Του Μ.Γ. Βαρβούνη, καθηγητή Λαογραφίας του Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης
Οι έννοιες της παράδοσης και του νεωτερισμού είναι καταρχήν αντίθετες, καθώς η πρώτη συνδέεται με τη διατήρηση και η δεύτερη με την αλλαγή. Ωστόσο, στο πεδίο του λαϊκού πολιτισμού οι δύο αυτές έννοιες έχουν αποκτήσει ορισμένες εννοιολογικές αποχρώσεις που μάλλον οδηγούν στη σύγκλιση παρά στην απόκλισή τους. Και τούτο επειδή ο λαϊκός πολιτισμός αποτελεί μια ιστορικά προσδιορισμένη και εξελισσόμενη -με τους δικούς της βέβαια ρυθμούς- πραγματικότητα, η οποία προσδιορίζεται από ποικίλους ιστορικούς, οικονομικούς, κοινωνικούς και πολιτισμικούς παράγοντες, άρα μπορεί να ανανεώνεται και να διαφοροποιείται, όταν οι συνθήκες το επιτρέπουν.
Το γεγονός ότι η παράδοση δεν είναι ακίνητη και στο διηνεκές παγιωμένη σημαίνει ότι αυτή μετέχει και του νεωτερισμού, έως έναν βαθμό. Πράγματι, στις σύγχρονες μορφές της λαϊκής παράδοσης, ακόμη και σε πτυχές της που δύσκολα επιδέχονται αλλαγές ή διαφοροποιήσεις, όπως η λαϊκή θρησκευτικότητα, βλέπουμε να δημιουργούνται και να υιοθετούνται νεωτερικά πολιτισμικά στοιχεία, τα οποία δημιουργούν το φαινόμενο της νεωτερικής ελληνικής θρησκευτικής λαογραφίας, στο οποίο η θρησκευτική λαογραφία αφιερώνει μεγάλο μέρος της ερευνητικής της προσοχής και δράσης.
Άλλωστε, η νεωτερική ή σύγχρονη λαογραφία αποτελεί σημαντικό και εξελισσόμενο κλάδο της γενικότερης επιστήμης της λαογραφίας, που επικεντρώνεται κατά βάση στα αστικά πολιτισμικά περιβάλλοντα, είτε στα πλαίσια των πόλων είτε όπως αυτά έχουν δημιουργηθεί σε όλη τη χώρα, μέσω της πολιτισμικής επίδρασης που η τηλεόραση και τα ποικίλα διαδικτυακά μέσα επικοινωνίας και κοινωνικής δικτύωσης καθημερινά ασκούν στον ελληνικό λαό. Κι αυτό αποτελεί μια πραγματικότητα που διαπιστώνεται και στους υπόλοιπους λαούς παγκοσμίως.
Συνεπώς, η έννοια της πολιτισμικής ταυτότητας δεν μπορεί να συνδέεται με την πολιτισμική ακινησία και την τελετουργική σχεδόν επανάληψη εθιμικών ή άλλων μορφών της καθημερινότητας του παρελθόντος. Η ελληνική πολιτισμική ταυτότητα είναι κάτι δυναμικό και ολοένα εμπλουτιζόμενο, που συνέχεται όμως από ορισμένες βασικές αξίες και ιδέες, από συγκεκριμένους τρόπους ζωής και συλλογικής ή οικογενειακής δράσης, από ένα ορισμένο ήθος, για το περιεχόμενο του οποίου έχουμε γράψει και σε προγενέστερο σχετικό σημείωμά μας.
Η έννοια της πολιτισμικής ταυτότητας δεν μπορεί να συνδέεται με την πολιτισμική ακινησία και την τελετουργική σχεδόν επανάληψη εθιμικών ή άλλων μορφών της καθημερινότητας του παρελθόντος
Αυτή η κινητικότητα είναι που δύσκολα μπορεί να γίνει αντιληπτή από τον καθημερινό άνθρωπο, ο οποίος έχει μάθει να ταυτίζει την έννοια της παράδοσης με τη σταθερότητα και την έλλειψη μεταβολών. Κι όμως, η αντίληψη ότι τα περιεχόμενα της πολιτισμικής ταυτότητας είναι ένα σύνολο καταστάσεων, πράξεων, νοοτροπιών και συμπεριφορών που μένει αναλλοίωτο στο πέρασμα του χρόνου αποτελεί ένα ιδεολόγημα που δεν ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα και το οποίο ουσιαστικά δεν βοηθά στην κατανόηση των διαδικασιών που τη σχηματίζουν, αλλά και των περιεχομένων που τη μορφοποιούν και τη συγκεκριμενοποιούν.
Η εξέλιξη λοιπόν της λαϊκής πολιτισμικής ταυτότητας περιλαμβάνει και τις παλαιότερες παραδοσιακές μορφές, αλλά και τις νεωτερικές προσαρμογές και προσθήκες. Κι όλα αυτά σε ένα ενιαίο σύνολο, που διαμορφώνεται από τον λαό στην καθημερινή του πράξη και το οποίο με τη σειρά του αποτελεί το έρεισμα για την οικοδόμηση των μορφών της ελληνικής παραδοσιακής καθημερινότητας. Κι εδώ βρίσκεται, κατ’ εμέ κριτή, το κρίσιμο σημείο που μπορεί να κρίνει την πολιτισμική μας αλλοτρίωση ή τη διατήρηση της παραδοσιακής μας πολι
ή των οποίων είναι αναπόφευκτη, με βαθιά την πίστη και στέρεη τη γνώση της ελληνορθόδοξης ταυτότητάς μας, τότε θα μπορούμε να αντιστεκόμαστε σε κάθε τι που απειλεί να μας αποξενώσει από τη βαθύτερη έννοια της ελληνικής παράδοσης, χωρίς ωστόσο να καταλήγουμε σε πολιτισμικές εκφράσεις στερεότυπες ή απολιθωμένες. Αυτό όμως είναι ένα ζήτημα στο οποίο θα χρειαστεί να επανέλθουμε.
