Του Χρήστου Γ. Κτενά
Ανήκοντες σε μια θρησκεία, χριστιανοί κυρίως, αλλά όχι και τόσο πιστοί. Αυτή είναι με λίγες λέξεις η εικόνα της Ευρώπης σε ότι αφορά την θρησκευτική συμπεριφορά, όπου ναι μεν καταγράφεται η πλειονότητα των κατοίκων της Γηραιάς (και γερασμένης πια) ηπείρου να ακολουθούν μια θρησκεία (τον Χριστιανισμό που κυριαρχεί) αλλά με απόμακρο και πολλές φορές αδιάφορο τρόπο, ως μια πτυχή της παράδοσης τους, χωρίς ουσιαστική σύνδεση με το μήνυμα της, χωρίς να εκκλησιάζονται, ενώ ταυτόχρονα εμφανίζονται «ανοιχτοί» σε ποικίλες δοξασίες και μεταμοντέρνες μεταφυσικές θεωρήσεις.
Αν αυτή είναι η θρησκευτική εικόνα της Ευρώπης σήμερα, πως θα είναι το 2050 και ποια θα είναι η πληθυσμιακή κατανομή των πιστών όλων των θρησκειών; Μια προσέγγιση μας δίνει η μελέτη για το μέλλον των παγκόσμιων θρησκειών το 2050, που δημοσίευσε πρόσφατα το αμερικάνικο ερευνητικό ινστιτούτο Pew.
Η ήπειρος που μικραίνει
Η βασική διαπίστωση για την Ευρώπη είναι βέβαια πως συνεχώς μειώνεται ο πληθυσμός της, καθώς τα δημογραφικά στοιχεία είναι όλα αρνητικά. Έτσι, ειδικά ο χριστιανικός πληθυσμός από 553 εκατομμύρια το 2010, αναμένεται να πέσει στα 454 εκατομμύρια το 2050, με μια εντυπωσιακή «απώλεια» 100 εκατομμυρίων πιστών. Σημαντική μείωση αναμένεται και στους πιστούς της Εβραϊκής θρησκείας, που αναμένεται στο ίδιο διάστημα να μειωθούν από 1,4 εκατομμύρια σε 1,2 (πίνακας 1).
Ποιοι θα αυξηθούν; Όλοι οι υπόλοιποι. Αρχικά, οι πιστοί του Ισλάμ που θα φθάσουν τα 71 εκατομμύρια το 2050 από τα 43 το 2010, μια αύξηση κατά 63%. Στη συνέχεια, όσοι δηλώνουν άθεοι ή απομακρυσμένοι από κάποια θρησκεία, που θα προσεγγίσουν τα 160 εκατομμύρια από 140 που είναι περίπου σήμερα. Τέλος, όλες οι μικρότερες (σε αριθμό πιστών) θρησκείες προβλέπεται ότι θα εμφανίσουν άνοδο που θα καταγράψει και εντυπωσιακά ποσοστά, π.χ. κατά 92,9% οι Ινδουιστές και κατά 85% οι Βουδιστές. Βέβαια οι «μικρές» αυτές θρησκείες θα παραμείνουν κάτω από τα 3 εκατομμύρια πιστούς καθεμία, οπότε δεν αναμένεται να επηρεάσουν σημαντικά την κοινωνική δομή της Ευρώπης. Τελικό αναμενόμενο αποτέλεσμα; Οι χριστιανοί που το 2010 ήταν τα ¾ του ευρωπαϊκού πληθυσμού, το 2050 θα είναι τα 2/3 παρουσιάζοντας μια πτώση κατά 10%, με δεύτερη –ανερχόμενη- ομάδα τους άθεους και τρίτη τους μουσουλμάνους που θα φθάσουν το 10%, διψήφιο ποσοστό για πρώτη φορά στην σύγχρονη ιστορία της ηπείρου.
Οι χριστιανοί που το 2010 ήταν τα ¾ του ευρωπαϊκού πληθυσμού, το 2050 θα είναι τα 2/3, παρουσιάζοντας μια πτώση κατά 10%
Γονιμότητα και ηλικιακή κατανομή
Αν κάτι χαρακτηρίζει τις μουσουλμανικές χώρες αυτό είναι η υψηλή γονιμότητα, κάτι που παρατηρείται και στους πιστούς της θρησκείας στην Ευρώπη. Εκεί δηλαδή που εμφανίζουν ποσοστό γονιμότητας 2,1 (παιδιά ανά γυναίκα), δηλαδή ένα νούμερο που αν μη τι άλλο συντηρεί τον πληθυσμό στα σημερινά επίπεδα του. Αντίθετα κινούνται οι πιστοί όλων των άλλων θρησκειών, όπως και εκείνοι που δηλώνουν άθεοι. Έτσι, στο σύνολο της η Ευρώπη καταγράφει ένα δείκτη γονιμότητας μόλις 1,6, κάτι που αναπόφευκτα οδηγεί σε γενική μείωση του πληθυσμού (πίνακας 2).
