Του Σταύρου Γουλούλη
Ολα αποκαλύπτουν αυτό που ζει έγκλειστος ο κόσμος: Μύθος, σύμβολο, λογοτεχνία, θρησκεία, γεγονότα. Ο ρόλος ιών και βακίλλων, μικροβίων, πλασμωδίων… είναι τρομακτικός, αν και ανανεωτικός. Πάντα ένα σοκ στον οργανισμό ατόμου ή κοινωνίας φέρνει τα επάνω, ενσυναίσθηση: πώς οικονομεί τον εαυτό του, τη φύση. H υγεία είναι θέμα και ατομικής και συλλογικής ηθικής, εν τέλει πολιτικής.
Οι ιοί (ίημι, στέλνω, ρίχνω βολές κ.ο.κ.) καταγράφονται στο πρώτο τμήμα από το πρώτο έργο στην ευρωπαϊκή λογοτεχνία, την Ιλιάδα: 10ο έτος του Τρωϊκού πολέμου. Ηθικόν χαμηλότατον. Το στρατόπεδο των Αχαιών βουβό για τον χαμό από λοιμό που έστελνε με τα βέλη του, τους ιούς του θανάτου, ο Απόλλων εκηβόλος (από μακράν βάλλων). Τιμωρία για την πλεονεξία τους να προσβάλλουν τον ιερέα Χρύση, αρπάζοντας την κόρη του Χρυσηΐδα. Ο Απόλλων λέγεται και Απολλύων, αυτός που απόλλυσι, εξολοθρεύει. Αλλά είναι και ο πατέρας του Ασκληπιού, θεού της ιατρικής τέχνης! Θεραπεύει, ειδικά τον νου του ανθρώπου, τον φωτίζει να προτρέχει στις εξελίξεις.
Ο ιός της πανώλης που μεταδιδόταν από τα ποντίκια σκότωσε περισσότερους ανθρώπους από τους πολέμους. Το μάθημα της Ιστορίας στην Εκπαίδευση, όπου το μεγάλο κομμάτι παίρνουν οι πόλεμοι, θα έπρεπε να περιέχει μερικά υπό θεματική οργάνωση κεφάλαια και για τις ασθένειες, τον ρόλο που διαδραμάτιζαν στην αποδιοργάνωση και αναδιοργάνωση των κοινωνιών. Υπάρχουν δεδομένα ικανά να λύνουν διάφορες αγκυλώσεις του ανθρώπου, του παντοδύναμου…
Οι λοιμοί, οι βολές των ιών ήταν αποτέλεσμα υπερβολής, όπως θέλει ο ανωτέρω μύθος των Αχαιών. Υπήρχε το Μίασμα, έρχονταν οι ιοί, έπρεπε να υπάρξει Κάθαρση. Ας μη νομίζουμε όμως ότι το ηθικόν άγος προκαλεί «μεταφυσικώ τω τρόπω» πανδημία. Στην προκολομβιανή Αμερική παρατηρήθηκε ότι πόλεις που τις είχε καταπιεί η ζούγκλα είχαν εγκαταλειφθεί προηγουμένως. Συνυπολογίζονται πολλοί παράγοντες, ένας είναι και οι ασθένειες που διώχνουν τον κόσμο, ιοί στη θέση εκτελεστών. Χαριστικών βολών σε παρηκμασμένες κοινωνίες. Σήμερα το λέμε πτώση του ανοσοποιητικού συστήματος. Προηγούνται όμως άλλοι, όταν η γη δεν δίνει πλούσιους σε βιταμίνες καρπούς, αφού εξαντλείται από τη συνεχή χρήση, αποτέλεσμα άγνοιας, εντατικής καλλιέργειας, δηλαδή πλεονεξίας, εμμονής σε μη παραγωγικά κεκτημένα… Οπότε περνάμε στον ανθρώπινο παράγοντα, όταν αυτός μολύνει, εξαντλεί λόγω κάποιων «υπέρ» (κατανάλωση, πληθυσμός…) το περιβάλλον, τελικά λόγω αλαζονείας, ατομικού και συλλογικού βίου.
Από το Διάστημα, φαίνεται, προέρχεται μία άλλη αιτία. Φταίει ο ήλιος (ο Απόλλων), γιατί δεν στέλνει σε μεγάλες περιόδους ενέργεια ικανή: η βλάστηση περιορίζεται, οι άνθρωποι διαιρεμένοι, απροετοίμαστοι, υποσιτίζονται κι αποτελειώνουν τα βέλη του λοιμού. Ετσι τον 14ο αιώνα ο περιορισμός δράσεως των κηλίδων του ηλίου υπήρξε αιτία της πανδημίας που καταγράφεται πρώτη φορά σε τέτοια έκταση, από Κίνα έως Ισλανδία. Στα Βαλκάνια τότε κυριαρχούσαν οι Οθωμανοί. Αποδείχθηκε η μείωση του πληθυσμού και φαντάστηκαν ότι εκείνοι φταίνε. Δεν έκαναν βέβαια, σφαγές παντού.
