Με μεγάλη επιτυχία πραγματοποιήθηκε από 20 έως 22 Νοεμβρίου, 2015 το Διεθνές Συνέδριο και η τιμητική εκδήλωση με θέμα «Ο Μητροπολίτης Διοκλείας Κάλλιστος Ware και η μαρτυρία της Ορθοδοξίας στη Δύση», που διοργάνωσε η Ακαδημία Θεολογικών Σπουδών της Ιεράς Μητροπόλεως Δημητριάδος.
Στην πρώτη απογευματινή συνεδρία της πρώτης μέρας του συνεδρίου, ύστερα από σύντομο χαιρετισμό του διευθυντή της Ακαδημίας Θεολογικών Σπουδών Δρ. Παντελή Καλαϊτζίδη, και την προεδρία του τελευταίου, παρουσιάστηκε η πρώτη εισήγηση από την Δρ. Νίκη Τσιρώνη, (Ινστιτούτο Ιστορικών Ερευνών, Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών) με θέμα «O Μητροπολίτης Κάλλιστος Ware: Μια γέφυρα μεταξύ χρόνου και διαχρονικότητας, μεταξύ ιστορίας και θεολογίας». Στην εισήγησή της η ομιλήτρια αναφέρθηκε σε συγκεκριμένα παραδείγματα από το έργο του Μητροπολίτη Διοκλείας (όπως λ.χ. η περί προσώπου θεώρησή του με αφετηρία την αγία Τριάδα σε αντιδιαστολή προς το άτομο, η θεώρηση του σώματος στην προοπτική μιας ολιστικής κατανόησης του ανθρώπου, κ.ά.) τα οποία δικαιολογούν τη θεώρησή του ως γέφυρα μεταξύ χρόνου και διαχρονικότητας, ιστορίας και θεολογίας.
Ο Δημήτριος Μόσχος, (επίκουρος καθηγητής Θεολογικής Σχολής Πανεπιστημίου Αθηνών) ανέπτυξε το θέμα «Ο Μητροπολίτης Κάλλιστος Ware ως ιστορικός της ανατολικής Ορθόδοξης Εκκλησίας». Όπως ανέφερε, σημαντικότερη συμβολή του Καλλίστου Ware, είναι ότι, ενώ ασχολήθηκε με εποχές και θέματα εμβληματικά σε μια μακρά πολεμική αντιπαράθεση μεταξύ Ορθόδοξης Ανατολής και (κυρίως Ρωμαιοκαθολικής) Δύσης, δεν υπήρξε ούτε ουδέτερος ούτε πολεμικός στον τρόπο προσέγγισης. Το βασικό χαρακτηριστικό της ιστορικής του έρευνας είναι η προσπάθεια να γίνει κατανοητή η ιστορία της Ορθόδοξης Εκκλησίας σ’ ένα κόσμο με τελείως διαφορετικές παραστάσεις. Αυτή η μέριμνα ευαγγελισμού του δυτικού κόσμου καθιστά και την ιστορική του προσέγγιση, μια ερμηνεία συμπεριληπτική για όλη την Εκκλησία αλλά και τον Ευρωπαϊκό πολιτισμό και όχι μόνο τη Δύση. Θέτει τις προϋποθέσεις για έξοδο από την άγονη απομονωτιστική και πολεμική ρητορική Ανατολής-Δύσης χωρίς να καθιστά και την επιστημονική εργασία στην Ανατολή απλό προσάρτημα της ιστορικής προβληματικής της Δύσης. Γίνεται έτσι υπό μία έννοια ένα ιδιαίτερο είδος «μεταποικιακής» ιστορικής αφήγησης.