Η γονιμότητα έχει άμεση επίπτωση και στην ηλικιακή κατανομή των πιστών κάθε θρησκείας. Οπότε, είναι λογικό οι προβλέψεις να μας δίνουν και πάλι πρώτο τον μουσουλμανικό πληθυσμό της Ευρώπης στις νέες ηλικίες, κάτι που συμβαίνει ήδη σήμερα. Αυτή τη στιγμή λοιπόν, το 22% των Ευρωπαίων μουσουλμάνων είναι κάτω των 15 ετών, ενώ το αντίστοιχο ποσοστό για χριστιανούς είναι στο 15%. Σε αντίστοιχο ρυθμό κινείται και η μέση ηλικία όπου για τους μουσουλμάνους είναι στα 32 χρόνια ενώ οι χριστιανοί βρίσκονται στα 42, μια δεκαετία δηλαδή πιο γερασμένοι.
Τέως χριστιανοί, η νέα τάση
Η «αιμορραγία» των πιστών από τη Χριστιανική θρησκεία είναι ένας ιδιαίτερος παράγοντας που επηρεάζει την πληθυσμιακή εξέλιξη τους προς το 2050. Αυτή την εποχή στην ήπειρο μας παρατηρείται μια σημαντική τάση μετακίνησης χριστιανών προς την αθεΐα ή την θρησκευτική ουδετερότητα και αδιαφορία.
Συνυπολογίζοντας λοιπόν την μετακίνηση, όσοι δηλώνουν άθεοι ή μη σχετιζόμενοι με κάποια θρησκεία θα φθάσουν το 2050 στο 23,3% του συνόλου στην Ευρώπη. Αν όμως δεν μετρηθεί η μετακίνηση, αυτοί θα ήταν στο 18,7%. Η ίδια διαφορά παρατηρείται στον χριστιανικό πληθυσμό, που με την μετακίνηση πιστών προς την αθεΐα το 2050, θα αποτελεί το 65,2% του συνόλου της ηπείρου, ενώ χωρίς τη μετακίνηση θα έφθανε το 70%. Συνολικά δηλαδή εκτιμάται ότι ο χριστιανικός πληθυσμός θα έχει μειωθεί κατά 5% στο σύνολο το 2050 μόνο και μόνο λόγω της απομάκρυνσης των πιστών από τη θρησκεία τους.
Οι πιστοί του Ισλάμ στην Ευρώπη θα φθάσουν τα 71 εκατομμύρια το 2050 από τα 43 το 2010, καταγράφοντας αύξηση κατά 63%
Ο κρίσιμος ρόλος των μεταναστών
Τα μεταναστευτικά ρεύματα –τα οποία βέβαια έχουν μεγάλη διακύμανση και δύσκολα κανείς μπορεί να υπολογίσει τις αντίστοιχες ροές με μεγάλη ακρίβεια έως το 2050- είναι σίγουρο ότι αλλάζουν και τον θρησκευτικό χάρτη της Ευρώπης. Σύμφωνα με την μελέτη του ινστιτούτου Pew, ο μουσουλμανικός πληθυσμός της ηπείρου που το 2010 ήταν το 6%, θα έφθανε στο 8% το 2050 χωρίς το μεταναστευτικό ρεύμα. Όταν όμως αυτό συνυπολογιστεί, τότε φθάνουμε στο 10%, δηλαδή μια αύξηση κατά 25% από την προβλεπόμενη. Θετική αναμένεται να είναι και η εξέλιξη των μικρότερων (σε αριθμό πιστών) στην Ευρώπη θρησκειών και πάλι λόγω μετανάστευσης, ενώ οι χριστιανοί -σύμφωνα με τα μοντέλα του ινστιτούτου Pew- χάνουν 1,5% το 2050 από το αναμενόμενο ποσοστό τους, λόγω ροών από το εξωτερικό (πίνακας 3).
Η Ελλάδα το 2050
Η εικόνα της Ελλάδας το 2050 δεν διαφέρει και πολύ στην γενική τάση από εκείνη της Ευρώπης όπως προβλέπει το ινστιτούτο Pew. Αυτό που αλλάζει είναι οι ρυθμοί μεταβολής, όπου το χριστιανικό στοιχείο στη χώρα μας, από 88,1% του πληθυσμού το 2010, το 2050 προβλέπεται να είναι στο 86,1%, μια μικρή μείωση κατά 2 ποσοστιαίες μονάδες. Οι μουσουλμάνοι εκτιμάται ότι θα έχουν αυξηθεί από 5,3% σε 7,8%, ενώ μικρές αλλαγές (θετικές ποσοστιαία) αναμένονται σε άθεους-μη σχετιζόμενους με θρησκεία, και Ινδουιστές. Σε απόλυτους αριθμούς όμως, ο αριθμός των χριστιανών στην Ελλάδα θα έχει μειωθεί κατά 1,3 εκατομμύρια λόγω συνολικής μείωσης του πληθυσμού…