Αν πηγαίναμε μερικούς αιώνες πιο πριν, η μεγάλη πανδημία επί Ιουστινιανού (541) σκότωσε το 1/4 του πληθυσμού. Η Ελλάδα ερήμωσε και το κενό εκμεταλλεύτηκαν βόρειοι λαοί τους οποίους οι ιοί δεν άγγιξαν. Οι Βούλγαροι πέρασαν ενωμένοι το 680 τον Δούναβη. Οι Σλάβοι ήλθαν σταδιακά ως μετανάστες, είχαν άλλη οργάνωση. Ως βάρβαροι (στο επίπεδο νεολιθικής ζωής) φέρονταν ανάλογα, αλλά όχι σημεία και τέρατα. Απόδειξη: Σύντομα αφομοιώθηκαν.
Την πανώλη (πανούκλα) κατέγραψε ο Αλμπέρ Καμύ στο ομώνυμο έργο του «Η πανούκλα» (La peste, 1947), ανασκάπτοντας ένα φρικτό κατάλοιπο από το μεσαιωνικό παρελθόν. Στο Οράν (Αλγερία), δεκαετία 1940, στην έξαψη του πολέμου με την κυρίαρχη γαλλική κυβέρνηση ακινητοποιημένη: στις 16 Απριλίου ο γιατρός Μπερνάρ Ριέ, πρωί για τη δουλειά σκοντάφτει σ’ έναν ψόφιο ποντικό. Το θεωρεί παράξενο. Το βράδυ επιστρέφοντας βλέπει άλλον έναν να παραπαίει και να πέφτει ξερός στο αίμα… Τα ποντίκια πληθαίνουν μαζί με τα πρώτα κρούσματα της πανώλης. Καραντίνα. Θύματα με γεωμετρική αύξηση. Οι πολίτες αντιδρούν ο καθένας με τον τρόπο του αλλά έντονα. Επαναστατούν, απογοητεύονται, παραιτούνται, προσπαθούν να αποδράσουν, άλλοι να επωφεληθούν. Ολοι αλλάζουν, χάνουν αγαπημένα πρόσωπα, την ελευθερία τους. Απομόνωση, ανασφάλεια σε έναν κόσμο δίχως σκοπό, υποταγμένο. Ο συγγραφέας όμως υπονοεί τη σύγχρονη πολιτική άνοδο του ναζισμού που σαν πανούκλα έπεφτε και έτρωγε την ανθρωπότητα.
Η λοιμική ασθένεια είναι ο «Χλωρός» από τους τέσσερις καβαλάρηδες της Αποκαλύψεως (6.1-8), σέρνει πίσω του τον Αδη. Ο «Μαύρος» είναι η πείνα, ο «Κόκκινος» βουτηγμένος στο αίμα επαναστάσεων, πολέμων· ο «Λευκός» με το τόξο και τα βέλη η καταδυναστεύουσα εξουσία με τα λευκά (white collar criminals!). Ο αυτοκράτορας της Βαβυλώνας-Ρώμης τολμά να ελέγχει τον Ουρανό για γονιμότητα, αλλά οι παραπάνω πληγές, η θανατηφόρος ασθένεια σαν κατακλείδα, τον εμποδίζουν. Ο πύργος της Βαβέλ καταρρέει!
Υπάρχουν ολοκάθαρα πολιτικές ευθύνες. Πόσο απλώθηκε η παγκοσμιοποίηση! «Βγήκε παγανιά» ο καβαλάρης με τον Kο-Ιό Δεκεμβρίου 2019, αφού τα σύνορα των χωρών χάριν των αγορών, φόβου οικονομικού κόστους, έμειναν διάτρητα. Πλην όμως οι διάσημοι, οι ισχυροί, η παγκόσμια γερουσία, κλείνονται στα απομονωτήρια. Διοίκηση σε καραντίνα! Εστω για λίγο. Καλό θα τους κάνει: να σκεφτούν πόσο έχει αξία που κερδίζουν όλο τον Κόσμο, αλλά χάνουν τη Ζωή. Τη μέγιστη επένδυση των «πεπολιτισμένων εθνών» της Δύσεως.