Στη δεύτερη απογευματινή συνεδρία υπό την προεδρία της kαθηγήτριας Ivana Noble, ο π. Ανδρέας Ανδρεόπουλος, (αναπληρωτής καθηγητής στο Τμήμα Θεολογίας και Θρησκευτικών Σπουδών, Πανεπιστήμιο Winchester, Ηνωμένο Βασίλειο), μίλησε με θέμα «Ο Μητροπολίτης Κάλλιστος Ware και οι Πατερικές Σπουδές». Σύμφωνα με τον ομιλητή ο Μητροπολίτης Κάλλιστος έχει επηρεάσει όσο λίγοι θεολόγοι τη σύγχρονη Ορθόδοξη σκέψη. Αυτό αναδεικνύεται στον τρόπο που μελέτησε την Πατερική παράδοση και την αφομοίωσε δυναμικά στα πλαίσια της σύγχρονης θεολογικής θεωρίας και πράξης. Αν και συνέγραψε μελέτες με αμιγώς πατρολογικό ενδιαφέρον, το ενδιαφέρον βρίσκεται στο συνεχή διάλογό του με την πατερική κληρονομιά, και τον τρόπο με τον οποίο συνέδεσε την πατερική σκέψη με τη σύγχρονη εποχή και τα προβλήματά της. Ο Μητροπολίτης Κάλλιστος μας θυμίζει με το έργο του ότι η πατρολογία δεν είναι η μελέτη του παρελθόντος, αλλά η συνεχής έρευνα για το φρόνημα της Εκκλησίας.
Ο Δρ. Norman Russel, (επίτιμος ερευνητής στο St Stephen’s House, Οξφόρδη, Ηνωμένο Βασίλειο), του οποίου η εισήγηση αναγνώστηκε από τον π. Gregory Edwards, καθώς ο ίδιος δεν κατέστη δυνατό να παραβρεθεί, παρουσίασε το θέμα «Ο Μητροπολίτης Κάλλιστος Ware ως δογματικός θεολόγος». Σύφωνμα με το δρ. Russel, ο Μητροπολίτης Κάλλιστος είναι ένας πρώιμος εκπρόσωπος του νέου τρόπου της Ορθόδοξης δογματικής θεολογίας που ξεκίνησε από τους Ρώσους θεολόγους της Σχολής του Παρισιού. Έτσι στο πρώτο του βιβλίο, «Η Ορθόδοξη Εκκλησία» (1963), ορίζει τις θεμελιώδεις γραμμές που θα χαρακτηρίζουν στο εξής το σύνολο μετέπειτα έργο του: όχι έμφαση στην διανοητική πλευρά αλλά στη βιωματική, αλλά όχι πολεμική αλλά ειρηνική διάθεση, όχι απολογητική αλλά μυστική θεολογία. Τα κύρια χαρακτηριστικά του Μητροπολίτη Κάλλιστου ως δογματολόγου θα μπορούσαν να συνοψιστούν στην έλλειψη του δογματισμού, στην ειρηνική στάση του, και την έμφασή του στον αποφατισμό.
Τη δεύτερη μέρα του συνεδρίου, στην πρώτη πρωινή συνεδρία υπό την προεδρία του καθηγητή του Πανεπιστημίου Αθηνών και μέλους του Δ.Σ. της Ακαδημίας Θεολογικών Σπουδών Βόλου αρχ. Γρηγορίου Παπαθωμά, πρώτος ομιλητής ήταν ο Επίσκοπος του Ebbsfleet, Jonathan Goodall (Εκκλησία της Αγγλίας), ο οποίος ανέπτυξε το θέμα «Ο Μητροπολίτης Κάλλιστος Ware και η Οικουμενική Κίνηση». Σύμφωνα με τον εισηγητή ο Επίσκοπος Διοκλείας ασχολήθηκε από πολύ νωρίς με τις σχέσεις μεταξύ των χριστιανικών εκκλησιών και τη μαρτυρία που δίνει η καθεμιά στην αυτο-αποκάλυψη του Θεού καθώς επίσης και την εμπειρία που διαθέτει του Θεού. Καθώς, καταπιανόταν ολοένα και περισσότερο με την πανεπιστημιακή διδασκαλία, τα ενοριακά του καθήκοντα και τις οικουμενικές συναντήσεις, ανέπτυξε ένα ολοκληρωμένο τρόπο αντιμετώπισης των αναγκών των Ορθοδόξων όσο και των μη-Ορθοδόξων. Όταν έλαβε μέρος στους επίσημους οικουμενικούς διαλόγους, ή στις αδελφότητες που ήταν αφιερωμένες στην οικουμενική προσέγγιση, όπως επίσης και στα γραπτά κείμενά του και τις ομιλίες του, παρέμεινε πάντοτε πιστός στην πληρότητα της ορθόδοξης πίστης, την ιστορία και την πρακτική της, έχοντας, παράλληλα βαθιά γνώση των άλλων χριστιανικών παραδόσεων και όντας πάντοτε έτοιμος με μια πρωτόγνωρη ειλικρίνεια και προθυμία για ανταλλαγή εμπειριών.
