Του Χρήστου Γ. Κτενά
Πριν από λίγες ημέρες, στις 22 Μαρτίου, έγινε η τελετή παράδοσης του ανακαινισμένου Ιερού Κουβουκλίου του Πανάγιου Τάφου στα Ιεροσόλυμα. Μια πραγματικά ιστορική ημέρα, καθώς ένα από τα σημαντικότερα μνημεία της Χριστιανοσύνης, που εμπεριέχει τον Τάφο του Ιησού, επιστρέφει στην αρχική του λαμπρότητα, με επεμβάσεις που φροντίζουν για τη διατήρησή του στο πέρασμα του χρόνου.
Η ιστορία του Κουβουκλίου ξεκινά από τους πρώτους μεταχριστιανικούς αιώνες. Την περίοδο του Μεγάλου Κωνσταντίνου έχουμε τις πρώτες κατασκευές, ακολουθεί όμως καταστροφή τους από τους Πέρσες το 614, μετά ανεγείρεται ο Ναός της Αναστάσεως από τον Πατριάρχη Ιεροσολύμων Μόδεστο, έρχεται νέα καταστροφή από Άραβες το 1009 και επανοικοδόμηση του Ναού από τον αυτοκράτορα Κωνσταντίνο τον Μονομάχο (1042-1055). Ακολουθούν παρεμβάσεις των Σταυροφόρων, που αναστηλώνουν σε ρωμανικό στυλ τα προσκυνήματα, ενώ πιο πρόσφατη είναι η ανακατασκευή από τον αρχιτέκτονα Κάλφα Κομνηνό το 1810, μετά από καταστροφική πυρκαγιά. Τέλος, το 1947, οι Βρετανοί προσθέτουν ένα σιδερένιο πλαίσιο εξωτερικά του Κουβουκλίου, για να το στηρίξουν, καθώς ήταν εμφανής η παραμόρφωσή του.
Το αποτέλεσμα όλων αυτών των διαδοχικών οικοδομικών φάσεων, καταστροφών και ανακατασκευών, σε συνδυασμό με την πολύχρονη ύπαρξη υγρασίας και βέβαια το πέρασμα του χρόνου, ήταν το Κουβούκλιο να έχει πλέον σοβαρά προβλήματα φθοράς, που απαιτούσαν επιστημονική παρέμβαση και αποκατάσταση. Κάτι που αποφασίστηκε μετά από μακρές διαπραγματεύσεις όλων των χριστιανικών κοινοτήτων που διαχειρίζονται τον Πανάγιο Τάφο, εξουσιοδοτώντας τον Πατριάρχη Ιεροσολύμων Θεόφιλο να δράσει ως συντονιστής του έργου.
Το έργο κλήθηκε να διεκπεραιώσει μια ελληνική διεπιστημονική ομάδα του ΕΜΠ, με υπεύθυνη την καθηγήτρια Αντωνία Μοροπούλου. Μια ομάδα που προσέγγισε το μνημείο με ιδιαίτερο σεβασμό και πέτυχε να παραδώσει το έργο εντός προθεσμίας -που ήταν το φετινό Πάσχα- έχοντας στην πορεία συλλέξει έναν τεράστιο ψηφιακό όγκο στοιχείων και μελετών για τη δομή του ιερού αυτού μνημείου, προσφέροντας μάλιστα και μια σειρά προτάσεων για την περαιτέρω αποκατάσταση. Και όπως δηλώνει η ίδια η ομάδα, «ο Τάφος του Χριστού είναι ένα μνημείο που μιλάει σε όλη την ανθρωπότητα», μια φωνή που μετά την αποκατάσταση είναι ακόμη πιο δυνατή και διαυγής.
Βασικό μέρος της αποκατάστασης του Ιερού Κουβουκλίου ήταν η αποσυναρμολόγηση των ορθομαρμαρώσεων που το περιβάλλουν, η συντήρησή τους, η επισκευή της τοιχοποιίας και η εκ νέου τοποθέτησή τους. Κατά τη διαδικασία αφαιρέθηκαν παλιά, σκουριασμένα καρφιά, μπήκαν νέα από τιτάνιο, ενώ έγιναν εκτεταμένες ενέσεις στερεωτικών υλικών και ανακατασκευή τμημάτων της τοιχοποιίας (με χρήση υλικών που να ταιριάζουν με τα υπάρχοντα). Φυσικά, αφαιρέθηκαν παλαιότερα κονιάματα και εφαρμόστηκαν νέα, υψηλής τεχνολογίας. Με την ολοκλήρωση της αποκατάστασης, του καθαρισμού και της συντήρησης, αφαιρέθηκε και ο εξωτερικός μεταλλικός σκελετός των Βρετανών, οπότε το μνημείο ξαναστάθηκε αυτοδύναμο.
