Του Μ. Γ. Βαρβούνη, καθηγητή Λαογραφίας στο Τμήμα Ιστορίας και Εθνολογίας του Δημοκριτείου Πανεπιστημίου Θράκης
Πολλά από τα παραδοσιακά μας έθιμα σχετίζονται άμεσα με την καλλιέργεια της γης, με τη σοδειά και τις παραδοσιακές επαγγελματικές ασχολίες των κοινοτήτων που τα γέννησαν και τα καθιέρωσαν. Το μεγαλύτερο μέρος αυτών των τελετουργικών εθίμων σχετίζεται με την προσπάθεια επίτευξης της ευετηρίας, γι’ αυτό και ονομάζονται από την θρησκευτική λαογραφία «έθιμα ευετηρίας».
Με τον όρο «ευετηρία» εννοούμε την τελετουργική εξασφάλιση της υγείας των ανθρώπων, της προκοπής των καλλιεργειών, της ευφορίας των καρπών και της γονιμότητας των ζώων, δηλαδή ό,τι ο λαός ονομάζει περιληπτικά «καλοχρονιά». Ο λαϊκός άνθρωπος επιδιώκει την απόκτηση αυτών των αγαθών με μια σειρά μαγικών και γονιμικών τελετουργιών, οι οποίες συνήθως έχουν τη μορφή εθιμικά καθιερωμένων λαϊκών ευετηρικών δρωμένων και διακρίνονται για τον οριακό και διαβατήριο χαρακτήρα τους. Συχνά, μάλιστα, η ευετηρία επιδιώκεται με την τελετουργική αναπαράσταση γενετήσιων πράξεων ή λόγων που περιγράφουν τέτοιες πράξεις, όπως, λ.χ., συμβαίνει με το θρακικό δρώμενο του Καλόγερου ή με τα αποκριάτικα τραγούδια διαφόρων ελληνικών περιοχών, όπως είναι η Σάμος, η Θάσος, η Θεσσαλία, η Κοζάνη, η Αγία Άννα της Εύβοιας κ.λπ.
Αλλά και οι εθιμικοί αγώνες έχουν ευετηρικό περιεχόμενο και γονιμική σκοπιμότητα, όπως φαίνεται και στα λαϊκά παραδοσιακά αθλητικά αγωνίσματα. Τον ίδιο, δε, σκοπό εξυπηρετούν τόσο οι εθιμικά καθιερωμένες ευχές των μεγάλων σταθμών του ετήσιου εορτολογικού κύκλου όσο και οι προσφορές καρπών και ειδών διατροφής στο θείον, οι γνωστές «απαρχές», οι οποίες αντανακλούν στη φύση ολόκληρη, που ζωογονείται με την ευλογία τους, στον αέναο κύκλο του χρόνου. Το ίδιο συμβαίνει και με τις πολλές και ποικίλες εκκλησιαστικές ευχές που συνοδεύουν κάθε παραγωγική ανθρώπινη δραστηριότητα, όπως αυτές αποτυπώνονται στο «Ευχολόγιον», μια σπουδαία εκκλησιαστική πηγή λαογραφικών ειδήσεων και πληροφοριών.
Ουσιαστικά, πρόκειται για ένα ολόκληρο σύστημα ευλογιών και τελετουργικών ενισχύσεων της φύσης και των προϊόντων της, που συνιστούν μια υπερφυσική παρέμβαση του Θεού στην πορεία των φυσικών πραγμάτων, με αφορμή τη σχετική παράκληση των ανθρώπων, όπως αυτή διατυπώνεται στα κείμενα των συγκεκριμένων ευχών. Το ίδιο μπορεί να παρατηρηθεί και για την παλαιότερη πρακτική της ευλόγησης του σπόρου στον ναό, συνήθως κατά την εορτή της Υψώσεως του Τιμίου Σταυρού (14 Σεπτεμβρίου) – ή με άλλη φθινοπωρινή εορτολογική ευκαιρία και πάντως πριν από τη σπορά. Διά του ευλογημένου σπόρου, η εκκλησιαστική ευλογία, άρα και η θεία δύναμη και χάρη, περνούσε στη γη, τη φύση και την επερχόμενη νέα βλάστηση και καρποφορία, άρα ανανέωνε τον συνεχή κύκλο ευλογίας και καθαγιασμού της φύσης και δομούσε τις σχέσεις του λαϊκού ανθρώπου με το φυσικό περιβάλλον του, μέσα στα όρια μιας ένθεης και σεβαστικής αντιμετώπισης, μακριά από την ολέθρια για το μέλλον της ανθρωπότητας ληστρική απομύζηση των φυσικών πόρων, που κυριαρχεί στους χαλεπούς καιρούς μας.
Αλλά και οι εθιμικές τελετουργικές πυρές έχουν ευετηρικό περιεχόμενο και σκοπό, όπως και τα τελετουργικά πολυσπόρια και τα ανάλογα «καταχύσματα», ο ραντισμός, δηλαδή, με καρπούς και σπόρους. Σε κάθε περίπτωση, η τελετουργική επίτευξη της ευετηρίας βρίσκεται στη βάση πολλών και ποικίλων θρησκευτικών πρακτικών της αρχαιότητας, αλλά και πολλών ανάλογων εθιμικών πρακτικών της λαϊκής λατρείας. Στα έθιμα αυτά βλέπουμε ανάγλυφη τη σχέση ανάμεσα στο λαϊκό εορτολόγιο και τον αγροτοκτηνοτροφικό χαρακτήρα των παραδοσιακών κοινοτήτων, μια σχέση που αποτέλεσε τη βάση σχηματισμού των εθίμων της ελληνορθόδοξης παράδοσής μας, διαχρονικά.