Ο επόμενος ομιλητής Δρ. Δημήτριος Οικονόμου, (μουσικολόγος, επισκέπτης καθηγητής Πανεπιστημίου Λονδίνου, Ηνωμένο Βασίλειο) ανέπτυξε το θέμα «O Μητροπολίτης Κάλλιστος Ware και η Ορθοδοξία στη Μ. Βρετανία». Όπως σημείωσε ο ομιλητής στα γραπτὰ καὶ τὶς ὁμιλίες του σχετικὰ μὲ τὴν Ὀρθοδοξία στὴ Βρετανία, ὁ Μητροπολίτης Διοκλείας Κάλλιστος ξεχωρίζει πέντε σημαντικὰ θέματα. Αὐτὰ εἶναι: α) ἡ ὀρθόδοξη διασπορὰ στὴ Βρετανία ὡς κρίση καὶ εὐκαιρία· β) ἡ ἀνάγκη γιὰ ἑνότητα μεταξὺ τῶν Ὀρθοδόξων Ἐκκλησιῶν ποὺ ὑπάρχουν στὴ Βρετανία· γ) ἡ σημασία τῆς ὀρθόδοξης μαρτυρίας τόσο πρὸς τὶς ἄλλες χριστιανικὲς ὁμολογίες ὅσο καὶ στοὺς μη Χριστιανούς· δ) ἡ πρόκληση νὰ διατηρηθεῖ ἡ πίστη ἀνάμεσα στὶς γενιὲς ὅσων εἶναι γεννημένοι στὴ Βρετανία· ε) ἡ σημασία τῆς ἐκπαίδευσης, τοῦ καταρτισμοῦ καὶ τῆς χειροτονίας κληρικῶν ποὺ ἔχουν γεννηθεῖ στὸ Ἡνωμένο Βασίλειο καὶ τὴν Ἰρλανδία.
Η συνεδρία ολοκληρώθηκε με τον Δρ. Marcus Plested, (αναπληρωτή καθηγητή Τμήματος Θεολογίας, Πανεπιστήμιο Marquette, Η.Π.Α.), ο οποίος ανέπτυξε το θέμα «Ορθοδοξία και Δύση στο έργο του Μητροπολίτη Κάλλιστου Ware». Για τον δρ Plested, ο Μητροπολίτης Κάλλιστος δεν υπήρξε μονάχα ένας σημαντικός μάρτυρας της Ορθοδοξίας στη Δύση, αλλά μαρτύρησε επίσης και για την βαθύτερη αρμονία μεταξύ Ανατολής και Δύσης στη ζωή και το έργο του.
