Του Αλεξάνδρου Π. Κωστάρα
Ομότιμου Καθηγητή Νομικής Σχολής Πανεπιστημίου Θράκης
Ο Ιανός ήταν, ως γνωστόν, ένας από τους πολλούς θεούς των Αρχαίων Ρωμαίων που ήσαν και αυτοί, όπως οι αρχαίοι Ελληνες, ειδωλολάτρες. Το ιδιάζον στοιχείο σε αυτό τον θεό ήταν η διπροσωπία του, εφ’ όσον η προτομή της κεφαλής του είχε πάντα δύο όψεις: μία γελαστή και μία θλιμμένη. Συμμετείχε λοιπόν ο Ιανός στην καθημερινή ζωή των Ρωμαίων, δείχνοντας κάθε φορά την όψη που εξέφραζε τα συναισθήματά του, καθώς κοιτούσε τα συντελούμενα στην αρχαία ρωμαϊκή κοινωνία. Εάν αυτά που έβλεπε ήσαν ευχάριστα, έδειχνε την χαρούμενη όψη του προσώπου του. Εάν όμως ήσαν δυσάρεστα, τότε προέβαλε το συνοφρυωμένο, σκυθρωπό πρόσωπό του. Ανάλογη είναι και η μεταφορική χρήση της λέξης «Ιανός», που χαρακτηρίζει τον διπρόσωπο άνθρωπο, τον υποκριτή, τον θεατρίνο.
Από την άλλη μεριά η Θέμις ήταν, σύμφωνα με την αρχαία ελληνική μυθολογία, θεά της Δικαιοσύνης, στην οποία ο σύζυγός της Δίας, είχε εκχωρήσει το προνόμιο της δημιουργίας των θεσμών και τη φροντίδα της τήρησής τους με αρμοδιότητα την τιμωρία όσων τους παρέβαιναν. Μπορεί βέβαια την αρμοδιότητά της αυτή να την είχε μοιράσει η Θέμις στις τρεις από τις πολλές κόρες της, την Ευταξία, τη Δίκη και την Ειρήνη, όμως αυτή συμβόλιζε τελικά την απονομή της Δικαιοσύνης. Για να πείθει μάλιστα για την αμεροληψία της, εμφανιζόταν στις διάφορες παραστάσεις της με ένα μαντήλι στα μάτια και με έναν ζυγό στο χέρι. Τα κλειστά με το «μαντήλι» μάτια της Θέμιδος έδειχναν σε όλους ότι η θεά της Δικαιοσύνης δεν ήθελε να βλέπει εκείνους που δίκαζε, για να μην επηρεάζεται η κρίση της. Αντιστοίχως ο «ζυγός» στο χέρι της Θέμιδος συμβόλιζε την ακριβοδίκαιη κρίση της θεάς από τη στάθμιση όλων των κακών και καλών στοιχείων, τα οποία πλαισίωναν τη συγκεκριμένη παράβαση. Στον έναν «δίσκο» του «ζυγού» ετοποθετείτο η αντικειμενική απαξία της συμπεριφοράς του δράστη και στον άλλο οι συνθήκες, υπό τις οποίες έδρασε μαζί με την προσωπική του εικόνα, όπως αυτή ήταν γνωστή στην κοινωνία μέχρι την τέλεση της πράξης του. Το βάρος που είχε κάθε ένας από τους δύο αυτούς «δίσκους», έδειχνε προς τα πού έγερνε η «ζυγαριά».
