούθους του. Είναι η σίγουρη οδός της απωλείας η οδός της πλάνης και της αίρεσης, καθότι πρόκειται για την οδό βλασφημίας του Αγίου Πνεύματος. Και πρόκειται για βλασφημία διότι ποτέ ο Θεός δε ζητά από τον πιστό να γίνει διδάσκαλος. Το αν θα γίνει κανείς Πατέρας της Χριστιανοσύνης δεν είναι δικό μας θέμα μα του Αγίου Πνεύματος, το οποίο και διανέμει τα χαρίσματα «ιδία εκάστω καθώς βούλεται» (Κορ. Α΄, 12. 11). Είναι προτιμότερο να αποσύρεις ή να σταματήσεις την πλανεμένη σου θέση παρά να την υποστηρίξεις μέχρι τέλους και να απωλέσεις την ψυχή σου. Ιδιαιτέρως αν είσαι εκκλησιαστικός άνδρας, που ο ευσεβής λαός εναποθέτει επάνω σου τα ψυχικά του τραύματα, είναι προτιμότερο να αποσυρθείς στην πιο μακρινή έρημο προσευχόμενος και γινόμενος «νεκρός για τον κόσμο» παρά να συνεχίζεις έναν αγώνα μάταιο όταν σ’ αυτόν δεν έχεις αρωγό το Πνεύμα το Άγιο.
Το Άγιο Πνεύμα είναι εκείνο που ρυθμίζει, προστατεύει και σκέπει την Εκκλησία δια των αιώνων. Η φωνή των Αγίων Πατέρων είναι εκείνη που θα μας βοηθά πάντοτε κατ’ αρχήν να προσευχόμαστε, ένα όπλο που κανείς ποτέ δεν μπορεί να μας στερήσει, και κατά δεύτερον να μας φωτίζει τον δρόμο που είναι η όντως Αλήθεια, το πρόσωπο του Κυρίου ημών Ιησού Χριστού.
Καλό υπόλοιπο Μεγάλης Σαρακοστής, καλή δύναμη στον αγώνα κατά των παθών,
Ηλίας Κοπανάκης