Στη δεύτερη πρωινή συνεδρία υπό την προεδρία του κ. Νικολάου Ασπρούλη, πρώτος ομιλητής ήταν ο Πέτρος Βασιλειάδης (ομότιμος καθηγητής Θεολογικής Σχολής Α.Π.Θ.), ο οποίος ανέπτυξε το θέμα «Η ανθρωπολογική σκέψη του Μητροπολίτη Καλλίστου Ware και η χειροτονία των γυναικών». H εισήγηση περιστράφηκε γύρω από την συμβολή του Μητροπολίτη Διοκλείας κ. Κάλλιστου Ware σε δύο θέματα: τη χριστιανική ανθρωπολογία και το ζήτημα της χειροτονίας των γυναικών. Όπως είπε ο κ. Βασιλειάδης, ο Μητροπολίτης Διοκλείας είναι ο πρώτος Ορθόδοξος θεολόγος που επεσήμανε τη σημασία της ανθρωπολογίας για το μέλλον της Ορθόδοξης θεολογίας, μιλώντας για στροφή της θεολογικής έρευνας από την εκκλησιολογία στην ανθρωπολογία. Ως προς το φλέγον ζήτημα της χειροτονίας των γυναικών έγινε αναφορά στην μελέτη του στο «Women and the Priesthood», αλλά και στην τολμηρή πρωτοβουλία του να συνεκδόσει με την Elisabeth Behr-Sigel το «The Ordination of Women in the Orthodox Church», στο οποίο αποφαίνεται, ότι «για το ζήτημα της ιερωσύνης των γυναικών δεν υπάρχει ακόμη παν-Ορθόδοξη διακήρυξη, η οποία να κατέχει σαφή οικουμενική αυθεντία».
Στη συνέχεια ο Συμεών Πασχαλίδης, (καθηγητής τμήματος Ποιμαντικής και Κοινωνικής Θεολογίας, Θεολογικής Σχολής, ΑΠΘ) ανέπτυξε το θέμα «Το πρόσωπο στη θεολογία του Μητροπολίτη Καλλίστου Ware». Σύμφωνα με τον ομιλητή, ένα ἀπὸ τὰ καίρια ζητήματα ποὺ ἔχουν ἀπασχολήσει τὴ θεολογικὴ γραφίδα τοῦ μητροπολίτη Διοκλείας Κάλλιστου Ware, εἶναι τὸ πρόσωπο, ὅπως αὐτὸ ὁρίζεται μὲ ἀφετηριακὴ ἀναφορὰ στὶς ἐνδοπροσωπικὲς καὶ διαπροσωπικὲς σχέσεις στὸ χῶρο τῆς Τριαδολογίας. Σὲ μία σειρὰ μελέτων καὶ ἄρθρων του ὁ μητροπολίτης Κάλλιστος ἔχει συζητήσει διεξοδικὰ τὸ ζήτημα αὐτό, ἀξιοποιώντας τὸ βιβλικὸ ὑπόβαθρο καὶ τὴ θεολογία τῶν μεγάλων Πατέρων τῆς Ἀνατολῆς καὶ τῆς Δύσεως, ἀλλὰ καὶ συγγραφέων μετὰ τὸ Σχίσμα, φθάνοντας σὲ ἕνα γόνιμο διάλογο ἀκόμη καὶ μὲ τὴ σύγχρονη φιλοσοφικὴ σκέψη.
Στην πρώτη απογευματινή συνεδρία υπό την προεδρία του καθηγητή Παναγιώτη Σκαλτσή (καθηγητή της Λειτουργικής στο Τμήμα Θεολογίας του ΑΠΘ, και προέδρου του Τμήματος Θεολογίας), ο Νικόλαος Ασπρούλης, (Μάστερ Θεολογίας, επιστημονικός συνεργάτης Ακαδημίας Θεολογικών Σπουδών και περιοδικού «Θεολογία»), ανέπτυξε το θέμα «Ο Μητροπολίτης Κάλλιστος Ware μεταξύ Νεο-πατερικής σύνθεσης και Ρωσικής Θρησκευτικής Αναγέννησης». Στην εισήγησή του ο ομιλητής προσπάθησε να δείξει ότι το πρόσωπο και το έργο του Μητροπολίτη Διοκλείας Κάλλιστου Ware, αποτελεί ένα αντιπροσωπευτικό παράδειγμα σύνθεσης των δυο βασικών ρευμάτων της σύγχρονης ορθόδοξης θεολογίας του 20ου αιώνα. Ενώ μέχρι πρόσφατα η Nεο-πατερική σύνθεση και η Ρωσική Θρησκευτική Αναγέννηση θεωρούνταν ως απολύτως ασύμβατα μεταξύ τους ρεύματα, η μεθοδολογία που ακολουθείται και η επιλογή των συγκεκριμένων θεμάτων από τον Μητροπολίτη Κάλλιστο αποτελεί, σε πείσμα πολλών, ζωντανή απόδειξη της δυνατότητας να συνδυαστούν οι κορυφαίες εκδηλώσεις και συλλήψεις των δύο ρευμάτων.