«Θέμις» σήμερα η Δικαστική Εξουσία, που είναι εκ του Συντάγματος επιφορτισμένη με το καθήκον να κρίνει με αμεροληψία τις υποθέσεις των πολιτών, οι οποίοι προσφεύγουν σε αυτήν, για να βρουν το δίκιο τους στις διαφορές τους με άλλους κοινωνούς ή παραπέμπονται σε αυτήν από την αρμόδια διωκτική αρχή, για να δικασθούν για κάποια παράβαση του ποινικού νόμου, που τους αποδίδεται. Η εικόνα που μας δείχνει χρόνια τώρα η «Θέμις» μας επιτρέπει να παρατηρήσουμε ότι το «μαντήλι» δεν είναι, δυστυχώς, σφιχτά «δεμένο» στα «μάτια» της. Ετσι το «ανασηκώνει» πολλές φορές ανεπίτρεπτα, όταν δεν το βγάζει τελείως, για να δει εκείνον που δικάζει. Το ίδιο ισχύει και για τον «ζυγό» της «Θέμιδος». Οι «σταθμίσεις» του δεν είναι ακριβοδίκαιες πολλές φορές. Αλλοτε διότι φταίει ο ίδιος ο «ζυγός» που δείχνει να είναι «χαλασμένος». Και άλλοτε, διότι έχει γίνει κάποια «ζαβολιά» στη «στάθμιση».
Αφορμή για αυτές τις σκέψεις μας δίνουν κάποιες υποθέσεις ευρύτερου ενδιαφέροντος, τις οποίες έκρινε πρόσφατα η Δικαιοσύνη. Σε ορισμένες από αυτές η Θέμις προκάλεσε το κοινό αίσθημα με τις αποφάσεις της, ενώ σε άλλες προβλημάτισε με τη λογική των «δύο μέτρων και δύο σταθμών» που εφήρμοσε. Το είδαμε αυτό και στις υποθέσεις με τα τρία «Κ» (Καθαρίστρια, Κουφοντίνας, Κορκονέας).
Ας πάρουμε πρώτα την υπόθεση της καθαρίστριας. Στην υπόθεση αυτή πρωταγωνίστρια ήταν μια άνεργη νεαρή γυναίκα, αγράμματη και πολύτεκνη. Η γυναίκα αυτή «μην έχοντας άλλη εξορία πού να θρηνήσει», κατά τον στίχο του ποιητή, μιας και η πείνα μάστιζε την πολυμελή οικογένειά της, σκέφτηκε να πλαστογραφήσει ένα απολυτήριο Δημοτικού Σχολείου, για να μπορέσει να διοριστεί καθαρίστρια σε κάποιον Δήμο, εφ’ όσον το απολυτήριο αυτό ήταν μεταξύ των απαιτουμένων δικαιολογητικών για τον διορισμό. Τα κατάφερε. Και έτσι μπόρεσε να εξασφαλίσει τον «επιούσιον» στα παιδιά της. Το πράγμα κυλούσε αδιάφορα σε ρυθμούς ρουτίνας. Ωσπου ύστερα από κάποια χρόνια μαθεύτηκε η παρανομία της. Τυχαία ή κατόπιν καταγγελίας, δεν έχει σημασία. Μόλις ενημερώθηκε σχετικά ο Εισαγγελέας, άσκησε ποινική δίωξη σε βάρος της καθαρίστριας για κακουργηματική πλαστογραφία και για απάτη σε βάρος του Δημοσίου! Το Δικαστήριο που επελήφθη της υποθέσεως καταδίκασε την κατηγορούμενη καθαρίστρια σε κάθειρξη 10 ετών! Η ποινή αυτή επικυρώθηκε και από το Εφετείο, μολονότι αυτό τουλάχιστον ως πιο έμπειρο Δικαστήριο, θα έπρεπε να απαλλάξει την καθαρίστρια από την κατηγορία της απάτης (δεδομένου ότι δεν υπήρξε ζημία του Δήμου, εφ’ όσον η καθαρίστρια προσέφερε σε αυτόν τις υπηρεσίες της) και να την τιμωρήσει με μία μικρή ποινή ενός ή δύο ετών, και καθώς θα αναστελλόταν η εκτέλεσή της, το πράγμα θα τελείωνε εκεί. Χάθηκε δυστυχώς το μέτρο από τη Δικαιοσύνη με αποτέλεσμα την έκδοση της συγκεκριμένης απόφασης, που προκάλεσε θύελλα αντιδράσεων στα κανάλια και στην κοινή γνώμη. Οχι για να υπεραπισθούν την παρανομία μίας γυναίκας, αλλά για να καταγγείλουν την πλημμελή λειτουργία του «ζυγού» της Θέμιδος, που οδηγεί σε παράλογες αποφάσεις. Υπό την πίεση των σχετικών αντιδράσεων ο Εισαγγελέας του Αρείου Πάγου αναγκάσθηκε να ζητήσει την αναίρεση της συγκεκριμένης καταδικαστικής αποφάσεως για εσφαλμένη ερμηνεία του νόμου, η οποία ευδοκίμησε και έτσι αθωώθηκε τελικά η καθαρίστρια. Μπορούμε να φαντασθούμε εδώ όλοι, ποια όψη του προσώπου του θα μας έδειχνε ο Ιανός, εάν κοιτούσε τις αποφάσεις της Θέμιδος σε αυτή την υπόθεση.