Σημαντική ήταν και η αποκατάσταση στις κολώνες της κατασκευής οι οποίες είχαν μετακινηθεί από την κάθετο. Έτσι αυτές σταδιακά επανήλθαν, στηρίχθηκαν και αγκυρώθηκαν σταθερά.
Ο τρούλος επίσης εμφάνιζε σοβαρά προβλήματα διάβρωσης, οπότε απαιτήθηκαν εκτεταμένη απεντόμωση και συντήρηση των ξύλινων στοιχείων του. Στη συνέχεια προστέθηκε στο εσωτερικό μια μεταλλική βάση στήριξής του, επισκευάστηκαν οι ρωγμές και έγιναν καθαρισμός, συντήρηση και επιζωγράφιση των τοιχογραφιών του. Στο τέλος προστέθηκε στην κορυφή και σταυρός, όπως προϋπήρχε, σύμφωνα με τα ιστορικά στοιχεία.
Στο εσωτερικό έγιναν πλήρη αποκάλυψη και συντήρηση των τοιχογραφιών και διακοσμήσεων, ενώ συγκλονιστικό ήταν το άνοιγμα του Τάφου, όπου βρέθηκε μια λίθινη πλάκα από την εποχή των Σταυροφόρων και φανερώθηκε η επιφάνεια του βράχου όπου είχε εναποτεθεί το Σώμα του Κυρίου. Μάλιστα τοποθετήθηκε και παράθυρο που επιτρέπει στους προσκυνητές να βλέπουν τον Ιερό Βράχο.
Είναι σημαντικό πως όλες οι εργασίες έγιναν μετά από μεγάλη μελέτη και με πλήρη ψηφιοποίηση, χρήση μοντέλων και πολυδιάστατων απεικονίσεων. Συνολικά η ομάδα του ΕΜΠ είχε συγκεντρώσει μεγάλο όγκο δεδομένων για το Ιερό Κουβούκλιο, με τεκμηρίωση για κάθε λίθο, παρέμβαση και συντήρηση, όπως και πολλές επιστημονικές ανακοινώσεις και μελέτες. Ακόμη, μπήκαν συστήματα εξαερισμού και αφύγρανσης, απωθητικά πτηνών με χρήση υπερήχων και αισθητήρες παρακολούθησης διαφόρων παραμέτρων, ώστε τουλάχιστον για μια πενταετία να γίνεται εκτίμηση της αποκατάστασης.
Η ομάδα του ΕΜΠ δεν σταμάτησε στην αποκατάσταση του Ιερού Κουβουκλίου. Βλέποντας την ανάγκη για την αειφορία της κατασκευής, χαρτογράφησε με ρομποτικές κάμερες, αισθητήρες και γεωραντάρ τις υπόγειες δομές του Ναού της Αναστάσεως, όπου εντοπίστηκαν αρχαία κανάλια, δεξαμενές, τούνελ από ανασκαφές, όπως και παλιά δίκτυα αποχέτευσης, μαζί με ρήγματα και σημαντικές αποσαθρώσεις εδάφους. Σοβαρά ζητήματα δηλαδή, που απαιτούν μια σειρά από μελλοντικές παρεμβάσεις για τη συντήρηση του δαπέδου και των θεμελίων, τον έλεγχο της υγρασίας και την εγκατάσταση ενός σύγχρονου δικτύου αποχέτευσης, ώστε να εξασφαλιστεί διαχρονικά η σταθερότητα της κατασκευής.
Η ομάδα που πέτυχε την ολοκλήρωση αυτής της εντυπωσιακής αποκατάστασης ήταν πολυπρόσωπη. Υπεύθυνη ήταν η καθηγήτρια Α. Μοροπούλου ενώ συμμετείχαν οι καθηγητές Ε. Κορρές, Α. Γεωργόπουλος, Κ. Σπυράκος και Χ. Μουζάκης, με project manager τον Ν. Μορόπουλο. Επίσης, η ομάδα περιελάμβανε μηχανολόγους και χημικούς μηχανικούς, αρχιτέκτονες, μεταπτυχιακούς φοιτητές, αναστηλωτές, συντηρητές, μαρμαροτεχνίτες και διοικητικούς, που όλοι εργάστηκαν ατελείωτες ώρες, ενώ πολλά εργαστήρια του ΕΜΠ βοήθησαν με την παροχή τεχνογνωσίας και τη διεξαγωγή πειραμάτων κατά την πρόοδο του έργου. Συνολικά, δηλαδή, μια ομάδα που απέδωσε κάτω από πίεση χρόνου ένα εκπληκτικό έργο, αποδεικνύοντας το υψηλό επίπεδο του ελληνικού επιστημονικού δυναμικού.
Πηγή στοιχείων και φωτό: Αναφορές διεπιστημονικής ομάδας ΕΜΠ