Η Αικατερίνη Τσαλαμπούνη, (επίκουρη καθηγήτρια Θεολογικής Σχολής ΑΠΘ) μίλησε στη συνέχεια με θέμα «Στοιχεία οικο-θεολογίας στο έργο του Μητροπολίτη Κάλλιστου Ware». Στην εισήγηση παρουσιάστηκαν τα κύρια σημεία της θεολογικής σκέψης του Μητροπολίτη Διοκλείας Κάλλιστου Ware σχετικά με το περιβάλλον, τη σχέση του ανθρώπου με την υπόλοιπη δημιουργία και τη θέση του μέσα σε αυτήν. Ο τιμώμενος ιεράρχης ανήκει στη μικρή ομάδα Ορθοδόξων θεολόγων που ασχολήθηκαν με τη λεγόμενη «οικολογική θεολογία». Συνέβαλαν σε αυτήν γόνιμα προτείνοντας μοντέλα κατανόησης της σχέσης του ανθρώπου με την υπόλοιπη δημιουργία που είχαν ως αφετηρία την ορθόδοξη παράδοση (χαρακτηριστικά στοιχεία της ορθόδοξη πρότασης: το μοντέλο του ιερέα της κτίσεως, το ασκητικό ήθος και η ευχαριστιακή εμπειρία της Ορθόδοξης Εκκλησίας).
Στην έκτη και τελευταία συνεδρία υπό την προεδρία του καθηγητή Συμεώνος Πασχαλίδη, η πρώτη ομιλήτρια ήταν η Ivana Noble, (καθηγήτρια Οικουμενικής Θεολογίας, Προτεσταντική Θεολογική Σχολή, Πανεπιστήμιο του Καρόλου, Πράγα, Τσεχία). Η εισήγηση της επικεντρώθηκε στο ρόλο που διαδραμάτισε ο Μητροπολίτης Κάλλιστος στη μετάφραση της φιλοκαλικής παράδοσης σε μια γλώσσα προσιτή στους Χριστιανούς που ζουν στο δυτικό κόσμο. Επίσης τόνισε τη σημασία του γεγονότος ότι ο Μητροπολίτης κατέστησε ευρύτερα γνωστά τα θέματα της σχέσης με έναν πνευματικό πατέρα, την νήψη, την ησυχία, και την επίκληση του ονόματος του Ιησού. Την ίδια στιγμή επιχειρήθηκε να διερευνηθεί, εάν και κατά πόσον αυτή η σημαντική συμβολή του Μητροπολίτη Κάλλιστου ως δασκάλου σχετίζεται με το ρόλο του ερευνητή, με ποιο τρόπο η θεολογία του φωτός και της θείας παρουσίας μπορεί να μιλήσει στους ανθρώπους που βιώνουν βαθιά το σκοτάδι και τη θεία απουσία στην πνευματική ζωή τους.
