Με αφορμή την Ακολουθία του μεγάλου, ψυχωφελέστατου και κατανυκτικού Κανόνος (Τετάρτη της Πέμπτης Εβδομάδος Νηστειών της Αγίας και Μεγάλης Τεσσαρακοστής), και μελετώντας όλοι μας αυτό το υψηλό πνευματικό γύμνασμα προς ευσέβεια και μετάνοια, εντείνεται ο πόθος μας για ουσιαστική μετάνοια. Το μεγαλιεώδες κείμενο αυτό αναμφιβήτητα προκαλεί μεγάλη κατάνυξη στις ψυχές μας και προτρέπει τους Χριστιανούς να επιθυμούν και να μιμούνται με ιερό ζήλο τα αγαθά και να αποφεύγουν τα φαύλα και συνεχώς να ανατρέχουν προς τον Θεό διά μετανοίας, διά δακρύων και εξομολογήσεως και να επιδιώκουν την ευαρέσκεια του Θεού με την τήρηση των εντολών και την άσκηση των αρετών.
Ο Κανόνας αυτός λέγεται μέγας και προς το νόημά του και τα παραδείγματα που φέρει. Ο συγγραφέας του καλλιεργεί την ψυχή, συνθέσας κατ’ άριστον τρόπο τους λόγους, τις ιστορίες, τις προτροπές, τα παραδείγματα. Ονομάσθηκε μέγας διότι προκαλεί μεγάλη κατάνυξη στις ψυχές που αγωνίζονται κατά την περίοδο της Μεγάλης Τεσσαρακοστής. Παράλληλα, η μελέτη του οδηγεί στην συναίσθηση της πτώσεως του πιστού που επιθυμεί ταυτόχρονα και την σωτηρία του και λύτρωσή του. Η πτώση του η πνευματική, δεν αποτελεί τόσο ένα περιστατικό, έστω κι αν ξεκινάει συχνά απ’ αυτό, όσο μια φθίνουσα πορεία. Ένα κάποιο εμπόδιο στην πηγή του νερού, μπορεί τελικά να εκτρέψει ολόκληρη την πορεία ενός ποταμού. Μία αμαρτία «μέσα» στην καρδιά, μπορεί ν’ αλλάξει την πορεία μιάς ζωής. Ας εμβαθύνουμε σε τούτη την αλήθεια, μελετώντας το λόγο του Κυρίου, από το βιβλίο του Ιερεμία. (βλ. κεφάλαια β΄ και γ΄). Ο άνθρωπος ακολουθούσε το θείο θέλημα. Ζούσε χρόνια αγιότητας, γιατί όλη η καρδιά του ανήκε σ᾽ Αυτόν και μέσα της δεν υπήρχε θέση για τίποτε άλλο. Χρόνια αφθονίας, ζώντας δίπλα «στην πηγή των ζώντων υδάτων». Ζουσε σε χρόνια καρποφορίας, αφού ήταν «άμπελος εκλεκτή» στον Κύριο. Όμως, επήλθε θλιβερή εκτροπή. Είναι λογικά αδιανόητο, αν και πνευματικά δυστυχώς δυνατό να μη έχουμε γνωρίσει την πηγή και να ψάχνουμε στα λασπόνερα για ξεδίψασμα. Όμως να «εγκαταλίπεις την πηγή των ζώντων υδάτων και να σκάβεις λάκκους»!.. Να προσπαθούμε να συγκρατήσουμε νερό, σε σπασμένα σταμνιά! Σε κάτι που το γνωρίζεις ότι είναι αμαρτία! Ας προσέξουμε τα ρήματα «απεμακρύνθηκαν… εμιάνατε… εγκατέλιπον» (στ. 5, 7, 13). Δεν σημαδεύουν μια φθίνουσα πορεία του πιστού; Ταυτόχρονα μας οδηγούν σε μία αποκαρδιωτική σύγκριση που την κάνει ο Θεός και προτρεπόμαστε ταπεινά να την δεχτούμε για τη ζωή μας; «σε εφύτευσα άμπελον εκλεκτήν… μετεβλήθης εις παρεφθαρμένον κλήμα» (στ. 21). Αυτό δεν είναι αποτέλεσμα μιάς μόνης πράξης. Είναι το συμπέρασμα μιάς φθίνουσας πολύχρονης πορείας. Δεν μείναμε «ερριζωμένοι εν Χριστώ» (Κολοσσαείς β΄, 7). Δεν θα πρέπει να οδηγούμεθα σε άκαρπες προσπάθειες που γίνονται μακρυά από τον Θεό και στηρίζονται στον άνθρωπο. «Και εάν πλυθής με νίτρο… η ανομία σου μένει» (στ. 22). Το μόνο φάρμακο για την ανθρώπινη αμαρτία, είναι… το αίμα του Χριστού» (Α΄ Ιωάννου α΄, 7).
Συνεπεία τούτων συχνά οδηγούμαστε στην επικάλυψη που οδηγεί στην πόρωση. Ο άνθρωπος είναι ελεύθερος στις επιλογές του, όχι όμως και στις συνέπειές τους. «Ο σπείρων εις την σάρκαν εαυτού, θέλει θερίσει εκ της σαρκός φθοράν» (Γαλάτες στ΄, 8). Και ο Θεός εξηγεί, ότι η χαλάρωση της σχέσης μας μαζί Του, σημαίνει αποτυχία στον πνευματικό αγώνα μας, που την τρέχουσα περίοδο θα πρέπει να έχει ένταση και σθένος για την πορεία μας προς την Ανάστασή Του. Γι’ αυτό η άκρα φιλανθρωπία του Θεού προς το κτίσμα του που το αγαπά αναφέρεται στο κεφάλαιο γ΄, 12, 13. «Επιστράφηθι προς με, η κατοικία του ‘Ισραήλ, … και ου στηριώ το πρόσωπόν μου εφ’ υμάς· ότι ελεήμων εγώ ειμι, …., και ου μηνιώ υμίν εις τον αιώνα. πλην, γνώθι την αδικίαν σου, ότι εις Κύριον τον Θεόν σου». Με πλήρη και ενσυναίσθητη συντριβή ας το αναγνωρίσουμε και ολόψυχα ας επιστρέψουμε προς τον Κύριο, «ότι (επειδή) ελεήμων εγώ ειμι, λέγει Κύριος» (γ΄, 12). Χωρίς τον Ιησού Χριστό (Ιωάννης ιε΄, 5), ο άνθρωπος βρίσκεται μόνιμα σε κίνδυνο, σαν το χαμένο πρόβατο (Λουκάς ιε΄, 4-6). Μαύρος σαν τον Αιθίοπα (Ιερεμίας ιγ΄, 23). Αισθάνεται και είναι απερριμμένος στη μέση μιάς έρημης πεδιάδας (Ιεζεκιήλ ιστ΄, 5-8), συνάμα δε και αβοήθητος σαν ένας λεπρός (Μάρκος α΄, 40), αλλά και άχρηστος σαν σάπιο δέντρο (Ματθαίος ζ΄, 18), φτωχός δε σαν χρεωκοπημένος οφειλέτης (Ματθαίος ιη΄, 24-27). Τέλος, επίσης μένει ουσιαστικά άκαρπος σαν ένα αποκομμένο απ’ το δέντρο κλαδί (Ιωάννης ιε΄, 5).