Στις δύο άλλες συναφείς υποθέσεις, του Κουφοντίνα και του Κορκονέα, η Θέμις εμφανίστηκε με άλλο πρόσωπο. Πάει πια η θεά που ξέραμε με τα κλειστά «μάτια» και τον «ζυγό» στο χέρι. Τα πέταξε όλα αυτά. Και έγινε αλλοπρόσαλλη «θεραπαινίδα», αγόμενη και φερόμενη από φόβους, υπολογισμούς ή άλλες σκοπιμότητες. Τη μία φορά, για να βγάλει από τη φυλακή τον Κουφοντίνα, έναν αδίστακτο πολυ-ισοβίτη τρομοκράτη που σκότωσε εν ψυχρώ πολλούς ανθρώπους. Και την άλλη, για να εμποδίσει την αποφυλάκιση του Κορκονέα, ενός Ειδικού Φρουρού της Αστυνομίας, ο οποίος από εσφαλμένη χρήση του όπλου του έγινε αιτία να σκοτωθεί εντελώς άδικα ένας νεαρός διαδηλωτής και έτσι καταδικάσθηκε σε ισόβια κάθειρξη. Το όπλο του ενός ήταν εργαλείο παρανομίας. Φονικό σύνεργο στρατευμένο στην αιματηρή τρομοκρατική δράση. Αντιθέτως το όπλο του άλλου ήταν ασπίδα νομιμότητας, που έπαθε κάποια στιγμή εμπλοκή, η οποία οδήγησε τον χειριστή του στη φυλακή. Η φυλακή μπορεί να είναι κοινός παρονομαστής για όλους τους κρατούμενους, δεν πρέπει να παραβλέπει όμως η Δικαιοσύνη, τι ακριβώς κουβαλάει πίσω του κάθε φυλακισμένος. Για αυτό και η πόρτα της φυλακής δεν επιτρέπεται να ανοίγει και να κλείνει αδιάκριτα για όλους. Ευτυχώς η ευδοκίμηση της αίτησης αναιρέσεως, που άσκησε ως μη όφειλε για τον Κουφοντίνα η Εισαγγελέας του Αρείου Πάγου, δεν μπόρεσε να πείσει τελικά το αρμόδιο Δικαστικό Συμβούλιο, το οποίο αρνήθηκε εκ νέου τη χορήγηση άδειας στον αμετανόητο Κουφοντίνα. Μένει τώρα να δούμε, πόση αρετή και τόλμη έχει το Ανώτατο Ακυρωτικό της χώρας, όταν θα συζητηθεί ενώπιόν του η αίτηση αναιρέσεως που άσκησε ο Εισαγγελέας του Αρείου Πάγου για την υπόθεση του Κορκονέα.
Προφανώς η Δικαιοσύνη δεν πιστεύει σήμερα στον μύθο του Ιανού, για να υπολογίζει τις όψεις του προσώπου του, καθώς κοιτάζει τα έργα της. Οφείλει όμως να προβληματιστεί σοβαρά με αυτές, διότι τις έχει «αντιγράψει» σήμερα η κοινή γνώμη. Και αυτή δεν διστάζει να δείξει με τον δικό της τρόπο ιδίως, την όψη του θυμού της όταν διαπιστώνει τη στρεβλή λειτουργία ή την αλλοτρίωση του «ζυγού» της Θέμιδος.