Τέλος ο μοναχός Luigi d’Ayala Valva, (Μοναστική Αδελφότητα του Μπόζε, Ιταλία) μίλησε με θέμα «Μοναχισμός και μοναστική παράδοση στο έργο του Μητροπολίτη Κάλλιστου». Η μελέτη του, γραμμένη από ένα μέλος δυτικής μοναστικής κοινότητας, είχε ως στόχο να προσφέρει μια συνθετική επισκόπηση του τρόπου κατανόησης της μοναστικής ζωής και της παράδοσης με βάση τα κείμενα του Μητροπολίτη Κάλλιστου. Αφού αναδείχτηκαν οι ιδιαίτεροι ιστορικοί παράγοντες που συνέβαλαν στη διαμόρφωση της μοναστικής θεολογίας (π.χ. η μελέτη της αρχαίας μοναστικής γραμματείας, η άμεση και προσωπική εμπειρία και η γνώση του ορθόδοξου μοναχισμού), η εισήγηση υπογράμμισε τις κύριες ερμηνευτικές κατηγορίες με τις οποίες ο Μητροπολίτης Κάλλιστος παρουσίασε μοναστική ζωή στο θεολογικό έργο του: 1) «Το μυστήριο της αγάπης» : μια ζωή, σύμφωνα με το Ευαγγέλιο, που βρίσκει την πηγή της στο Άγιο Βάπτισμα 2) «η Προφητεία της Βασιλείας»: μια εσχατολογική ζωή με έναν βασικό «ησυχαστικό» και «μυστικό» πυρήνα 3) «η οδός της συνεχούς μετανοίας»: μια ζωή ασκητική και «κενωτική», αγώνας για την επίτευξη μεταμόρφωσης 4) «Εσωτερική και συνεχής προσευχή»: μια υπηρεσία αγάπης στην καρδιά της ανθρωπότητας.
Μετά την ολοκλήρωση των εργασιών του επιστημονικού συνεδρίου, πραγματοποιήθηκε στο κατάμεστο αμφιθέατρο του συνεδριακού κέντρου «Θεσσαλία», η υποδοχή του Σεβασμιώτατου Μητροπολίτη Διοκλείας κ. Καλλίστου ως Εταίρου της Ακαδημίας Θεολογικών Σπουδών.
Στη συνέχεια της εκδήλωσης μίλησε ο Σεβασμιώτατος Μητροπολίτης Δημητριάδος κ. Ιγνάτιος με θέμα «Ο Μητροπολίτης Διοκλείας Κάλλιστος Ware ως εκκλησιαστική και θεολογική προσωπικότητα», όπου με συνοπτικό τρόπο παρουσίασε πτυχές του πολυσχιδούς εκκλησιαστικού και θεολογικού έργου του τιμώμενου Ιεράρχη. Αμέσως μετά ακολούθησε ο Ακαδημαϊκός Έπαινος προς τιμή του Μητροπολίτη Διοκλείας Καλλίστου, ο οποίος εκφωνήθηκε από τον Διευθυντή της Ακαδημίας Θεολογικών Σπουδών Δρ. Παντελή Καλαϊτζίδη, κι ο οποίος παρουσίασε τους βασικούς σταθμούς της ακαδημαϊκής καριέρας του τιμώμενου Ιεράρχη, αναδεικνύοντας επίσης ορισμένα από τα κεντρικά θέματα με τα οποία ο ίδιος ασχολήθηκε, όπως η πανορθόδοξη ενότητα και η υπέρβαση του πνεύματος του εθνικισμού, τη σύνθεση μεταξύ νεο-πατερικής σύνθεσης και ρωσικής θρησκευτικής αναγέννησης, κ.ά. Στη συνέχεια πραγματοποιήθηκε η απονομή του Μεγαλόσταυρου και του τιμητικού Διπλώματος από τον Μητροπολίτη Δημητριάδος κ. Ιγνάτιος.
Στις εργασίες του συνεδρίου και στην τιμητική εκδήλωση έλαβαν μέρος πλήθος κόσμου, ενώ ιδιαιτέρως τίμησαν το όλο γεγονός με την παρουσία τους, ο Μητροπολίτης Κίτρους, Κατερίνης και Πλαταμώνα κ. Γεώργιος, ως εκπρόσωπος του Παναγιωτάτου Οικουμενικού Πατριάρχου κ.κ. Βαρθολομαίου, ο Σεβασμιώτατος Μητροπολίτης Θεσσαλιώτιδος και Φαναριοφερσάλων κ. Τιμόθεος, όπως επίσης και πλήθος ιερέων, μοναχών και λαϊκών.
